Čajničko jevanđelje
Čajničko jevanđelje je jedina srednjovekovna rukopisna knjiga iz stare srpske države Bosne koja je do danas sačuvana u Bosni i Hercegovini. Jevanđelje je prema osobenostima jezika datirano u rani 15. vek, a nastalo je na tlu istočne Bosne. Čuva se u Čajniču i vlasništvo je Srpske pravoslavne crkve.[1] Čajničko jevanđelje ispisano je na fino obrađenom pergamentu, dimenzija 19,5 × 15 cm. Rukopis je ukrašen inicijalima, posebno u Jevanđelju po Mateju. Inicijali su različitog oblika, vrlo arhaični, često u dvojnim prepletima, sa palmetama, polupalmetama i volutama. Crtež je izveden cinoberom, a pojedini su ispunjeni[pojasniti] plavom ili crvenom bojom. Detaljnu obradu (paleografsku i lingvističku) o ovom jevanđelju izvršila je Vera Jerković u monografiji Paleografska i jezička ispitivanja o Čajničkom jevanđelju iz 1975. godine. Jedan od njenih zaključaka jeste da je Čajničko jevanđelje nastalo na dvoru feudalca Pavla Radenovića.[2]
| Čajničko jevanđelje | |
|---|---|
| Čuva se u muzeju manastira Uspenja Presvete Bogorodice Čajničke | |
| Tip | Jevanđelistar |
| Datum nastanka | Kraj 14. ili početak 15. veka |
| Mesto nastanka | Dobrun |
| Jezici | Srpskoslovenski jezik srpske redakcije i raške ortografije |
| Pisari | Nepoznat |
| Patron | Knez Pavle Radenović |
| Materijal | Pergament; tekst pisan perom, mrkom i crnom bojom, naslovi crvenom; iluminacije su različitog oblika, vrlo arhaični, često u dvojnim prepletima, sa palmetama, polupalmetama i volutama. |
| Veličina | 19,5 cm × 15 cm; (167 strana), dok su početak i kraj izgubljeni. |
| Format | dva stupca po strani |
| Pismo | Ustavna ćirilica |
| Sadržaj | Bogoslužbena knjiga u kojoj su tekstovi raspoređeni prema čitanjima u toku crkvene godine |
| Iluminacija | Najčešći ukrasi su inicijali, zatim minijature, dok su zastavice upotrebljene retko. |
| Primerci | Prevodu grčkog jevanđelistara carigradske crkve Sv. Sofije |
| Ostalo | Miroslavljevo i Čajničko jevanđelje pisani istim pismom |
Rukopis uredi
Rukopisno jevanđelje iz ranog 15. veka koje je nastalo na dvoru feudalca Pavla Radenovića, rodonačelnika velikaške porodice Pavlovići, koje uz veliku kulturno-istorijsku vrednost ima i ogroman duhovni značaj, čuva se u muzeju crkve Uspenja Presvete Bogorodice u Čajniču i vekovima unazad u vlasništvu je i pod staranjem Srpske pravoslavne crkve — Mitropolije dabrobosanske.[3]
Rukopis Čajničko jevanđelje u nauku je uveden 1900. godine na osnovu opisa cele srpske književne zbirke iz SPC u Čajniču, u kojoj je spomenik bio integralni deo prirodno slagane celine vekovima kao „rukopis srpske redakcije”, i nauka ga je celi vek potvrđivala kao rukopis „srbuljske recenzije”, a što je temeljno paleografski i jezički analizirano, dokazano i u doktorskoj disertaciji Vere Jerković 1971. godine. Čajničko jevanđelje je isključivo zahvaljući SPC i pravoslavnim vernicima ostalo očuvano 500 godina tamo gde je i nastalo - kroz liturgijsku upotrebu u SPC.[4]
Jedan od sekundarnih prepisivača Čajnika četvorojevanđelja smatrao je važnim da napiše na strani. l.83 da je ovo „knjiga Isusa Hrista, sina Boga velikoga“, na l.89 v, „se est kniga Isusa Hrista B(og)a živago“, a na strani 145., verovatno suprotstavljajući se bosanskim franjevcima koji su ih optuživali da odbacuju hrišćanske svece i božansku prirodu Sina Božijeg. Nepoznati umetnik je kasnije na jednoj praznoj stranici nacrtao lik Marka Kraljevića.
Dokumentovani pokušaji otimanja uredi
Uz saglasnost mitropolije dabrobosanske, 2007. godine kompleks crkava Uspenja Presvete Bogorodice i Vaznesenja Hristovog, zajedno sa svim pokretnim kulturnim dobrima koja se u njima čuvaju, među kojima je i Čajničko jevanđelje, proglašen je za nacionalni spomenik BiH. Međutim, komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH 2013. godine donela je novu odluku. Čajničko jevanđelje izdvojeno je iz ove celine i proglašeno nacionalnim dobrom BiH, a postupak je pokrenut, kako se navodi u odluci komisije, na predlog Haruna Bucalovića iz Sarajeva.[5]
„Čajničko jevanđelje jedina je srednjovekovna rukopisna knjiga bosanske provenijencije do danas sačuvana u Bosni i Hercegovini“, piše u odluci u kojoj se na samo jednom mestu pominje Srpska pravoslavna crkva, na onom gde se navodi da je u njenom vlasništvu i to napisana malim slovom.[6]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „digitalni dokumenti”. www.plemenito.com. Arhivirano iz originala 25. 12. 2022. g. Pristupljeno 25. 12. 2022.
- ^ „Pravoslavni hram u Čajniču čuvar najstarijeg jevanđelja i ikone u BiH”. Tuzlanski.ba.
- ^ „Crkvena opština Čajniče - Muzej”. cocajnice.com.
- ^ „Srbima su jednako važni i "Čajničko" i "Miroslavljevo jevanđelje"”. Palelive.com (na jeziku: srpski). 27. 11. 2022.
- ^ Ošap, Gaćanović (18. 12. 2022). „Odlukom o Čajničkom jevanđelju komisija krade identitet i kulturu srpskog naroda”. Glas Srpske (na jeziku: srpski).
- ^ RTRS, Radio Televizija Republike Srpske. „Mitropolija dabrobosanska: Nedopustivo prisvajanje srpskih dobara u FBiH”. DRUŠTVO - RTRS.
Literatura uredi
- Trifunović, Đorđe (1990). Azbučnik srpskih srednjovekovnih književnih pojmova (2. izd.). Beograd: Nolit.
- Pokretno dobro — Čajničko jevanđelje koje se čuva u Muzeju Crkve Uspenja Bogorodice i Crkve Vaznesenja Hristovog u Čajniču
- Puzović, Predrag (2004). Srpska pravoslavna eparhija dabro-bosanska: Šematizam. Srbinje: Duhovna akademija Sv. Vasilija Ostroškog.
Spoljašnje veze uredi
Mediji vezani za članak Čajničko jevanđelje na Vikimedijinoj ostavi
