Četničke jedinice Jugoslovenske vojske
Četničke jedinice Jugoslovenske vojske su bile jedinice namenjena za gerilsko ratovanje. Formirane su 8. maja 1940. godine. Od 10. jula 1940. do koristio se naziv ”jurišne” umesto ”četničke”, da bi 1. aprila 1941. ponovo vraćen stari naziv. Bile su u sastavu Četničke komande sa sedištem u Novom Sadu, koja je bila direktno potčinjena Ministru vojske i mornarice. Bilo je formirano sedam četničkih bataljona, na teritoriju svake armijske oblasti je bio dislociran po jedan bataljon, ali su bili predviđeni za samostalno desjstvo, van sastava armija. U kratkotrajnom Aprilskom ratu neki četnički bataljoni su postigli određene uspehe, ali su na kraju podelili sudbinu ostalih jedinica Jugoslovenske vojske, koje su kapitulirale 17. aprila 1941. godine.
| Četničke jedinice Jugoslovenske vojske | |
|---|---|
 | |
| Postojanje | 8. maj 1940. – 18. april 1941. Mesto formiranja: Novi Sad (sedište Četničke komande) |
| Formacija | 7 samostalnih četničkih (jurišnih) bataljona |
| Jačina | oko 3.500 vojnika i oficira |
| Deo | Jugoslovenske vojske |
| Angažovanje | |
| Komandanti | |
| Komandant | Mihailo S. Mihailović |
Ove jedinice nisu imale nikakve veze sa međuratnim četničkim organizacijama, niti sa pokretom Dragoljuba Mihailovića, ali je stari četnički simbol (mrtvačka glava sa ukrštenim kostima) bio amblem ovih jedinica.
Nastanak uredi
Vojna doktrina Jugoslovenske vojske temeljila se na iskustvima Srpske vojske iz Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Promena vojno-političke situacije u Evropi, propast Male Antante i anšlus Austrije od strane nacističke Nemačke , prisilili su jugoslovenski generalštab na promene ratnih planova.
Nemačka je demonstrirala potpuno nova načela ratovanja, sa masovnom primenom i brzim prodorima oklopno-mehanizovanih i motorizovanih jedinica, uz snažnu podršku vazduhoplovstva. Jugoslovenska vojska nije bila spremna za ovakav način ratovanja. Imala je samo jedan bataljon modernih tenkova i oko 800 protivoklopnih topova. Okupacijom Čehoslovačke i izbijanjem rata u Evropi, mogućnosti za nabavku modernog oružja su bile veoma ograničene.
U takvoj situaciji, novi ratni planovi su predviđali odbranu graničnih frontova uz postepeno povlačenje prema planinskim predelima u unutrašnjosti zemlje (linija Una-Sava-Dunav) uz upotrebu gerilskih jedinica na privremeno okupiranim teritorijama. Kasniji planovi (R-40, R-41) koji su doneti radi promene vojno-političke situacije na južnim granicama (okupacija Albanije, napad na Grčku, približavanje Bugarske nacističkoj Nemačkoj) takođe su predviđali upotrebu gerilskih jedinica u neprijateljskoj pozadini.
U takvoj situaciji, ministar vojske i mornarice, armijski general Milan Nedić 8. maja 1940. godine donosi Uredbu o formiranju Četničke komande, sa sedištem u Petrovaradinskoj tvrđavi, u Novom Sadu. Za komandanta je postavljen brigadni general Mihailo S. Mihailović, iskusni gerilac iz balkanskih ratova i sa Solunskog fronta, bivši komandant Škole za rezervne oficire pešadije.
Već 10. jula 1940, novom uredbom ministra vojske i mornarice, naziv komande je promenjen u Jurišna komanda. Urađeno je to na zahtev potpredsednika vlane, Dr Vlatka Mačeka iz Hrvatske seljačke stranke. On je ovaj naziv, koji je asocirao na četnička udruženja, smatrao izrazom velikosrpskih aspiracija i uvredom za hrvatski narod.
Uredbom ministra vojske i mornarice od 1. aprila 1941. godine, ponovo je vraćen naziv Četnička komanda.
Zadaci uredi
Četnika komanda je bila nezavisna od armijskih oblasti i potčinjena direktno Ministarstvu vojske i mornarice, odnosno generalštabu. Komandant Četničke komande je imao status komandanta armijske oblasti.
Zadatak četničke komande je bio dvojak. Sa jedne strane, njene jedinice trebalo je da preuzmu na sebe specijalna dejstva u neprijateljskoj pozadini, od obaveštajnih do diverzantskih. Takođe, bile bi angažovene i na borbi protiv neprijateljskih diverzantskih grupa. Istovremeno, trebalo je da Četnička komanda bude nosilac gerilskog rata, u slučaju da cela jugoslovenska vojska, ili njeni pojedini delovi, pređe u gerilu. U takvoj situaciji bi njene jedninice kadrovski pomogle reorganizaciju postojećih jedinica i njihovo prilagođavanje gerilskom ratovanju.
Organizacija i struktura uredi
Bilo je predviđeno da se pod komandom četničke komande nalazi sedam četničkih bataljona. Svaki bataljon je trebalo da bude sačinjen od štaba, štabnog voda, voda za vezu, i tri čete. Do izbijanja Aprilskog rata bilo je formirano šest bataljona, od kojih su dva imala po tri čete, a ostala četiri po dve. Formiranje sedmog bataljona je počelo 1. aprila, ali nije završeno.
Bataljoni su bili raspoređeni po armijskim oblastima: 1. u Novom Sadu, 2. u Sarajevu, 3. u Skoplju, 4. u Karlovcu, 5. u Nišu i 6. u Mostaru.[1] Formiranje 7. bataljona je započeto u Kraljevu.
Organizacija bataljona je bila prilagođena samostalnom dejstvu, tako da su oni u svom sastavu imali komoru, kuvare i oružare. Vodovi su bili mali (po 20 ljudi) i nisu bili podeljeni na odeljenja, nego na trojke na čelu sa kaplarima. Tako je svaki vod formacijski imao jedog oficira, jednog podoficira, šest kaplara i 12 vojnika. Broj oficira i podoficira je bio veći nego u pešadijskim jedinicama. Formacijski, bataljon je trebalo da ima 21 oficira, 18 podoficira i 285 vojnika i kaplara. Na čelu bataljona je bio oficir u činu potpukovnika ili majora.
Jezgro oficirskog i podoficirskog kadra su činili dobrovoljci[1], a brojno stanje je popunjavano prebacivanjem iz drugih jedinica, po potrebama službe. Svi oficiri i podoficiri su prolazili dodatnu tromesečnu obuku u Četničkoj komandi. Vojnički sastav je biran među vojnicima pešadijskih pukova na području armijske oblasti gde se nalazio četnički bataljon. Komandanti bataljona su imali slobodu izbora oficirskog kadra i vojnika.
Oprema i naoružanje uredi
Oprema i uniforme četničkih jedinica su bile prilagođene gerilskom načinu ratovanja. Nosili su jurišne uniforme M1940 koje su sašivene za njihove potrebe. Karakteristični detalji su bile oznake na kragni (crne latice sa znakom jurišnih jedinica, mrtvačkom glavom sa ukrštenim kostima). Oficiri i podoficiri su nosili crne kalpake od astrahana ili jagnjeće kože, sa kićankom. Obuća ovih jedinica su bile planinske cipele, koje su bile nešto lakše od onih za pripadnike planinskih jedinica., ali su kao letnja obuća bili predviđeni i opanci crnogorsko-hercegovačkog stila.
Osnovno oružje je bio karabin koji je posebno konstruisan za ove jedinice, M1924ČK koji je koristio standardnu puščanu municiju jugoslovenske vojske, 7.92 x 57 mm. Uz karabin je dolazio i jurišni nož sa dvostranim sočivom i metalnom kanijom, na kojoj se nalazio amblem četničkih jedinica. Ovaj nož je urađen po ugledu na četničke noževe iz balkanskih ratova, a mogao je da se koristi i kao bajonet. Pored toga, pripadnici ovih jedinica su nosili i različite vrste ofanzivnih i odbrambenih bombi. Oficiri i podoficiri su nosili standardne vojno-državne pištolje jugoslovenske vojske, M1910/22.
Četničke jedinice nisu bile opremljene težim naoružanjem koje je bilo u sastavu drugih pešadijskih jedinica (puškomitraljezi, mitraljezi, minobacači). U SAD je za potrebe ovih jedinica kupljeno 100 automata Tompson M1928, ali ti automati nisu stigli na vreme. Isto se odnosi i na pištolje Mauzer C96 sa drvenom futrolom/kundakom koje je trebalo da dobiju oficiri i podoficiri. Formacijski su u jedinicama postojale i protivtenkovske patrole koje nikada nisu dobile protivtenkovske puške.
Četničke jedinice su bile snabdevene odgovarajućim količinama minskih i eksplozivnih sredstava. Kao i sve jedinice jugoslovenske vojske, imale su problem sa sredstvima veze. Svaki bataljon je imao i tri motocikla sa prikolicama Cindap, kao i 8 gumenih čamaca nemačke proizvodnje.
Komora bataljona je u mirnodopskim uslovima imala dve konjske zaprege sa kolima i tri tovarna konja, a u ratnim 101 tovarnog konja.
Učešće u Aprilskom ratu uredi
Podaci o učešću četničkih jedinica u Aprilskom ratu su veoma oskudni. Četnička komanda je odmah na početku rata prebačena u okolinu Kraljeva, da bi preko Užica i Goražda stigao do Sarajeva, gde ga je zatekla kapitulacija.[1] Tom prilikom su se predali i ostaci drugog i sedmog bataljona.
Prvi bataljon je 11. aprila organizovao odbranu prelaza preko Save, kod Rače. Sledećeg dana je prebačen na odbranu aerodroma u Bijeljini. Tamo se sukobio sa Nemcima, koji su izveli padobranski desant. Pretrpeo je velike gubitke, ali je odolevao napadu dok nisu pristigle nemačke tenkovske jedinice. Komandant bataljona, major Miodrag Palošević je sa nekoliko oficira, podoficira i vojnika izbegao zarobljavanje i pridružio se ostacima jedinice pukovnika Draže Mihailovića.
Drugi bataljon je rat proveo u povlačenju.
Treći bataljon je branio ulaz u Kačaničku klisuru, ali je posle prodora nemačkih oklopnih jedinica razbijen. Njegovi ostatci su se predali 12. aprila.
Četvrti bataljon je rat dočekao u Bjelovaru i bio je uglavnom sastavljen od vojnika hrvatske nacionalnosti. Već 10. aprila se, pod uticajem ustaške propagande, predao Nemcima.
Peti bataljon je na početku rata nalazio u Nišu. Bio je u sastavu združenog odred koji je pokušavao da zaustavi nadiranje Nemaca iz pravca Pirota. Pod borbom se povlačio do Kraljeva, gde je 14. aprila zarobljen.
Šesti bataljon 4. aprila prebačen iz Mostara u Mladenovac. Dana 9. aprila je prebačen u Topolu, a sutradan mu je naređeno da zavede red u Kragujevcu, odakle se jugoslovenska vojska u neredu povukla, a da nakon toga organizuje odbranu grada. Na putu za Kragujevac se susreo sa konjičkim eskadronom koji je poanično bežao pred nemačkim tenkovskim jedinicama. To je prisililo bataljon na povlačenje. Međutim, zaštitnica koja je ostavljena da štiti povlačenje je pružila žilav otpor i uništila tri tenka. Tokom ovih borbi je poginuo komandir prve čete, kapetan Branko Životić. Od 10. aprila bataljon je bio bez snabdevanja. Predao se Nemcima u Gornjem Milanovcu 15. aprila. Sedmi bataljon je praktično u svom sastavu imao samo jednu četu. Zajedno sa protivavionskim divitionom Štaba Vrhovne komande, borio se 12. i 13. aprila protiv Nemaca u predelu Zvornika. Tom prilikom je uništeno nekoliko nemačkih kamiona i tenkova.[2]
Predajom Četničke komane i ostataka 2. i 7. bataljona u Sarajevu, 18. aprila, završeno je ratno dejstvo ovih jedinica. One su u određenim momentima pružile žilav otpor i pretrpele velike gubitke, ali nisu bitnije uticale na tok rata. Mada su bile elitne jedinice Jugoslovenske vojske, nije ih mimoišao raspad jedinica po nacionalnim šavovima i opšte rasulo. Aprilski rat je trajao prekratko da bi ove jedinice mogle da počnu sa gerilskom borbom u neprijateljskoj pozadini, ili da pomognu transformaciju regularnih jedinica jugoslovenske vojske u gerlske odrede.
O nazivu uredi
U perodu od 10. jula 1940. do 1. aprila 1941. godine zvanični naziv ovih jedinica je bio Jurišna komanda, odnosno jurišni bataljoni. U praksi su ih i dalje svi nazivali četničkim jedinicama.
Reference uredi
- ^ a b v Tomasevich 1975, str. 121.
- ^ Životić 2011, str. 46.
Literatura uredi
- Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9.
- Životić, Aleksandar (2011). „Četničke jedinice Vojske Kraljevine Jugoslavije u Aprilskom ratu” (PDF). Istorija 20. veka. Institut za noviju istoriju Srbije. 29. Arhivirano iz originala (PDF) 04. 12. 2013. g. Pristupljeno 21. 02. 2015.