Википедија

Čovgan (igra)

Čovgan ili Čogan (pers. چوگان čōwgan), je sportska timska igra sa konjima koja potiče iz drevnog Irana (Persija). [1][2] Smatrala se aristokratskom igrom i održavala se u posebnom polju, na posebno obučenim konjima. Igra je bila rasprostranjena među azijskim narodima. Igra se u Iranu, Republici Azerbejdžan i među Tadžicima i Uzbecima. [3]

Čovgan, igra na konjima praćena muzikom i pričom
Čovgan
Nematerijalno kulturno nasleđe
RegionIran, Azerbejdžan
Svetska baština Uneska
Unesko oznaka01282, 00905
Datum upisa2017, 2013
Lokacija upisahttps://ich.unesco.org/en/RL/chogn-a-horse-riding-game-accompanied-by-music-and-storytelling-01282,
https://ich.unesco.org/en/USL/chovqan-a-traditional-karabakh-horse-riding-game-in-the-republic-of-azerbaijan-00905

Čovgan u Republici Azerbejdžan je 2013. godine uvršten na Uneskovu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa kome je potrebna hitna zaštita. [4]

Kasnije je usvojen u zapadnom svetu, danas poznat kao polo.

Istorija uredi

Čovgan je nastao u drevnom Iranu (Perzija) i bio je persijski nacionalni sport koji je plemstvo u velikoj meri igralo. [5] [6] Žene su igrale dobro kao i muškarci. Čovgan je nastao sredinom prvog milenijuma nove ere, kao timska igra. Bio je veoma popularan tokom vekova na Bliskom istoku. Fragmenti igre su periodično prikazivani u antičkim minijaturama, a detaljni opisi i pravila igre davani su i u antičkim rukopisima. Čovgan je iranska tradicionalna igra jahanja uz muziku i pripovedanje; ima istoriju dugu preko 2.000 godina u Iranu i uglavnom se igrao na kraljevskim dvorovima i gradskim poljima. [7] Neki autori navode datume od 5. veka pre nove ere (ili ranije) [8] do 1. veka nove ere [9] za njegovo poreklo od Medijaca. Svakako, najraniji zapisi o igri su vezani za Medijce (stari iranski narod).[10] Tokom perioda Partskog carstva (247. p. n. e. do 224. godine n.e.), sport je imao veliko pokroviteljstvo kraljeva i plemića. Prema Oksfordskom rečniku kasne antike, polo (poznat kao čovgan na perzijskom), bila je persijska igra loptom i važna zabava na dvoru Sasanidskog carstva (224–651). To je takođe bio deo kraljevskog obrazovanja za sasanidsku vladajuću klasu. Car Šapur II naučio je da igra polo kada je imao sedam godina 316. godine. Poznat kao čovgan i danas se igra u regionu.

Englezi su imali veliku ulogu u širenju i razvoju igre u Evropi i celom svetu. Tako je čovgan – donet iz Indije u Englesku u 19. veku postao popularniji, a dodavanje novih pravila pogodovalo je brzom širenju ove igre u Evropi i SAD. Naime, na inicijativu Engleza ova igra je dobila današnji naziv – polo i uvrštena je u program Olimpijskih igara održanih 1900. godine u Parizu. Na takmičenjima je učestvovalo 5 ekipa iz tri zemlje.

Čovgan u Iranu uredi

Čovgan, poznat kao čovkan u Sasanidskom carstvu (srednjepersijski: čowkān), [11] [12] je bio deo kraljevskog obrazovanja za sasanidsku vladajuću klasu. Susedni istočni Rimljani su preuzeli čovgan od Sasanijaca i nazvali ga tzykanion, što potiče od srednjopersijske reči. Za vreme vladavine Teodosija II, rimski carski dvor je počeo da igra cikanion na cikanisterionu (stadionu). U vreme dinastije Tang (618–907), postojali su zapisi o polou u Kini. [13] [14] Prema Oksfordskom rečniku kasne antike, popularnost poloa u Tang Kini je „bez sumnje potkrepljena prisustvom sasanidskog suda u egzilu“.

Polo je u početku bila igra za obuku konjičkih jedinica, obično kraljeve garde ili drugih elitnih trupa. [15] Vremenom je polo postao iranski nacionalni sport koji plemstvo normalno igra. Igru su igrale i žene i muškarci, na šta ukazuju reference na kraljicu i njene dame koje su angažovale kralja Hozroja II Parviza i njegove dvorjane u 6. veku nove ere. [16] Firdusi, čuveni iranski pesnik-istoričar, daje niz izveštaja o kraljevskim čoganskim turnirima u svom epu iz 9. veka, Šahname (Knjiga o kraljevima). U najranijem izveštaju, Firdusi romantizuje međunarodnu utakmicu između Turanske sile i sledbenika Sijavaša, legendarnog iranskog princa iz najranijih vekova Carstva; pesnik je elokventan u hvaljenju Sijavaševog umeća na terenu. Firdusi takođe govori o caru Šapuru II iz Sasanidske dinastije iz 4. veka koji je naučio da igra polo kada je imao samo sedam godina. Trg Nakš-e Džahan u Isfahanu je u stvari polo igralište koje je izgradio kralj Abas I u 17. veku.

 
Trg Nakš-e Džahan u Isfahanu je mesto srednjovekovnog kraljevskog polo terena. [17]

Sultan Kutb al-Din Aibak, turkijski vojni rob iz današnjeg severnog Avganistana koji je potom postao car severne Indije, vladao je kao car samo četiri godine, od 1206. do 1210. godine, ali je slučajno umro 1210. igrajući polo. Dok je igrao polo na konju, njegov konj je pao i Aibak je bio nabijen na prednji deo sedla. Sahranjen je u blizini bazara Anarkali u Lahoreu (koji je sada u Pakistanu). Aibakov sin Aram, umro je 1211, pa ga je Šams-ud-din Iltutmiš, još jedan vojni rob turkijskog porekla koji je bio oženjen Aibakovom ćerkom, nasledio kao sultan od Delhija.

Iz Persije, polo se proširio na Vizantince (koji su ga zvali cikanion), a nakon muslimanskih osvajanja na dinastije Ajubida i Mameluka u Egiptu i Levantu, čije su ga elite favorizovale iznad svih drugih sportova. Poznati sultani kao što su Saladin i Bajbars bili su poznati po tome što su ga igrali i podsticali na svom dvoru. [18]

 
Persijska minijatura iz pesme Guy-o Chawgân („Lopta i polo-štap“) za vreme dinastije Safavida u Persiji, koja prikazuje dvorjane na konjima kako igraju polo, 1546. godine.

Kasnije je polo prenet iz Persije u druge delove Azije, uključujući Indijski potkontinent [19] i Kinu, gde je bio veoma popularan tokom dinastije Tang i često se prikazivao na slikama i statuama. Vredan za obuku konjice, igrao se u srednjem veku od Carigrada do Japana. Na istoku je poznat kao Igra kraljeva. [20] Za ime polo se kaže da potiče od tibetanske reči „pulu“, što znači lopta. [21] 2017. godine čogan u Islamskoj Republici Iran uvršten je na Uneskovu listu kulturne baštine. [22]

Čovgan u Azerbejdžanu uredi

 
Minijatura iz 16. veka prikazuje igru čovgana u priči o Hozroju i Širinu Nezamija Gandžavij

U Azerbejdžanu, čovkan (azer. Çövkən) se smatra nacionalnim sportom. [23] Različiti antičke slike i keramika sugerišu da sport tamo ima dugu istoriju. Na primer, tokom arheoloških iskopavanja u oblasti Oran-Gala pronađena je posuda sa fragmentima slika čovganske igre, što indirektno sugeriše da je igra postojala tokom 11. veka oko grada Bejlagan. Pominje igre čovgan se takođe pojavljuju u „Hozroje i Širin“, pesmi persijskog pesnika i mislioca Nizamija Gandžavija, i na stranicama turskog klasičnog epa „Kitaby Dädem Gorkut“.

Jedna od varijanti ove igre bila je široko kultivisana u Azerbejdžanu. Ovde dva tima teže da postignu gol sa posebnim štapovima. Pravila u savremenom izdanju igre su sledeća: dva gola širine 3 metra sa polukružnim površinama prečnika 6 metara su fiksirana na dovoljno velikoj površini. Igra se igrala gumenom loptom ili loptom pletenom od kožnih kaiševa. Štapovi mogu biti različiti po oblicima. Kod azerbejdžanskih konjanika podsećaju na pastirski jarlig. [24] U svakom timu ima 6 igrača, od kojih 4 deluju kao napadači i dva kao bekovi. Ovi drugi mogu da igraju samo na svojoj polovini terena. Golovi se mogu postići iza granica kaznenog prostora. Trajanje igre je 30 minuta u dva perioda. [24] Tradicionalno Karabaški konji su najbolji izbor zahvaljujući kombinaciji agilnosti i relativno mirnog temperamenta.

 
Azerbejdžanski igrači čovgana na 12. kupu nacija

Godine 1979. dokumentarni film pod nazivom „Čovgan igra“, koji je snimio azerbejdžanski filmski studio Jafar Jabarli, zabeležio je pravila sporta i istorijski razvoj. Međutim, u sovjetskoj eri došlo je do pada ovog sporta skoro do zaborava. [25] Poslednjih godina, međutim, sport se donekle oporavio. Od 2006. Azerbejdžan održava nacionalni turnir u decembru poznat kao Kup predsednika u Republičkom centru za konjički turizam, [26] u Dašjuzu kod Šakija. U prvom od njih, održanom od 22. do 25. decembra 2006. godine, borili su se timovi iz osam gradova Azerbejdžana.

Nematerijalna kulturna baština uredi

Iran uredi

Čovgan je tradicionalna igra jahanja uz muziku i pripovedanje; ima istoriju dugu preko 2.000 godina u Iranu gde se uglavnom igrao na kraljevskim dvorovima i gradskim poljima. Čovgan uključuje glavnu igru, odgovarajuću muzičku predstavu i pripovedanje. Nosioci uključuju tri osnovne grupe: igrače, pripovedače i muzičare. Čovgan je kulturni, umetnički i atletski element sa snažnom vezom sa identitetom i istorijom njegovih nosilaca i izvođača. Prisutan je u literaturi, pripovedanju, poslovicama, rukotvorinama i ornamentima koji su vredni delovi simbolike njegovih izvođača. Kao element koji promoviše zdravlje tela i duše, čovgan takođe uspostavlja vezu između prirode, ljudi i konja. Prenošenje tradicije se odvija neformalno u porodici ili na radionicama, a porodice i lokalni izvođači i dalje aktivno štite tehnike čovgana. Tokom poslednjih decenija osnovana su i udruženja koja održavaju kurseve obuke, podržavaju lokalne majstore i pružaju pomoć u prenošenju svih aspekata čovgana, istovremeno čuvajući lokalnu raznolikost.

Čovgan je 2017. godine upisan na listu nematerijalne kulturne baštine Irana. [27]

Azerbejdžan uredi

Čovkan je tradicionalna igra jahanja konja koju na ravnom, travnatom terenu igraju dve takmičarske ekipe igrača na konjima iz Karabaha. Svaki tim ima pet igrača - dva beka i tri napadača. Igra počinje u centru terena i igrači koriste drvene čekiće da pokušaju da zabiju malu kožnu ili drvenu loptu u protivnički gol. Igra je prošarana instrumentalnom narodnom muzikom koja se zove džanghi. Svi igrači i treneri čovkana su lokalni farmeri i vešti jahači. Tradicionalno nose velike astrahanske šešire, dugačke pripijene kapute sa visokim strukom i posebne pantalone, čarape i cipele. Posetioci svih uzrasta dolaze da gledaju ovu tradicionalnu utakmicu i podržavaju svoje timove. Čovkan jača osećanja identiteta ukorenjena u kulturi i povezan je sa percepcijom konja kao sastavnog dela svakodnevnog života. Pravila, veštine i tehnike čovkana se prenose sa iskusnih igrača na početnike kroz kolektivne treninge. Praksa i prenos čovkana su, međutim, oslabili zbog gubitka interesovanja među omladinom, u kombinaciji sa urbanizacijom i migracijom, što je dovelo do nedostatka igrača, trenera i karabaških konja.

Čovkan u Republici Azerbejdžan je 2013. godine uvršten na Uneskovu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa kome je potrebna hitna zaštita. [4]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Massé, H. (24. 4. 2012). „Čawgān”. Encyclopaedia of Islam, Second Edition. 2. Brill Online. „The game originated in Persia, and was generally played on horseback (...)” 
  2. ^ „The origins and history of Polo”. Historic UK (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-10-04. „It is since these origins in Persia that the game has often been associated with the rich and noble of society; the game was played by Kings, Princes and Queens in Persia.” 
  3. ^ V. Parfenov. (2004). Kavkazskie nacionalьnыe konnыe igrы. HORSE.RU. Arhivirano iz originala 2019-06-06. g. Pristupljeno 2012-09-04. 
  4. ^ a b Chovqan, a traditional Karabakh horse-riding game in the Republic of Azerbaijan
  5. ^ Massé, H. (24. 4. 2012). „Čawgān”. Encyclopaedia of Islam, Second Edition. 2. Brill Online. „The game originated in Persia, and was generally played on horseback (...)” 
  6. ^ „The origins and history of Polo”. Historic UK (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-10-04. „It is since these origins in Persia that the game has often been associated with the rich and noble of society; the game was played by Kings, Princes and Queens in Persia.” 
  7. ^ „Chogān, a horse-riding game accompanied by music and storytelling”. 
  8. ^ R. G. Goel, Veena Goel, Encyclopaedia of sports and games, Published by Vikas Pub. House, 1988, excerpt from page 318: Persian Polo. Its birth place was Asia and authorities credit Persia with having devised it about 2000 BC..
  9. ^ Craig, Steve (2002). Sports and games of the ancients. Greenwood Publishing Group. str. 157. ISBN 0-313-31600-7. 
  10. ^ Singh, Jaisal (2007). Polo in India. London: New Holland. str. 10. ISBN 978-1-84537-913-1. 
  11. ^ Janin 1964, str. 118–119.
  12. ^ „Welcome to Encyclopaedia Iranica”. 
  13. ^ Singh, Jaisal (2007). Polo in India. London: New Holland. str. 10. ISBN 978-1-84537-913-1. 
  14. ^ Finkel, Irving L; MacKenzie, Colin (2004). „Chapter 22, Polo: The Emperor of Games”. Asian games: the art of contest. New York: Asia Society. str. 283. ISBN 978-0-87848-099-9. 
  15. ^ „Polo”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 26. 4. 2007. 
  16. ^ „Polo History”. Arhivirano iz originala 2010-09-25. g. 
  17. ^ „Playing Polo in Historic Naqsh-e Jahan Square?”. Payvand.com. 29. 10. 2007. Pristupljeno 25. 1. 2012. 
  18. ^ „Touregypt.net”. Touregypt.net. Pristupljeno 25. 1. 2012. 
  19. ^ Malcolm D. Whitman (2004). Tennis: Origins and Mysteries. Courier Dover Publications. str. 98. ISBN 0-486-43357-9. 
  20. ^ „Polo History”. Arhivirano iz originala 25. 09. 2010. g. Pristupljeno 13. 06. 2022. 
  21. ^ Robert Crego (2003). Sports and Games of the 18th and 19th centuries. Sports & Recreation. Greenwood Press. str. 25. ISBN 0-313-31610-4. 
  22. ^ „Chogān, a horse-riding game accompanied by music and storytelling”. 
  23. ^ David C. King (2006). Cultures of the World. Azerbaijan. . Marshall Cavendish. str. 108. ISBN 0761420118. 
  24. ^ a b V. Parfenov. (2004). Kavkazskie nacionalьnыe konnыe igrы. HORSE.RU. Arhivirano iz originala 06. 06. 2019. g. Pristupljeno 2012-09-04. 
  25. ^ Film interview at 7'36"
  26. ^ Azernews report on the 2013 President's Cup competition
  27. ^ „Chogān, a horse-riding game accompanied by music and storytelling”. ich.unesco.org. Pristupljeno 13. 6. 2022. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Човган_(игра)&oldid=27050329”