Crkva Svete velikomučenice Petke u Izvoru
Crkva Svete velikomučenice Petke u Izvoru ili hram Svete Paraskeve na Vrelu nastao s početka druge polovine 19. veka, u istorijskom razdoblju kada je započeta masovna obnova crkava u Kneževini Srbiji. U tom smislu po svojim arhitektonskim vrednostima, kao jedan od objekata obnovljenog srpskog stila, crkva u Izvoru proglašena je za kulturna baština i 1986. godine stavljen pod zaštitu države.
| Crkva Svete velikomučenice Petke u Izvoru | |
|---|---|
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | Eparhija niška, SPC |
| Osnivanje | 1861. |
| Mesto | Izvor (Svrljig), Opština Svrljig |
Položaj uredi
Crkva se nalazi na oko dva kilometrara jugoistočno od sela Izvor u opštini Svrljig, na prostoru na kome je prema popisu iz 2011. živelo 439 stanovnika (a prema popisu iz 2002. 722 stanovnika)
Istorija uredi
Crkva je nastala na kultu Svete Petke najstarijeg i najsnažniji kult jedine hrišćanske svetiteljke u srpskom narodu,[1] koji su i meštana sela Izvor izuzetno poštovali još od davnih vremena.[2] Tako je kao jedan od novi lokalitet za veličanje i negovanje kulta Svete Petke nastao i i ovaj u selu Izvor, u skladu sa ranije uspostavljenim obrascima ponašanja meštana u okviru narodnog hrišćanstva (poput javljanje svetiteljke u snu, pronalaska crkve ili izvora, čudesnog izlečenja itd).[3]
Crkva Svete velikomučenice Petke podignuta je u selu Izvoru 1861. godine, kada se svrljiški kraj s početku druge polovine 19. veka već nalazio u sastavu Srbije i kada su vernici u Kneževini Srbiji započeta obnova crkava u srpskom stilu u arhitekturi. Iste godine urađen i freskodekorisan ikonostas, najverovatnije delo Milije Markovića, autora živopisa i ikonostasa Crkve u Boljevcu.[4]
Smatra se da je ovaj hram gradio neko od protomajstora iz Makedonije, i da je to mogao da bude Andreja Damjanov, koji je 1857. godine, započeo radove na Sabornoj crkvi u Nišu.[4]
Izgled uredi
Po svom izgledu crkva ima dosta sličnosti sa crkvom u Boljevcu, nekim crkvama u okolini Beograda (posebno onom u selu Vinča, izgrađenoj 1852. godine) i u Velikoj Moštanici izgrađenoj 1858. godine. Arhitekta i protomajstor ovih objekta nije poznat. Kako o gradnji ovih crkava nema podataka ni u Ministarstvu građevina Kneževine Srbije, jer su projekti za srpske hramove rađeni tek od 1880-ih godina, nema ni podataka o graditelju ove crkve.[4]
Iznad ulaznih vrata hrama nalazi se manja ploča sa zapisom: „1866. godina.“ Godina izgradnje hrama naznačena je arapskim i rimskim brojevima. Ispod godine ispisani su ćirilicom početna slova koja znače: Mihajlo Obenović III knjaz Srbije življa srpskog gospodar.[4]
Izvori uredi
- ^ Đorđević 2007 — Đorđević S. Sveta Petka i njeno vreme. Stubal, 2007.
- ^ Popović 2006 — Popović D. Pod okriljem svetosti: kult svetih vladara i relikvija u srednjovekovnoj Srbiji. Beograd, 2006.
- ^ Tucakov 1965 — Tucakov J. Psihosugestivni elementi u narodnoj medicini Svrljiškog Timoka. Knj. 18. Beograd, 1965.
- ^ a b v g „Hram Svete velikomučenice Petke u Izvoru U: Svrljiške parohije. Hramovi u parohijama”. eparhijaniska.rs. Pristupljeno 2023-02-09.
Literatura uredi
- Topografija nepokretnih kulturnih dobara Svrljiga, Zavod za zaštitu spomenika kulure Niš. Obrađivači:Borislav Andrejević, Čedomir Vasić, Jovan Šurdilović, Niš, 1985.
