Википедија

Čehoslovački otpor (1939—1945)

Čehoslovački otpor (češ. Československý odboj, slč. Česko-slovenský odboj), poznat i kao Drugi čehoslovački otpor, bio je pokret otpora koji je počeo da se obrazuje neposredno nakon njemačke okupacije Čehoslovačke i uspostavljanjem Protektorata Češke i Moravske i Slovačke Republike u martu 1939, a završio se porazom Nacističke Njemačke i oslobođenja posljednjih dijelova Čehoslovačke 1945. godine. Dijelio se na „domaći” (djelovao na području Protektorata Češke i Moravske i Slovačke Republike prije savezničkog oslobođenja), „zagranični” (djelovao u inostranstvu). Domaći otpor se dijeli na „komunistički” (najveći djelovanje se dogodilo tek 1941.) i „komunistički”. Zagranični otpor se dijeli na „istočni” (1. čehoslovački armijski korpus i 1. odvojena mješovita čehoslovačka aviodivizija) i „zapadni” (Čehoslovačke kopnene trupe na Zapadu i Čehoslovačka eskadrila u Kraljevskom ratnom vazduhoplovstvu), koji se zatim prema fokusu dijele na političke i vojne.

Spomenik padobrancima koji su izvršili atentat na Rajnharda Hajdriha.
Spomen-ploča na Pečekovoj palati u znak sjećanja na stradale žrtve okupacije.

Međutim, pomenute podjele se ne mogu uzeti kao definitivne, jer su se pojedinci iz redova komunista uključili u otpor nacizmu već 1939, suprotno zvaničnoj partijskoj liniji, a pojedinci stranog otpora borili su se na oba fronta. Za vrijeme komunističke Čehoslovačke značaj zapadnog i demokratskog otpora je minimiziran, a njegovi učesnici su proganjani i zatvarani. Nasuprot tome, značaj komunističkog i dijela istočnog otpora bio je preuveličan (npr. tvrdnjama da su se komunisti od početka odupirali nacističkoj okupaciji), ali je 1950-ih jedan broj učesnika istočnog otpora je takođe bio zatvoren.

Zagranični otpor uredi

 
„Vaš čehoslovački saveznik”, propagandni poster čehoslovačke vlade u egzilu u Londonu. Na posteru je narednik Jan Hrubi, jedan od učesnika u atentat na Hajdriha.

Od proljeća 1939. mnogi (posebno mladi) su otišli u inostranstvo kako bi se borili protiv Njemačke. U Parizu je 17. oktobra 1939, osnovan Čehoslovački narodni komitet, na čelu sa Edvardom Benešom, koji je postao predstavnik čehoslovačke emigracije. Beneš je nastojao da demokratske države ponište Minhenski sporazum. Poslije pada Francuske, preselio se u London, gdje je uspostavljena Čehoslovačka vlada u egzilu. Na čelu vlade u egzilu nalazio se Beneš kao predsjednik, monsinjor Jan Šramek je bio premijer, a osnovana je i državna rada, u svojstvu zakonodavnog tijela. Ovi organi su bili već 1940. priznati kao privremeni, a velike sile su ih konačno priznale 1942, dok su potpisi Francuske i Ujedinjenog Kraljevstva na Minhenski sporazum opozvani. Ministarstvo narodne odbrane Čehoslovačke u Londonu je vršilo rukovodeće i organizacione djelatnosti pokreta otpora na teritoriji pod okupacijom, ali je pokrivalo i zagranične borbene jedinice čehoslovačkih vojnih jedinica.

Komunistički zagranični centar otpora nalazio se u Moskvi. Na čelu pokreta bili su Klement Gotvald, Rudolf Slanski, Jan Šverma i Vaclav Kopecki. Sve do početka invazije Nacističke Njemačke na Sovjetski Savez 22. juna 1941, ova skupina je bila prilično u egzilu, jer su Staljin i Kominterna smatrali da je sukob evropskih država imperijalistički rat i odbijali su bilo kakvu podršku otporu protiv Njemačke.[1] Od druge polovine 1941, međutim, otpor je aktiviran, obavljajući slične zadatke kao i vlada u Londonu, ali je fokus bio na čehoslovačkim trupama u Sovjetskom Savezu i čehoslovačkom domaćem komunističkom otporu protiv okupacije.

Domaći otpor uredi

Protektorat Češka i Moravska uredi

Nekoliko skupina otpora smatralo se dijelom domaćeg otpora. Već ubrzo nakon Minhenskog sporazuma, počelo je obrazovanje skupina otpora Političke centrale (Politické ústředí), koji se zasnivao na činjenici da će prije ili kasnije biti okupiran i ostatak Čehoslovačke.

Druga skupina bila je Peticijski komitet „Ostaćemo vjerni”, koji je bio nastavak Komiteta za pomoć demokratskoj Španiji od sredine 1930-ih i bio je nastavak peticijskih akcija „Ostaćemo vjerni” iz maja 1938. u doba prve mobilizacije. Organizaciju su činile istaknute ličnosti i simpatizeri ljevice iz redova socijaldemokrata i narodnih socijalista. Bivši čehoslovački vojnici osnovali su Odbranu naroda u martu 1939. godine. Početkom 1940, Političke centrale, „Ostaćemo vjerni” i Odbrana naroda stvaraju Centralno vođstvo domaćeg otpora, koja sebi postavlja zadatak objedinjavanja domaćeg otpora i koordinacije dejstava.[2]

Osnovani su i Privremeni revolucionarni narodni komitet, Rada trojice, Obavještajna brigada, Sokolska revolucionarna rada i mnogi manji pokreti otpora od regionalnog značaja. Nakon invazije na Sovjetski Savez u junu 1941, aktivirao se i komunistički otpor,[2] koji je od avgusta 1939. izdao ilegalni časopis Rudé právo. U ljeto 1941, uspostavljen je 2. ilegalno Centralni komitet Komunističke partije Čehoslovačke u selu Zikou. U Moravskoj je osnovano oblasni komitet KPČS, koje jeizdavalo ilegalni list Hlasy z podzemí, a od oktobra 1942. Moravskou rovnost. Ilegalne novine i časopisi, uključujući Český kurýr, V boj, tzv. Detektivky (štampa prerušena u jeftine detektivske romane) i druge, objavljivale su sve komponente otpora.

Domaći otpor je organizovao i sprovodio sve oblika otpora ka njemačkoj okupacionoj sili, dok je više puta bio oslabljen intervencijom njemačkih bezbjednosnih snaga, prodorom agenata Gestapoa ili proglašenjem vanrednog stanja i sprovođenjem pratećeg terora. Međutim, kada je Rajnhard Hajnrih postao vršilac dužnosti rajhsprotektora u septembru 1941, likvidirao je praktično cijelu prvu generaciju pripadnika otpora, uključujući i premijera Protektorata Alojza Elijaša.[2] Tek u zimu 1942. počele su se obrazovati nove skupine pripadnika otpora.[3]

Britanski obavještajci su visoko cijenili obavještajne podatke iz Protektorata, koje su im uglavnom obezbjeđivali bivši vojni obavještajci.[2] U diverzantskim akcijama učestvovala je većina željezničara. Mnogi su izgubili živote tokom tih aktivnosti.[4] Otporu su se pridružili i radnici pošte; Ministarstvo pošte je 1946. izvijestilo da je za vrijeme okupacije pogubljeno 116 poštanskih službenika, dok je 209 umrlo u kaznenim i koncentracionim logorima.[5]

Politički ciljevi demokratskog otpora nakon završetka rata u osnovi su se razlikovali samo po stepenu isticanja. Niko nije želio povratak u parlamentarnu demokratiju Prve republike, ne odbacujući Masarikova načela. Uglavnom se radilo o ideji obnavljanja prvobitnih granica Čehoslovačke, vladi Narodnog fronta bez opozicije, bezbjednosnoj vezi sa Sovjetskim Savezom, protjerivanju dijela kolaboracionističkih ili svih čeških Nijemaca, ljevičarske društvene orijentacije.[1][6][7]

Komunistički dio otpora nije imao svoj program, jer je ideološki slijedio direktive Kominterne. Takođe, suočio se sa problemima pomirenja sa sporazumom Ribentrop—Molotov. Tek kasnije se javlja programska koncepcija o pripremi socijalističke revolucije u obnovljenoj državi.[8]

Slovačka Republika uredi

Za više informacija pogledajte: Slovački nacionalni ustanak

Okupacijom Čehoslovačke 14. marta 1939, stvoreno je formalno nezavisna Slovačka Republika, ali je u stvarnosti bila satelit Nacističke Njemačke. Za većinu Slovaka, koji u prvim godina postojanja nove države nisu bili u potpunosti svjesni ograničenog stepena njenog suvereniteta, stvaranje slovačke države izazvalo je pojačan narodni ponos. Većinsko poistovjećivanje slovačkog društva sa novim režimom tada je obezbjeđeno ekonomskom konjukturom izazvanim njemačkim vojnim naredbama i sa povezanim poboljšanjem društvenih uslova značajnog dijela mjesnog stanovništva.[9]

 
Pripadnici 11. protivvazdušnog artiljerijskog puka 1. čehoslovačke armije u Slovačkoj, koji su učestovali u borbi Slovačkog nacionalnog ustanka.

Navedni razloči su od početka u velikoj mjeri oslabili opoziciju Hlinkovog režima. Ipak, protiv slovačke države se polako profilišu domaći protivnici. Prirodni neprijatelji mjesnog klerofašističkog režima bili su slovački komunisti, evangelisti, pristalce obnove Čehoslovačke i Jevreji.[10]Osim njih, dio nezadovoljnih Slovaka otišao je u egzil, gdje su se sa slovačkim sunarodnicima, često pridruživali čehoslovačkim jedinicama obrazovanim u inostranstvu.[11] Otpor na području Slovačke Republike pojačao se nakon pokretanja njemačke invazije na Sovjetski Savez 1941. godine. Tek tada je stanovništvo bilo pogođeno ratnim nedaćama kroz sistem racionalizacije, slovačke trupe su pretrpjele znatne gubitke na Istočnom frontu, a režim instruisan od nacista pojačao je progon svih protivnika[12] i pristupio deportaciji Jevreja. Veliki porazi sila Osovine 1943. znatno su doprinijeli aktiviranju otpora u Slovačkoj.[13]

Grupe otpora u Slovačkom mogle su se podijeliti na demokratske i komunističke. Među najznačajnijim nekomunističkim grupama bile su grupe Jana Ursinija, Jana Lihnera, Vavra Šrobara, Jozefa Letriha i grupa Flora, u kojoj je djelovala Kvetoslava Vijestova. Predstavnici komunističkog otpora bili su Karol Šmidke, Gustav Husak, Ladislav Novomeski, Julijus Djuriš i Ludovit Benada.[11] Značajan korak za slovački otpor bilo je zaključivanje Božićnog sporazuma [cs] krajem 1943, koji je podrazumijevao ujedinjene mjesnih grupa otpora i stvaranje Slovačke narodne rade.[13]

Slovačka narodna rada, u koordinaciji sa ilegalnim Vojnim štabom, koji je obrazovan u sjedištu Slovačke rezervne armije u Banskoj Bistrici oko potpukovnika Jana Golijana, tada je počela da priprema oružani ustanak koji bi zbacio Hlinkov režim. Ustanici povezani sa vladom u egzilu računali na otvaranje karpatskih prevoja u istočnoj Slovačkoj pred nastupajućom Crvenom armijom. Međutim, pojačana aktivnoj mjesnih partizana izazvala je njemačke vlasti da preduzmu preliminarnu akciju. Njemačke trupe su započele okupaciju Slovačke i zbog toga je Slovački nacionalni ustanak morao da izbije prerano. Iako je u njemu učestvovalo 60.000 slovačkih vojnika i 18.000 partizana, a ustanici su između avgusta i oktobra 1944. nakratko kontrolisali veći dio središnje Slovačke, bolje naoružane njemačke trupe su ugušile ustanak, a preživjeli ustanici su potisnuti u planine. Pored toga, razoružanje istočnoslovačkih divizija onemogućilo je otvaranje prelaza Sovjetima, a Crvena armija je zajedno 1. čehoslovačkim armijskim korpusom morala da vodi bitku na prevoju Dukla prije prelaska u Slovačku.[14]

Poslije propasti ustanka, Hlinkov režim se zajedno sa njemačkim jedinicama okrenuo protiv mjesnog stanovništva. U teroru, spaljivanju mnogih slovačkih sela i ubistvu više od 5000 ljudi,[11] učestvovale su i jedinice Hlinkove garde. Dio partizana se stoga povukao sa slovačke teritorije u Moravsku i tako podržao sve veći mjesni partizanski otpor.[15]

Partizanski otpor uredi

Protektorat Češka i Moravska uredi

Partizanski pokret u Češkoj tokom njemačke okupacije od 1939. do 1945. postao je jedna od komponenti češkog antinacističkog otpora. Kao i sveopšti otpor, partizanski otpor se dijeli na komunistički i nekomunistički. U prvim godinama okupacije komunistički otpor organizovala je samostalno Komunistička partija Čehoslovačke, ali je vremenom sve više zavisila od Sovjetskog Saveza — i materijalno i politički. Nasuprot njemu, nekomunistički otpor, koji je pokrivao štab otpora Centralnog vođstva domaćeg otpora, blisko je sarađivao sa Londonom i praktičkog ga je kontrolisala i podržavala vlada u egzilu. Iako se između ovih komponenti otpora javljao određeni oblik kooperacije i saradnje, ipak su to bile dvije odvojene i nezavisne komponente otpora.

Počeci otpora uredi

Vrlo je teško govoriti o partizanskom otporu u periodu od 1939. do 1941. godine. Izvještaji iz kancelarije Gestapoa govorili su o povećanju broja otpadnika, oštećenja mašina, transportnih sredstava i opreme, ali to su bili akti sabotaže koje su vršili obični građani.

 
General Jozef Mašin, učesnik čehoslovačkog domaćeg otpora.

Krajem ljeta 1941. izvršeno je prvo iskrcavanje čeških vojnika u Moravsku (npr. aerodrom Aroš), ali je Gestapo ubrzo likvidirao te grupe. U aprilu 1941, Ministarstvo narodne odbrane Vlade u egzilu pokrenulo je prvi talas padobranskih akcija iz Ujedinjenog Kraljevstva. Prva i ujedno neuspješna bila je operacija Bendžanim. Uslijedile su operacije Procenat, Srebro A, Srebro B, Antropoid, Cink, Aut Distens, Bioskop, Bivak, Čelik, Instransitiv, Tin i druge. Zadaci ovih grupa bili su različiti; od diverzantskih (npr. ubistvo Hajdriha od strane grupe Antropoid), preko obavještajnih, sabotažnih, veznih ili kurirskih zadataka.[2] Međutim, i njih je uglavnom razbijao Gestapo. Uspjeh su zabilježile samo grupe poslate u drugoj polovini rata.

Prve partizanske grupe (npr. Zeleni kadar, Jiskra) nastale su u drugoj polovini 1942, dok je djelovanje većine njih bilo koncentrisano u Moravskoj. U ove jedinice su dolazili ljudi koji su se krili od nacista ili sovjetski ratni zarobljenici. Druge partizanske grupe su stvorene 1943, na šta je Gestapo odgovorio reorganizacijom rukovodećih kancelarija u Pragu i Brnu, gdje je obrazovano odjeljenje IV, koja je podijeljeno na relevantna odjeljenja (npr. IV 2b 1 — partizani i padobranci, IV 2b 2 — obavještajna izviđačka služba itd.). Za razbija grupa otpora, Gestapo je koristio različite metode, od kojih je možda najdjelotvorniji bio prodor čeških osoba od povjeranja u njihovu organizaciju i kasnija hapšenja i pogubljenja. Partizanske grupe su uglavnom koristile planinske i šumski teren Hostinskih planina, Oderskih planina, Beskidi, Češkomoravskih planina itd.

Porast otpora uredi

Kako je ratne situacija počela da se mijenja na štetu sila Osovine, počeli da oživljavaju planovi i oružane pobune protiv njemačkih okupatora. Ministarstvo narodne odbrane u Londonu je početkom 1944. obrazovalo Štab za ocjenjivanje vojne moći, koji je započeo pripremne planove za nekoliko vrsta pobuna. Prvo je trebalo da se na teritoriju Protektorata raspodjele padobranske trupe, čiji će pripadnici organizovati podzemnu vojsku, sličnu likvidiranoj Odbrani naroda. Oružje bi potom trebalo da bude dostavljeno ovim jedinicama vazdušnim putem.[2]

Do jasnog širenja partizanskih odreda došlo je 1944, pri čemu su vazdušni desanti vršeni i sa istoka i sa zapada. Od aprila do jula 1944. na području Protektorata raspoređeno je devet grupa iz Engleske (Kalcijum, Barijum, Sumpor, Kreda, Glina, Karbon, Spelter, Potaš, Glucinijum), koje su trebale da stvore borbene grupe i kadrove za predstojeći ustanak. Samo su grupe Kalciju, Barijum i Glina bile produktivne, ostale je uhapsio Gestapo ili su propale iz svojih razloga. Britanci su podržavali napore vlade u egzilu, ali nakon propalog Varšavskog ustanka, koji su Nijemci krvavo ugušili, Britanci su shvatili nerealnost ovih planova.[2] Britanska vlada je otkazala planirane isporuke oružja, koje je trebalo da se održane krajem 1944. godine. Analiza Ministarstva narodne odbrane u egzilu zaključila je da se ustanak može izvesti samo uz pomoć savezničke vojske. Masovno naoružavanje ustanika vazdušnim putem nije bilo moguće.[16]

U susjednoj Slovačkoj je počeo Slovački nacionalni ustanak 29. avgusta, ali se poslije dva mjeseca završio porazom ustanika. Iz preventivnih razloga, Nijemci su češke vladine trupe prebacili u Italiju i oduzeli puške češkim policajcima.[16]

Najpoznatije partizanske jedinice na teritoriji Češke i Moravske bile su grupe Sjever, Doktor Miroslav Tirš, Srp i čekić, Crvena straža, Jan Kozina, Jan Žiška, brigada Jana Husa, Jermak itd. U ovakvoj situaciji, Gestapo je usavršio svoje djelovanje i „očvrsnuo” se u raznim mjerama za suzbijanje partizanske aktivnosti.

Na prelazu iz oktobra u novembar 1944. u Moravskoj su dejstvovale specijalne jedinice obezbjeđenja (ZbV-Kommando), čiji je zadatak bio da rukovode borbom protiv partizan i padobranaca. Jedan broj njihovih pripadnika imao je iskustvo u borbi protiv partizana u Francuskoj ili Jugoslaviji. Uprkos ovim mjerama, dominantna partizanska grupa u Moravskoj, odred Jana Žiške, uspijevala je da izvodi sve više borbenih dejstava (prepadi žandarmerijskih stanica, zgrada i ustanova protektorata, upadi nacističkih straža, diverzija na ciljeve komunikacija i veza). Nacističke trupe u istočnoj Moravskoj 16. novembra 1944. pokrenule su antipartizansku operaciju „Tetreb”, koja se sastojala od zatvaranja područja i pročešljanja terena. Rezultat je bio loš, pa je događaj otkazan poslije nedjelju dana.

Međutim, nacisti su pokrenuli još jedan talas terora i progona civilnog stanovništva. Upozorenje, na licu mjesta javno su strijeljani ne samo ljudi koji su pomagali partizanima, već i ljudi za koje se samo sumnjalo da podržavaju partizanske jedinice. Zahvaljujući tome što je antipartizanska borbe u istočnoj Moravskoj vezala znatne snage okupatora, na samom kraju 1944 došlo do porasta partizanskih trupa u Češkomoravskoj visoravni. U decembru 1944, iz Slovačke se ovamo doselila sovjetska grupa Zarevo, koja je bila specijalna jedinica koja je obavljala kontraobavještajne zadatke. Širenje partizanskog pokreta značilo je i da su komandanti pojedinih grupa uspostavljali međusobne kontakte i koordinisali svoje aktivnosti.

U februaru 1945. organizacije otpora su osnovale Radu trojke, IV ilegali CK KPČ i Centralni savjet sindikata, vrhovni organ otpora — Češka narodna rada (ČNR).[17] Predsjedavajući je bio književnik Albert Pražak, ali je glavnu riječ imao komunista Jozef Smrkovski.[18] Kapetan Jaromir Nečanski, koji je poslat u Prag kao dio Platinumsko-pevterskog desanta i postao predsjednik vojske komisije ČNR, izrazio je razočaranje stanjem priprema za ustanak. Političari su se svađali oko pozicija, ništa nije preduzeto na vojnom putu, ustanici nisu imali oružje.[17]

Druga važna grupa koja je pripremala antinjemački ustanak bila je grupa oko bivših oficira Rajmunda Mrazeka i Františeka Burgera. Nisu znali za ČNR i njegove aktivnosti. Generali František Slunečko i Karel Kutlvašr takođe su bili članove ove grupe, koji su zajedno činili Vojnu komandu Velikog Praga Bartoš.[18] Neposredno prije izbijanja ustanka, Bartošev štab je stupio u kontakt sa ČNR, ali nije bilo vremena sa koordinaciju akcija.[19]

Vrhunac otpora uredi

 
Partizanski odgovor na proglas K. H. Franka.

Početkom 1945. nacisti su pokazali svoju moć kada su uz pomoć povjerenika Gestapoa uspjeli da parališu neke partizanske grupe. Međutim, uprkos ovim djelimičnim problemima, otpor je već bio dovoljno, pa mu te akcije nisu očigledno naudile. U februaru i martu dolazi do ofanzive partizana i drugih padobranaca iz inostranstva (npr. Platinum). Dok se zapadni otpor više fokusirao na stvaranje uslova za nacionalni ustanak, zadataka komunističkog otpora bio je da olakša napredovanje Crvene armije i brzo oslobađanje republike. U martu 1945. general Sergej Ingr obećao je borcima otpora vazdušne isporuke oružja, radio-stanica i druge vojne opreme, ali ja na kraju isporučeno relativno malo sredstava.[20] Isporuke iz Ujedinjenog Kraljevstva počele su sredinom marta 1945. i bile su praćene mnogim problemima. Do 5. maja 1945. uspjeli da naoružaju samo 1600 ljudi, što je bilo dovoljno za ustanak.[21] Sovjetski Savez je 27. aprila takođe isporučio oružje, dok je druga isporuka poslata tokom ustanka.[18] Ustanici su planirali da upadnu u neka njemačka skladišta i naoružaju se zarobljenim oružjem.[19]

 
Partizanski odgovor na njemački ukaz.

Rada trojice, prozapadna organizacija, težila je jedinstvenom vođenju domaćeg otpora, ali je partizanski pokret ostao orijentisan na dvije osnovne grupe („istočnu” i „zapadnu”), koje su, međutim, blisko sarađivale krajem rata. Tokom aprila 1945, u Češkoj je izbila oružana pobuna, koja je na mnogim mjestima (naročito u Moravskoj) prerasla u partizanski rat. Konkretno, počela je bitka za željeznicu, na šta je reagovao njemački feldmaršal Kajtel 10. aprila 1945, koji je od Karla Hermana Franka zatražio da bezuslovna održava saobraćaj na željeznici u pozadini Grupe armija „Centar”.

Ipak, njemačke kolone su i dalje nailazile na zasjede, gorivo je puštano iz rezervoara, vozovi su izbacivani iz šina, mostovi dizani u vazduh. Važna željeznička pruga Brno—Jihlava dignuta je u vazduh 10. aprila i nije popravljena do kraja rata. Tokom ove akcije dignut je u vazduh njemački vojni transport, pri čemu je ubijeno ili povrijeđeno skoro 200 vojnika. O sredine 1944. do kraja rata, partizani u Protektoratu izveli su više od 300 napada na željezničke pruge.[22] Pored diverzantskih akcija na željeznici, vršeni su prepadi na nacističke garnizone, skladišta municije, vojne objekte presjecane su električne, telefonske i telegrafske linije. Nacisti su 19. aprila 1945. opljačkali i spalili selo Ploštinu i seljane žive spalili zbog podrške partizanima. Četiri dana kasnije, ista sudbina zadesila je i selo Prlov, gdje je istog dana stradalo 18 ljudi, a 5 poginulo usljed još jedne akcije SS u selu Lačnov 1. maja 1945. godine.

Majski ustanak uredi

 
Spomen ploča u znak sjećanja na njemački pokolj u Javoržičeku.

Majski ustanak je izbio 1. maja 1945. u Prerovu i drugim mjestima, a predvodile su ga grupe otpora i u njemu su masovno učestvovale partizanske jedinice. Nacističke trupe su se teško povlačile, komunikacije je bila prekinuta, postavljene barikade na putevima, a u središnjoj Moravskoj nije bilo struje. Prevoz vrijednog materijala i mašina iz čeških fabrika u Njemačku je onemogućen (plan ARLZ).

Partizani su vezali i dio represivnih snaga, koje su imale namjeru da uguše ustanak u Pragu i drugim gradovima. U ovoj bezizlaznoj situaciji za naciste, brutalnost i teror nad civilima se i dalje dešavao, uz samo nagovještaj sumnje u saradnju sa partizanima. Moravsko selo Javoržičko je 5. maja sravljeno sa zemljeom i svi muškarci su strijeljani. Dan kasnije, njemačke trupe su opkolile sela Zlatnik i Donji Brežani i ubile sve muškarce. U Psarehu u Jilovehu, 11 muškaraca je streljano jer su njemačke trupe smatrale da odugovlače sa uklanjanjem barikada, koje su postavili partizani. Ubijanje bespomoćnih civila zbog otpora i partizanskog ratovanja nastavljeno je na mnogim drugim mjestima posljednjih dana rata. Na samom kraju rata došlo je i do otvorenih borbenih susreta partizanskih trupa i njemačke vojske (Krkonoši, Češkomoravsko gorje, južna Češka).

Specifičnosti partizanskog ratovanja u Češkoj i Moravskoj uredi

Ako uporedimo partizansko ratovanje u Češkoj i Moravskoj sa partizanskim otporom u drugim zemljama, onda ovaj otpor može izgledati kao beznačajan u kontekstu Drugog svjetskog rata. Problem češke teritorije bio je što nije bilo moguće obrazovati partizanske oblasti i regije, kao u Bjelorusiji, Ukrajini ili Jugoslaviji. Na teritoriji Protektorata (odnosno bez graničnih područja današnje Češke) nedostajalo je susjednih šumskih površina, postojala je i gusta mreža puteva i mogućnost koncentracije okupatorskih jedinica u nekoliko oblasti. Zbog tih razloga obrazovani su manji odredi, koji su uglavnom imali zadatak diverzantskih akcija i drugih aktivnosti otpora. Ipak, to je bila važna komponenta otpora koja je mogla da se suprotstavi okupatorskoj vlasti i koja je doprinijela oslobađanju Češke.[23]

Reference uredi

  1. ^ a b Luža 2006, str. 55.
  2. ^ a b v g d đ e Pacner 2012, str. 215.
  3. ^ Pacner 2012, str. 216.
  4. ^ „Odboj na kolejích aneb hrdinství železničářů | České dráhy”. www.cd.cz. Pristupljeno 28. 5. 2023. 
  5. ^ Čtvrtník 2000, str. 116.
  6. ^ „Názory a argumenty”. Plus (na jeziku: češki). 21. 12. 2017. Pristupljeno 28. 5. 2023. „28:00 až 30:30 minuta” 
  7. ^ Vrabec, Václav (2003). „Odsun a domácí odboj”. www.listy.cz. Listy. Arhivirano iz originala 13. 04. 2008. g. Pristupljeno 28. 5. 2023. 
  8. ^ „Druhý odboj”. ČT24 - Nejdůvěryhodnější zpravodajský web v ČR - Česká televize (na jeziku: češki). 4. 6. 2008. Pristupljeno 28. 5. 2023. 
  9. ^ Kamenec 1992, str. 85–86; Křen 2005, str. 511-512.
  10. ^ Kamenec 1992, str. 35–36; Křen 2005, str. 512.
  11. ^ a b v „Odboj a SNP”. Múzeum Slovenského národného povstania (na jeziku: slovački). 1. 1. 1970. Pristupljeno 25. 3. 2024. 
  12. ^ Kamenec 1992, str. 76.
  13. ^ a b Křen 2005, str. 513.
  14. ^ Křen 2005, str. 513—514.
  15. ^ Křen 2005, str. 514.
  16. ^ a b Pacner 2012, str. 217.
  17. ^ a b Pacner 2012, str. 220.
  18. ^ a b v Pacner 2012, str. 221.
  19. ^ a b Pacner 2012, str. 222.
  20. ^ Pacner 2012, str. 218.
  21. ^ Pacner 2012, str. 219.
  22. ^ Šír, Vojtěch (1. 10. 2015). „Útoky na železniční dopravu v Protektorátu Čechy a Morava”. Fronta.cz (na jeziku: češki). Pristupljeno 25. 3. 2024. 
  23. ^ Kohout, Luboš. „SPECIFIKA ČESKOSLOVENSKÉHO A POLSKÉHO PROTINACISTICKÉHO ODBOJE”. ksl.wz.cz. Arhivirano iz originala 20. 2. 2009. g. Pristupljeno 26. 3. 2024. 

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Чехословачки_отпор_(1939—1945)&oldid=27686585”