Википедија

Huroni

Huroni ili Vendati (u SAD Vajandoti),[2][a][3] su irokeški narod koji je u 15. veku, pre prvog kontakta sa Evropljanima, naseljavao veliko područje današnje Kanade koje je na jugoistoku obuhvatalo skoro celu severnu obalu jezera Ontario, dok je na severozapadu dopiralo do jugoistočnih obala zaliva Džordžija. Kada su 1615. uspostavili kontakt sa francuskim istraživačem Samjuelom de Šamplenom živeli su na obali zaliva Džordžija. Govorili su severnoirokeškim huronskim jezikom. Prema nekim procenama u vreme prvog kontakta sa Evropljanima od 1610. do 1620. godine bilo ih je više od 30.000.[4]

Huroni
Huronski ratnik
Ukupna populacija
oko 21.000
Regioni sa značajnom populacijom
SAD
 Kanada
(južni Kvebek)		4.343[1]
 Sjedinjene Države
(Kanzas, Mičigen i Oklahoma)		6.557
Jezici
Engleski, francuski i vajandotski
Srodne etničke grupe
Ostali irokeški narodi

Nakon 1634. godine njihov broj se drastično smanjio zbog epidemija zaraznih bolesti koje su doneli Evropljani, a na koje Huroni nisu imali prirodni imunitet. Svoju domovinu su napustili nakon rata iz 1649. godine koji su vodili sa Irokezima (Hodinošonima), u to vreme naseljenim u današnjim američkim državama Njujork i Pensilvanija. Arheološki dokazi o ovoj seobi otkriveni su na lokalitetu Rok Ajl`nd II u Viskonsinu.[5]

Krajem 17. veka, deo Hurona (Vendata) se ujedinio sa Petunima (Tionontatima) koji su takođe govorili jednim od irokeških jezika. Ime Tionontata na francuskom jeziku je Petuni − „narod duvana” zbog toga što im je duvan bio najznačajniji usev kojim su trgovali. Petuni su živeli zapadno od Hurona i bili su im blisko srodni, najverovatnije ogranak jednog od njihova 4 glavna plemena.[2][a] Ovaj deo huronskog naroda se naselio u SAD i koristio je ime Vajandot (verovatno verzija huronskog autonima Vendat)

Glavnina zaliva Džordžija na mapi Velikih jezera je naglašena, nalazi se iznad jezera Ontario i njegove otoke reke Sen Loren. Ovde su Huroni uspostavili prvi kontakt sa Francuzima.

Huronsko gorje prostire se nizvodno od izvora reke Sen Loren, duž većeg dela severne obale jezera Ontario, do teritorije srodnog naroda Neutral. Prostire se na sever sve do zaliva Džordžija, na čijim su obalama Huroni živeli u vreme poraza i gubitka zemlje 1649. godine.[b]

Današnji Huroni u SAD su organizovani kao Vajandotska nacija, sa sedištem u gradu Vajandotu;[7] dok su u Kanadi u Kvebeku organizovani kao Huronska−Vendatska nacija, čija 2 rezervata čine jednu enklavu u gradu Kvebeku.[8]

Etimologija uredi

Početkom 17. veka autonim Hurona bio je Vendat, što znači „stanovnici poluostrva” ili „ostrvljani”. Što bi moglo biti povezano sa činjenicom da je istorijska teritorija Vendata omeđena sa tri strane vodama zaliva Džordžija i jezera Simko.[9] Rani francuski istraživači nazivali su ih Huronima, što je verovatno izvedeno iz francuske reči hure („veprova glava”) ili huron („grubijan”, „seljak”). Prema uvreženom mišljenju, ime je vezano za verovanje francuskih mornara da čekinjasta frizura vendatskih ratnika podseća na veprovu glavu.[9] Francuski trgovci krznom i istraživači nazivali su ih „Dobri Irokezi” (franc. bon Iroquois). Prema Raselu Eretu (1885) ime potiče od irokeške kovanice Iri-ronon („Mačji narod”, „Narod mačke”), ime koje se takođe odnosi na narod Iri. Na francuskom je, prema ovoj verziji, ime izgovarano kao Hiri-ronon, što je postepeno preraslo u današnji oblik, Huron. Prema Vilijamu Martinu Bošanu (1907) Huron je bar u nekom obliku povezano sa irokeškom reči ronon („narod”).[10] Druge etimološke mogućnosti izvedene su iz algonkvinskih reči ka-ron („ravna obala”) ili tu-ron („kriva obala”).[11] Ime Vajandot je verovatno iskrivljena verzija imena Vendat. Postoji i tumačenje prema kome je ovo ime izvedeno iz mohočke reči za duvan.[12]

Istorija uredi

Pre kontakta sa Evropljanima uredi

Prema najstarijim teorijama o poreklu Hurona, oni potiču iz doline reke Sen Loren. Neki istoričari i antropolozi su izneli pretpostavku da su Huroni bili naseljeni u blizini današnjeg Montreala i oblasti koju su naseljavali Sen Lorenski Irokezi. Početkom 21. veka, istraživanja u oblastima lingvistike i arheologije potvrdila su postojanje istorijske veze između Hurona i Sen Lorenskih Irokeza.[13] Ali svi narodi koji govore irokeškim jezicima delili su neke aspekte svoje kulture, uključujući narode Iri, Saskvehanok, kao i šest plemena Irokeške konfederacije.

Arheolozi su 1975. i 1978. u Pikeringu, u blizini jezera Ontario, otkrili veliko huronsko selo iz 15. veka (nalazište Drejp`r). Na samo pet kilometara od njega, u Vitčerč-Stovilu, 2003. je otkriveno veće selo. Prvobitno nazvano nalazište Ment`l, a kasnije preimenovano u nalazište Žan-Baptist Lene, u čast odlikovanog huronskog vojnika iz Drugog svetskog rata.[14] [v]

Oba naselja bila su okružena odbrambenom drvenom palisadom, što je bilo tipično za irokeške kulture. Na nalazištu Ment`l, bilo je više od 70 dugih kuća u kojima je živeo veći broj porodica.[g][15]

Prema kanadskom arheologu Džejmsu F. Pendergastu, na osnovu danas raspoloživih podataka, može se sa velikom dozom sigurnosti pretpostaviti, da su se Huroni kao poseban narod razvili u huronskoj pradomovini u južnom Ontariju, duž severne obale jezera Ontario. Na ovoj teritoriji su Huroni živeli malo pre kontakta, a takođe i njihovi neposredni preci. Odatle su se preselili na svoju istorijsku teritoriju u zalivu Džordžija, gde ih je 1615. zatekao Šamplen.[16]

Vendatski narod se sastojao od najmanje četiri plemena koja su govorila uzajamno razumljivim jezikom.[12] Prema narodnom predanju, stvaranje Huronske (ili Vendatske) konfederacije započela su plemena Atinavantan („Narod medveda”) i Atinenon nahak („Narod konopca”) sklapanjem saveza u 15. veku.[12] Pridružila su im se plemena Arendaronon („Narod stene”) oko 1590. godine, i Tahontenrat („Narod jelena”) oko 1610.[12] Peta grupa, Ataronkronon („Narod močvare”), verovatno nije stekla punopravno članstvo u konfederaciji, i verovatno je bila deo plemena Atinavantan.[17]

Najveće huronsko naselje, ujedno i njihov glavni grad bio je Ososan. U njegovoj blizini razvio se današnji gradić Elmvejl. Huroni su svoju tradicionalnu teritoriju nazivali Vendak.[18]

Tionontati su bili blisko srodni Huronima,[19] takođe su pripadali irokeškoj porodici naroda, Francuzi su ih nazivali Petun („Narod Duvana”), zbog uzgoja tog useva. Živeli su južnije i bili su podeljeni u dve grupe: Jelene i Vukove.[20] S obzirom na to da su oni nakon stapanja Tionontata i dela Hurona činili jezgro ujedinjenog plemena, kasnije nazvanog Vajandot, moguće je da su i oni koristili ime Vendat kao svoj autonim.[21]

Prvi kontakt sa Evropljanima i seoba Hurona uredi

 
Le Grand Voyage du Pays des Hurons, delo Gabriela Sagar-Teode (1632)

Najstariji pisani izvori u kojim se pominju Huroni delo su francuskih istraživača, koji su počeli da istražuju Severnu Ameriku u 16. veku. Vesti o Evropljanima stizale su do Hurona, naročito kada je Semjuel de Šamplen istraživao reku Sen Loren početkom 17. veka. Neki Huroni su odlučili da se susretnu sa Evropljanima. Atlanta, vrhovni poglavica huronskog plemena Arendaronon, otišao je u grad Kvebek i sklopio savez sa Francuzima 1609. godine.

U delu „Odnosi Jezuita Nove Francuske” (franc. Relations des Jésuites de la Nouvelle-France) iz 1639. Huroni su opisani na sledeći način:

Robusni su i svi su mnogo viši od Francuza. Jedina odeća im je dabrova koža, koju nose na ramenima u obliku plašta; obuća i pantalone zimi, vreća duvana iza leđa, lula u ruci; oko vrata i ruku ogrlice od perli i narukvice od porcelana; takođe im vise sa ušiju i pramenova kose. Kosu i lice mažu sa mašću; lice takođe crnom i crvenom bojom.

— Jesuit François du Peron, Jesuit Relations (1898) Volume XV[22]

Veličina huronske populacije u vreme kontakta sa Evropljanima je procenjena na 20.000 do 40.000 ljudi.[23] Od 1634. do 1640. godine Huroni su teško postradali od zaraznih bolesti donetih iz Evroazije, kao što su male i velike boginje. Narodi Severne Amerike nisu imali imunitet na ove bolesti i patili su od vrlo visokih stopa mortaliteta. Epidemiološke studije pokazale su da je počev od 1634. godine značajno povećan broj evropske dece koja su emigrirala sa svojim porodicama u Novi svet iz gradova u Francuskoj, Velikoj Britaniji i Holandiji, u kojima su boginje bile endemska bolest. Istoričari veruju da se bolest proširila sa dece na Hurone i druge domorodačke narode, često preko kontakta domorodaca sa trgovcima.[19]

Tuberkuloza je bila endemska među Huronima, a njenom širenju doprinosili su uslovi života u dugim kućama (veliki broj ljudi na malom prostoru i zadimljenost prostorija).[24] Uprkos tome, Huroni su opisivani kao veoma zdravi. Jezuiti su pisali da su Huroni efikasno koristili prirodne lekove[25] i da su zdraviji od Jezuita.[26]

Broj Hurona koji je umro od zaraznih bolesti je bio toliko veliki, da su preživeli Huroni napustili mnoga svoja sela i poljoprivredna područja. Otprilike polovina[27] do dve trećine stanovništva umrla je od ovih bolesti,[23] pa je broj Hurona smanjen na oko 12.000. Zbog takvih gubitaka huronsko društvo je platilo visoku cenu, mnoge porodice i klanovi su uništeni, a struktura i tradicija njihovog društva je narušena.[19]

Huroni su, još pre dolaska Francuza, ušli u sukob sa Irokeškom konfederacijom (Hodinošoni, Pet plemena). Do kraja 16. veka, nekoliko hiljada Hurona je živelo u današnjoj centralnoj Zapadnoj Virdžiniji duž reke Kanova, što je najjužnija oblast koju su naseljavali, ali su ih odatle proterali Hodinošoni, koji su u 17. veku izvršili invaziju iz današnjeg Njujorka, kako bi uvećali površinu svojih lovišta, koja su koristili za lov na dabrove čijim krznima su trgovali.[28] Kada su se evropske sile uključile u trgovinu, sukob među domorocima značajno se pojačao zbog želje da kontrolišu unosnu trgovinu krznom i zadovolje evropsku potražnju. Francuzi su se udružili sa Huronima jer su u to vreme bili najnaprednija trgovačka nacija. Hodinošoni su sklopili savez sa Holanđanima, a kasnije i Englezima, koji su se naselili na njihovoj teritoriji u Olbaniju i Mohočkoj dolini.

 
Pravci huronskih seoba
 
Tri poglavice Huron-Vendata iz huronskog rezervata Loret u Kvebeku, koji se danas zove Vendak. Nakon poraza od Irokeza, mnogi Huroni su pobegli u Kvebek, gde su pronašli utočište kod svojih francuskih saveznika, i gde su dobili rezervat. Drugi su migrirali preko jezera Huron i reke Sent Kler, naselivši se u severnom Ohaju i Mičigenu.
 
Grupa Hurona – grad Kvebek (1880)

Pojava evropskog oružja i trgovine krznom doveli su do rasplamsavanja rata i nadmetanja među domorocima. Dok su Hodinošoni (Irokezi) od holandskih trgovaca u Njujorku lako nabavljali oružje u zamenu za krzno, od Vendata je bilo zahtevano da prime hrišćanstvo da bi dobili oružje od francuskih trgovaca u Kanadi. Stoga su bili nepripremljeni, kada je 16. marta 1649. godine 1.000 hodinošonskih ratnika, ušlo u Vendak (Huroniju) i spalilo huronska misionarska sela Sveti Ignac i Sveti Luj u današnjem okrugu Simko u Ontariju, ubivši pritom oko 300 ljudi. Irokezi su takođe ubili mnoge jezuitske misionare, koji su kasnije proglašeni za severnoameričke mučenike. Preživeli jezuiti spalili su misiju nakon što su je napustili kako bi sprečili njeno zauzimanje. Sveobuhvatni napad Irokeza šokirao je i uplašio preživele Hurone. Huroni su nakon njega bili odsečeni od Holanđana i Britanaca, čime je Irokeška konfederacije onemogućila trgovinu sa njima, sa druge strane Irokezi su imali pristup slobodnoj trgovini sa svim Evropljanima na tom području, posebno sa Holanđanima. Zbog toga su Huroni bili primorani da nastave sa upotrebom kamenog oruđa i oružja poput strela, kamenih strugača i rezača. U poređenju sa gotovo opštom upotrebom evropskog gvozdenog alata kod Irokeza na tom području. Trgovački karavani Hurona redovno su bili izloženi pljački, a nedostatak vatrenog oružja obeshrabrivao je trgovinu Hurona sa Francuzima, barem bez francuske zaštite. Kada su konačno došli u posed vatrenog oružja, nedovoljno iskustvo u upotrebi vatrenog oružja u odnosu na njihove susede, bilo im je značajan nedostatak. Takođe, posedovanje vatrenog oružja navelo je Irokeze da ih još jače napadnu.[29]

Huroni su do 1. maja 1649. spalili 15 svojih sela kako bi sprečili Irokeze da dođu do njihovih zaliha hrane, a zatim su kao izbeglice pobegli u na teritoriju okolnih naroda. Oko 10.000 je pobeglo na ostrvo Gahondo (danas Hrišćansko ostrvo), gde su tokom zime gladovali, jer na ostrvu nije bilo moguće proizvesti dovoljno hrane. Nakon što su na ostrvu proveli zimu 1649–50, preživeli Huroni preselili su se u Kvebek, gde su se 6 puta selili iz naselja u naselje, da bi na kraju naselili današnje naselje/rezervat Vendak u gradu Kvebeku. Od ove grupe Hurona potiče današnje huronsko pleme „Huronska−Vendatska nacija”. Jedan deo Hurona zarobili su Irokezi. A deo je utočište našao kod Petuna, čija su sela Irokezi napali u jesen 1649. Nakon čega su preživeli Huroni iz ove grupe i Petuni zajedno pobegli u oblast oko gornjeg dela jezera Mičigen, naselivši se prvo oko zaliva Grin Bej, a zatim na ostrvo Mičilimakino. Ovaj deo Hurona se ujedinio sa Petunima i od njih potiče današnje federalno priznato huronsko pleme „Vajandotska nacija”. Početkom 18. veka, Vajandoti su se preselili u Ohajo, odakle su 1842. proterani u Kanzas, zatim je deo njih koji 1855. nisu postali građani Kanzasa poslednji put proteran 1867. u Oklahomu, gde su dobili rezervat veličine 81 km².[30]

Huronsko−britanski sporazum (1760) uredi

Neposredno pre kapitulacije Montreala pred britanskim snagama, 5. septembra 1760. godine, brigadni general Džejms Mari potpisao je „Sporazum o miru i prijateljstvu” sa poglavicama Hurona/Vendata koji su tada boravili u Loretu, današnjem Vendaku.[31] Tekst sporazuma glasi:

Ovo treba da potvrdi da je POGLAVICA indijanskog plemena HURON, došao kod mene u ime svoje nacije, da se potčini Njegovom BRITANIČKOM VELIČANSTVU i sklopi mir, primljen pod moju zaštitu, sa celim njegovim plemenom; i od sada nijedan engleski službenik ili stranka ne sme da ih zlostavlja, ili prekida u povratku u njihovo naselje u LORETU; i oni su primljeni pod istim uslovima sa Kanađanima, dozvoljeno im je slobodno ispovedanje njihove vere, njihovih običaja i slobode trgovine sa Englezima: - preporučujući oficirima koji komanduju postajama, da se prema njima ponašaju ljubazno.

Dato pod moju ruku u Longeju, ovog 5. septembra 1760.

Po naređenju generala Dž. MARIJA.
DžON KONAN,

Adjust. Genl.[32]

Sporazumom su priznati Huron−Vendati kao posebna nacija i garantovano je da se Britanci neće mešati u unutrašnja pitanja Huron-Vendata. Vrhovni sud Kanade je 1990. godine presudio u predmetu R protiv Suija (engl. R v Sioui) i utvrdio da je Huronsko-britanski ugovor iz 1760. još uvek važeći i obavezujući za Krunu.[33]

Vajandoti uredi

Nakon poraza od Irokeza, krajem 17. veka, deo Hurona je utočište našao kod Petuna. Nakon irokeškog napada na petunsku teritoriju, Huroni i Petuni su prvo pobegli u oblast oko gornjeg dela jezera Mičigen, oko zaliva Grin Bej, odakle su kasnije otišli na ostrvo Mičilimakino. Ujedinjenjem ove grupe Hurona i Petuna stvoreno je današnje federalno priznato huronsko pleme „Vajandotska nacija”. Početkom 18. veka, Vajadonti su se preselili u dolinu reke Ohajo, a 1745. veliki deo ih se naselio u blizini grada Sandaski u severnom Ohaju.

U toku Američkog rata za nezavisnost (1775−1783), Vajadonti su stali na stranu Britanaca. Od 15. do 19. avgusta 1782. učestvovali su u neuspešnoj opsadi utvrđenog naselja Brajan Stejš`n (engl. Bryan Station), zajedno sa britanskim snagama. Nakon što su indijanski skauti dojavili da braniocima naselja u pomoć dolazi kentakijska milicija, prestali su sa opsadom. Nekoliko dana kasnije došlo je do „Bitke kod Blu Liksa” u kojoj su Vajadonti i Britanci porazili kentakijsku miliciju, koju je predvodio Danijel Bun. Krajem 1782. učestvovali su zajedno sa Šonima, Senekama i Delaverima u neuspešnoj opsadi Fort Henrija na reci Ohajo.

Nakon Američkog rata za nezavisnost, potpisan je sporazum (1785) sa vladom SAD, kojim je potvrđeno njihovo pravo vlasništva nad zemljom koja je bila u njihovom posedu. Tokom „Rata sa Indijancima Severozapada” (1785−1795), Vajandoti su se borili protiv SAD. Rat je okončan 1795, kada je potpisan „Grinvilski sporazum”,[34] kojim su izgubili veliki deo svoje zemlje.[30] „Sporazumom iz Detroita” (1807), koji su potpisali predstavnici Vajandota, Otava, Odžibva i Potavatomija na jednoj strani i predstavnici SAD na drugoj, veliki deo domorodačke zemlje u severozapadnom Ohaju i jugoistočnom Mičigenu ustupljen je SAD. Zemlja koja je ostala starosedeocima bila je rascepkana u male enklave.[35] Potpisivanjem „Sporazuma iz Fort Megsa” (1817), drastično je smanjena površina zemlje u vlasništvu Vajandota, jer im je u Ohaju preostalo samo nekoliko malih parcela zemlje.

 
Vilijam Voker (1800–1874), vođa Vajandota i istaknuti građanin Kanzasa.

Vajandotima je 1842. oduzeta sva zemlja istočno od Misisipija (što je bio deo politike proterivanja Indijanaca) i proterani su u Kanzas (tada deo Indijanske teritorije) u delaverski rezervat.[30] Potpisanim sporazumom sa vladom SAD dobili su kompenzaciju za oduzetu zemlju. Ovim sredstvima ($46.080) su od Delavera kupili 93 km² zemlje u današnjem okrugu Vajandot. Parcela koju su kupili je manje više kvadratnog oblika i nalazi se severozapadno od ušća reke Kanzas u Misuri.[36]

Do 1855. godine broj Vajandota se smanjio na 600 do 700 ljudi. 14. avgusta te godine, „Vajandotska nacija” je izabrala novog poglavicu. Istog dana Vajandoti su oglasili prodaju 82,9 km² zemlje, podeljenu u veći broj parcela, koje su na kraju prodate za ukupno 25.600 dolara.[37]

Vajandoti su igrali važnu ulogu u politici Kanzasa. Na sastanku u zgradi „Vajandotskog veća” u Kanzas Sitiju, 26. jula 1853. godine, Vilijam Voker, koji je bio Vajandot, izabran je za privremenog guvernera teritorije Nebraske, koja je u to doba uključivala i Kanzas. Izabrali su ga Vajandoti i beli trgovci, a dobio je podršku i od uticajnih ljudi izvan teritorije, koji su želeli da preduhitre saveznu vladu u organizaciji teritorije, zbog želje da se okoriste od naseljavanja Kanzasa belim doseljenicima. Voker i drugi su zagovarali ideju da trasa predložene transkontinentalne železnice prođe kroz Kanzas. Iako savezna vlada nije priznala izbor Vokera, ovi događaji su naveli saveznu vladu da donese „Zakon o Kanzasu-Nebraski” kojim su stvorene posebne teritorije Kanzas i Nebraska.[38]

U jednom članku iz oktobra 1855. godine u Njujork tajmsu objavljeno je da su Vajandoti slobodni (to jest, imaju državljanstvo SAD) i da za njih ne važe ograničenja koja važe za druga plemena. Njihove vođe su jednoglasno podržavale ropstvo, što je značilo 900 ili 1.000 dodatnih glasova protiv „Pokreta slobodna država” u Kanzasu, koji je zagovarao zabranu ropstva u Kanzasu nakon njegovog proglašenja za državu.[39]

Nakon Američkog građanskog rata (1861−1865), deo Vajandota koji 1855. nisu postali građani Kanzasa, poslednji put je 1867. proteran u današnju Oklahomu, gde su dobili rezervat veličine 81 km².[30]

Američki parlament je 1887. doneo „Dozov zakon” (engl. Dawes Act), koji je predviđao da se plemenski komunalni posedi podele na pojedinačne parcele, koje bi zatim bile podeljene indijanskim porodicama, dok bi deo zemlje koji bi preostao nakon podele mogao biti prodat saveznoj vladi. Zakon je na Indijanskoj teritoriji sproveden 1893. nakon stvaranja „Dozove komisije” (engl. Dawes Commission). Vajondotska zemlja je podeljena između 241 člana Vajandotske nacije zabeleženog na Dozovim svicima (engl. Dawes Rolls). Vajandoti u Oklahomi zadržali su određenu plemensku strukturu i vlasništvo nad komunalnim huronskim grobljem, koje je do tog doba prešlo pod jurizdikciju Kanzas Sitija.[30]

Nakon donošenja američkog „Zakona o socijalnoj zaštiti Indijanaca Oklahome” (engl. Oklahoma Indian Welfare Act) iz 1934. godine, koji je omogućio obnovu ukinutih federalno priznatih plemena, Vajandoti su se 1937. organizovali u „Vajandotsku naciju Oklahome”,[30] koja je kasnije promenila ime u „Vajandotska nacija” i dobili priznanje savezne vlade.[40] Zakon je omogućio Indijancima da ponovo drže zajedničku (komunalnu) imovinu i da razviju samoupravu i suverenitet.

Ponovo je 1956. donet zakon o ukidanju federalnog priznanja „Vajandotske nacije”, što je bio deo šire politike savezne vlade u periodu od 1940-ih do sredine 1960-ih. Određen je rok od tri godine za okončanje postupka.[41] Grupa Vajandota je pokrenula parnicu protiv Sjedinjenih Država i Kanzas Sitija, čime je savezna vlada onemogućena da ispuni uslove predviđene zakonom o ukidanju, što je na kraju sprečilo ukidanje „Vajandotske nacije”.[42] Evidencija „Biroa za upravljanje zemljištem” (engl. The Bureau of Land Management) potvrđuje da Savezni registar nikada nije objavio ukidanje Vajandotske komunalne zemlje, pa samim tim nije zvanično likvidirana.[43]

Kada je Kongres 15. maja 1978. godine obnovio druga ukinuta plemena Oklahome, zakonom je bila obuhvaćena i „Vajandotska nacija”. Sva prava i privilegije koja su, sva tri plemena obuhvaćena ovim zakonom, imala pre ukidanja su vraćena ili potvrđena.[44]

Od 20. veka do danas uredi

 
Unutrašnjost duge kuće u blizini Toronta
 
Huronske mokasine

Počev od 1907. godine, vršena su arheološka iskopavanja na mestu uništene jezuitske misije u blizini zaliva Džordžija. Misija je od tada rekonstruisana kao Sant Mari među Huronima (franc. Sainte-Marie-au-pays-des-Hurons), muzej žive istorije koji se nalazi pored svetilišta mučenika. Ovo rimokatoličko svetilište posvećeno je desetorici severnoameričkih mučenika.

Američka savezna vlada je 1940-ih osnovala „Indijanski tužbeni sud” (engl. Indian Claims Court) radi rešavanja žalbi raznih indijanskih plemena. Sud je presudio po tužbama, a Kongres je izdvojio 800 miliona dolara za nadoknadu štete plemenima zbog ugovora koje je prekršila američka vlada, ili zbog gubitka zemlje koju su im oduzeli doseljenici koji su zauzeli njihove teritorije. Vajandoti su podneli tužbu za obeštećenje zbog prisilne prodaje njihove zemlje saveznoj vladi prema Zakonu o preseljenju Indijanaca iz 1830, koji je predviđao preseljenje Indijanaca zapadno od reke Misisipi. Sjedinjene Države su plaćale Vajandotima 75 centi po jutru (0,4046 hektara) za njihovu zemlju, a stvarna vrednost zemlje je bila 1,50 dolara po jutru.[45]

Iako je Kongres predvideo rok za donošenje presuda po indijanskim tužbama, savezni okružni sudovi su nastavili da razmatraju tužbe za kompenzaciju i druge slične predmete. U februaru 1985. američka vlada konačno se složila da potomcima Vajandota isplati 5,5 miliona dolara na osnovu nagodbe kojom su namirena njihova preostala potraživanja. Nagodba se odnosila na sporazum od pre 143 godine (1842). Sjedinjene Američke Države su 1842. prisilile Vajandote da prodaju svoju zemlju u Ohaju po ceni nižoj od tržišne. Portparol BIA (Biro za Indijanska Pitanja) izjavio je da će vlada u julu 1985. platiti po 1.600 dolara svakom od 3.600 Vajandota u Kanzasu i Oklahomi koji su mogli da dokažu da su potomci Vajandota koji su bili obuhvaćeni proterivanjem Indijanaca (1842).[45]

Predstavnici geografski udaljenih huronskih/vendatskih „plemena” iz Kvebeka, Kanzasa, Oklahome i Mičigena 27. avgusta 1999. godine, okupili su se u svojoj istorijskoj domovini u Midlandu i ponovo su formalno uspostavili Huronsku (Vendatsku) konfederaciju.

Današnje huronske podgrupe uredi

Priznate huronske „nacije” uredi

U SAD postoji jedno savezno priznato „pleme”:

U Kanadi postoji jedna „prva nacija”:

  • Huronska−Vendatska nacija, sa sedištem u Vendaku, koji je enklava (koju čine 2 rezervata) u gradu Kvebeku. Huronska−Vendatska nacija ima 4.343 registrovanih članova.[1] Po veroispovesti su većinom katolici, a govore francuskim kao maternjim jezikom. Oni su počeli da podstiču svoju decu da uče i upotrebljavaju huronski jezik. Decenijama je najznačajniji izvor prihoda Vendata iz Kvebeka bio prodaja grnčarije, tradicionalno dizajniranog krplja, letnjih i zimskih mokasina i drugih proizvoda domaćih zanatlija.[48]

Nepriznate grupe uredi

U Sjedinjenim Američkim Državama postoje dva savezno nepriznata plemena :

„Vajandotska nacija Kanzasa” vodila je pravne bitke sa „Vajandotskom nacijom” iz Oklahome oko sudbine Huronskog groblja u kanzaškom gradu Kanzas Sitiju. Zbog svog značaja groblje je uvršteno u „Nacionalni registar istorijskih mesta”, bilo je predmet sporenja više od jednog veka. Zbog komplikacija tokom procesa uklanjanja Indijanaca iz Kanzasa, zemlja je i dalje bila pod zakonskom kontrolom federalno priznate „Vajandotske nacije”, koju su činili ljudi koji su napustili Kanzas i otišli u Oklahomu. Oni su bili zainteresovani za prodaju istorijskog groblja i premeštanje pokojnika iz starih grobova i njihovo ponovno sahranjivanje na obližnjem groblju Kvindaro, kako bi se obezbedila sredstva za finansiranje javnih službi „Vajandotske nacije” (iz Oklahome). Mnogi kanzaški Vajandoti, od kojih su mnogi sahranili članove porodice na istorijskom groblju, protivili su se toj ideji, jer bi pretvaranje groblja u gradsko građevinsko zemljište podrazumevalo premeštanje posmrtnih ostataka Vajandota i drugih Indijanaca. Dve grupe su se 1998. godine konačno složile da sačuvaju groblje u Kanzas Sitiju i da ga koriste u verske, kulturne i druge svrhe koje odgovaraju njegovoj svetoj istoriji i upotrebi.[50]

Kultura uredi

Kao i drugi irokeški narodi, Huroni su bili poljoprivrednici koji su svoju ishranu dopunjavali lovom i ribolovom.[12] Glavni izvor hrane bilo im je nekoliko sorti kukuruza, tikvica i pasulja („Tri sestre”), koje su uzgajale žene. One su čuvale seme koje je imalo različite karakteristike i radile na proizvodnji najboljih useva za različite namene. Takođe su sakupljali orahe, voće i samoniklo povrće. Ishranu su dopunjavali prvenstveno ribom koju su lovili muškarci. Muškarci su lovili i jelene i druge životinje dostupne tokom sezone lova.[51] Veći deo poljoprivrednih radova obavljale su žene, one su bile zadužene za sadnju, obrađivanje zemlje i pripremu hrane, dok su muškarci obavljali najteže poslove, kao što je krčenje šuma i šibljaka, kako bi došli do novih njiva. Ova metoda poljoprivrede na tradicionalan način zove se premeštanje useva („poseci i spali”).[52] Muškarci su pored lova i ribolova bili zaduženi i za gradnju kuća, kanua i alata.[53] Svaka porodica je posedovala zemljište koje je obrađivala; ova zemlja je ponovo postajala zajedničko vlasništvo kada bi porodica prestala da ga koristi.[54]

Huroni su živeli u selima koja su pokrivala površinu od jednog do deset jutara (od 4.046m² do 40.460m² = 4ha), od kojih je većina bila utvrđena radi odbrane od neprijateljskih napada. Živeli su u dugim kućama, slično drugim narodima koji pripadaju irokeškoj kulturi. Tipično selo naseljavalo je 900 do 1.600 ljudi, koji su živeli u 30 do 40 dugih kuća.[19] Sela su premeštana otprilike svakih deset godina, jer je tlo postajalo manje plodno, a šuma, iz koje su uzimali drvo za ogrev, proređena.[55] Huroni su trgovali, pretežno duvanom, sa susednim narodima Petunima i Neutralima.[56]

Huronski način života podrazumevao je podelu poslova na muške i ženske. Muškarci su lovci; love divljač da bi prehranili svoj narod, a žene su izrađivale odeću, kuvale i pripremale hranu od ulovljene divljači, obrađivale zemlju i gajile decu.[57]

U toku trudnoće žene su se zaključavale u kolibe u šumi, kako bi trudnoća imala što manji uticaj na ostale članove porodice; pravilo je bilo da trudnice posećuju samo njihove majke i babe, da bi proverile kako protiče trudnoća. Trudnicama u toku trudnoće i porođaja su pomagale samo druge žene, dok su se muškarci ponašali kao da se ništa ne dešava. Članovi društva bili su zadovoljniji rođenjem devojčice nego dečaka, jer su verovali da će ona garantovati budućnost naroda rađanjem dece. Žene koje su rodile devojčicu su više uvažavane.

Huroni su kao i drugi irokeški narodi imali matrilinearni sistem srodstva, smatralo se da su deca rođena u majčinoj porodici. Ona su svoj status nasleđivala od majke; njen stariji brat bio je važniji njenim sinovima od njihovog biološkog oca.[57]

Deca su dok su odrastala, postepeno preuzimala svoju ulogu u društvu. Deca oba pola učila su od odraslih kako da rade određene stvari koje će kasnije biti od koristi narodu. Na primer, devojčice su učile kako da prave odeću za lutke, što im je pomagalo da nauče kako da prave pravu odeću. Dečacima su davani minijaturni lukovi kako bi vežbali lov na vrlo sitnu divljač. Deca u ranom uzrastu su ravnomerno integrisana u društvo. Dobijala su na osnovu svojih godina male zadatke koje su izvršavala. Dečaci vežbaju lov i povremeno prate muškarce koji idu u lov. To što su dečaci zajedno sa odraslim muškarcima išli u lov, omogućavalo im je da iz prve ruke nauče kako da love, dobijali su savete šta da rade tokom lova i sticali su iskustvo koje im je pomagalo da razviju potrebne veštine koje su im koristile kada postanu stariji. Devojčice su učile na isti način. Gledale su kako žene obavljaju svoje obaveze i oponašale ih. Devojčice su pravile odeću za svoje lutke i na taj način se pripremale da prave odeću kad postanu devojke i kasnije udate žene.[58]

Rat uredi

Šamplen je od Irokeza napravio smrtne neprijatelje kada je sa Huronima vodio rat protiv njih. Time je pokvario njihove međusobne odnose, skoro sto godina pre nego što su suštinski bili uspostavljeni; međutim, on je takođe pokušavao da sklopi mir između dva naroda (Hurona i Irokeza).[59]


Napomene uredi

  1. ^ a b Prema American Heritage Book of Indians ime Vajandot je možda nastalo nakon ujedinjenja dva srodna naroda, Petuna i Hurona, nakon što ih je sredinom 17. veka porazila Irokeška konfederacija. Urednici nagoveštavaju da su Petuni blisko srodni Huronima, najverovatnije ogranak jednog od 4 glavna plemena Hurona/Vendata.[2]
  2. ^ Prema urednicima American Heritage Book of Indians Hurone su tokom zime u martu 1649. godine napali Irokezi i na njihovoj teritoriji osnovali ratni logor. Irokezi su napali sa više od 1.000 ratnika, uništivši dva huronska grada i teško oštetivši treći grad. Kada su druga huronska naselja saznala za ovaj napad, uhvatila ih je panika, pa su napustili svoju domovini i krenuli u seobu. Nakon čega je severna obala jezera Ontario došla pod kontrolu Irokeza, koji su nastavili sa učešćem u Dabrovim ratovima, u toku kojih su napali i porazili Tionontate, Neutrale i Irije.[6]
  3. ^ Napomena: I nalazište Drejp`r, u blizini Pikeringa, i veće selo nalazište Ment`l, nalaze se na teritoriji koja je istorijski možda pripadala Neutralima ili Petunima. Oba naroda bila su u bliskom srodstvu sa Huronima, naročito Petuni, koji su takođe naseljavali zapadni deo južne obale jezera Ontario. Poznato je da su se njihovi preživeli ujedinili sa delom Hurona, nakon čega je ovaj deo huronskog naroda koristio ime Vajandot.
  4. ^ Neke irokeške duge kuće su bile čak 30,5 m duge, dok je uobičajena dužina bila 24 m.

Izvori uredi

  1. ^ a b Nation Huronne Wendat:Registered Population
  2. ^ a b v Brandon (1961), str. 189, 194.
  3. ^ Martin, Aaron, At the Bottom of Lake Huron, an Ancient Mystery Materializes, Scientific American, June 1, 2021 - see Lake Huron
  4. ^ Brandon (1961).
  5. ^ Mason, Ronald J. (1986). Rock Island: Historical Indian Archaeology in the Northern Lake Michigan Basin. Kent State University Press. 
  6. ^ Brandon (1961), str. 182, 189.
  7. ^ „Wyandotte Nation”. Southern Plains Tribal Health Board. 10. 4. 2017. Pristupljeno 22. 6. 2020. 
  8. ^ „First Nations Culture Areas Index”. Canadian Museum of Civilization. 
  9. ^ a b Trigger (1987), str. 27.
  10. ^ Vogel, Virgil J. (1986). Indian Names in Michigan. University of Michigan Press. str. 12. ISBN 0-472-06365-0. 
  11. ^ Hey, Chester Andrew; Eckstein, Norman (1959). Huron County Centennial History, 1859-1959: Hi-lights in 100 Years of Progress. Harbor Beach Times. „The Indian language contained the word, Ka-ron, straight coast or shore, and Tu-ron, a crooked or winding coast.” 
  12. ^ a b v g d Dickason (1996), str. 263–65.
  13. ^ Steckley, John (jesen 2012). „Trade Goods and Nations in Sagard's Dictionary: A St. Lawrence Iroquoian Perspective”. Ontario History. CIV (2). 
  14. ^ Jim Mason, "Stouffville history hits home in TV documentary," Stouffville Sun-Tribune, July 11, 2012.
  15. ^ The Archaeology of the Mantle Site (AlGt-334) (PDF) (Izveštaj). Archaeological Services, Inc. decembar 2012. Arhivirano iz originala 10. mart 2012. g. 
  16. ^ Pendergast, James F. (zima 1998). „The Confusing Identities Attributed to Stadacona and Hochelaga”. Journal of Canadian Studies. 32 (4): 149—167. S2CID 141363427. doi:10.3138/jcs.32.4.149. 
  17. ^ Trigger (1987), str. 30.
  18. ^ Sultzman, Lee (2. 10. 2000). „Huron History”. Arhivirano iz originala 11. 07. 2010. g. Pristupljeno 07. 09. 2021. 
  19. ^ a b v g Warrick, Gary (oktobar 2003). „European Infectious Disease and Depopulation of the Wendat-Tionontate (Huron-Petun)”. World Archaeology. 35 (2): 258—275. JSTOR 3560226. S2CID 161962386. doi:10.1080/0043824032000111416. 
  20. ^ Garrad & Heidenreich (1978), str. 394.
  21. ^ Steckley, John (jesen 1997). „Wendat Dialects and the Development of the Huron Alliance”. Northeast Anthropology. 54 (2): 23—36. 
  22. ^ Thwaites, Reuben Gold, ur. (1898). „Letter of Father Francois du Peron of the Society of Jesus, to Father Joseph Imbert du Peron, his Brother, Religious of the same Society”. The Jesuit Relations and Allied Documents: Travels and Explorations of the Jesuit Missionaries in New France, 1610-1791. XV, Hurons and Quebec: 1638-1639. Cleveland, Ohio: Burrows Brothers Company. str. 155. 
  23. ^ a b Heidenreich (1978), str. 369.
  24. ^ Hartney, Patrick C. (1981). „Tuberculosis Lesions in a Prehistoric Population Sample from Southern Ontario”. Ur.: Jane E. Buikstra. Prehistoric Tuberculosis in the Americas. Scientific Papers No. 5. Northwestern University Archeological Program. str. 141—160. ISBN 9780942118100. 
  25. ^ Thwaites, Reuben Gold, ur. (1898). The Jesuit Relations and Allied Documents: Travels and Explorations of the Jesuit Missionaries in New France, 1610-1791. XIII, Hurons: 1637. Cleveland, Ohio: Burrows Brothers Company. str. 103–105. 
  26. ^ Heidenreich (1978), str. 379.
  27. ^ Labelle, Kathryn Magee (jesen 2009). „"They Only Spoke in Sighs": The Loss of Leaders and Life in Wendake, 1633-1639” (PDF). Journal of Historical Biography. 6: 1—33. [mrtva veza]
  28. ^ Dilger, Robert J.; Marshall, James (21. februar 2002). „Kanawha County History”. West Virginia University. Arhivirano iz originala 16. 6. 2010. g. , Institute for Public Affairs, West Virginia University, February 21, 2002, accessed October 31, 2009
  29. ^ Carpenter, Roger (2001). „Making War More Lethal: Iroquois vs. Huron in the Great Lakes Region, 1609 to 1650”. Michigan Historical Review. 27 (2): 33—51. JSTOR 20173927. doi:10.2307/20173927. 
  30. ^ a b v g d đ Stansfield, Rick. "Wyandotte" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. jul 2010), Oklahoma Historical Society's Encyclopedia of Oklahoma History. 2009 (retrieved Feb 8, 2009)
  31. ^ Jaenen, Cornelius J. (21. avgust 2014). „Murray Treaty of Longueuil, 1760”. The Canadian Encyclopedia (online izd.). Historica Canada. 
  32. ^ „The Murray-Huron Treaty of 1760” (PDF). Native Studies Review. 6 (2): 131. 1990. 
  33. ^ R v Sioui, 1990 CanLII 103, [1990] 1 SCR 1025 (24 May 1990), Supreme Court (Canada)
  34. ^ Sword, Wiley (1985). President Washington's Indian War: The Struggle for the Old Northwest, 1790-1795 . University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-1864-2. 
  35. ^ „Treaty Between the Ottawa, Chippewa, Wyandot, and Potawatomi Indians”. World Digital Library. 17. 11. 1807. Pristupljeno 3. 8. 2013. 
  36. ^ Weslager, Clinton Alfred (1989) [1972]. The Delaware Indians: A History. Rutgers University Press. str. 399—400. ISBN 978-0-8135-1494-9. 
  37. ^ „Wyandot Indians holding an Election-Their Land Claims” . The New York Times. 24. 8. 1855. str. 2. 
  38. ^ Bowes, John P. (2007). Exiles and Pioneers: Eastern Indians in the Trans-Mississippi West . Cambridge University Press. str. 183. ISBN 978-0-521-85755-0. 
  39. ^ „Affairs In Kansas” . The New York Times. 2. 8. 1855. str. 2. 
  40. ^ Federal Register, Volume 73, Number 66 dated April 4, 2008 (73 FR 18553). pdf file (retrieved Feb 26, 2009)
  41. ^ „Public Law 887”. US Code. Pristupljeno 29. 12. 2014. 
  42. ^ „Sac And Fox Nation Of Missouri, et al. v. Gale A. Norton, et al. No. 00_3063”. United States Court Of Appeals Tenth Circuit. Pristupljeno 29. 12. 2014. 
  43. ^ „Indian Issues: BLM's Program for Issuing Individual Indian Allotments on Public Lands Is No Longer Viable”. 
  44. ^ „Public Law 95-281”. US Code. Pristupljeno 29. 12. 2014. 
  45. ^ a b „Wyandot Indians Win $5.5 Million Settlement”. The New York Times. Reuters. 11. februar 1985. Pristupljeno 10. septembar 2010. 
  46. ^ „Volume 73, Number 66, Page 18553” (PDF). Federal Register. 4. april 2008. Pristupljeno 26. februar 2009.  – 73 FR 18553
  47. ^ „Oklahoma Indian Nations Pocket Pictorial Directory” (PDF). Oklahoma Indian Affairs Commission. 2011. str. 39. Arhivirano iz originala (PDF) 12. maj 2012. g. Pristupljeno 30. april 2013. 
  48. ^ „Home Page”. Nation Huronne-Wendat. Pristupljeno 12. maj 2019. 
  49. ^ „Home Page”. Wyandot of Anderdon Nation. Pristupljeno 12. maj 2019. 
  50. ^ Carras, John (15. jul 1998). „Wyandotte/Wyandot peace pact signed”. Kansas City Kansan. Pristupljeno 24. februar 2009 — preko Wyandot Nation of Kansas. 
  51. ^ Heidenreich (1978), str. 378.
  52. ^ Heidenreich (1978), str. 380, 382–383.
  53. ^ Heidenreich (1978), str. 383.
  54. ^ Heidenreich (1978), str. 380.
  55. ^ Heidenreich (1978), str. 381.
  56. ^ Heidenreich (1978), str. 385.
  57. ^ a b Axtell (1981), str. 8.
  58. ^ Axtell (1981), str. 42.
  59. ^ Hobar, Linda Lacour (2008). The Mystery of History. Volume III: The Renaissance, Reformation, and Growth of Nations. Bright Ideas Press. 
  60. ^ Brandon (1961), str. 187.

Literatura uredi

Dodatna literatura uredi

  Tekstovi na Vikizvorniku

Spoljašnje veze uredi

 
Huroni na Vikimedijinoj ostavi.

Zvanične internet stranice plemena

Ostalo

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хурони&oldid=27045488”