Šahova džamija
Šahova džamija (persijski: مسجد شاه), takođe poznata kao Masdžed Džame Abasi ili (Imamova džamija posle Iranske revolucije).[1] Nalazi se u Isfahanu u Iranu, na južnom delu Trga Nakš-e Džahan. Izgrađena je tokom safavidskog carstva, po naređenju Abasa I Velikog.
| Šahova Džamija | |
|---|---|
| Masdžed Šah | |
 | |
  Šahova džamija Lokacija na mapi Irana | |
| Osnovne informacije | |
| Lokacija | Isfahan,  Iran |
| Koordinate | 32° 39′ 26″ S; 51° 40′ 44″ I / 32.657222° S; 51.678889° I |
| Religija | islam |
| Grana/tradicija | Šiitski islam |
| Država | Iran |
| Arhitektonski opis | |
| Arhitekt(i) | Šejh Bahai |
| Početak izgradnje | 1611. |
| Završetak izgradnje | 1629. |
| Specifikacije | |
| Dužina | 100 m |
| Širina | 50 m |
| Broj kupola | 1 |
| Visina kupole (spolj.) | 53 m |
| Visina kupole (unutr.) | 39 m |
| Broj minareta | 4 |
| Visina minareta | 42 m |
Smatra se jednim od remek dela persijske arhitekture i odličnim primerom te arhitekture iz islamske ere. Registrovana je, zajedno sa Trgom Nakš-e Džahan, kao deo svetske baštine Uneska.[2] Izgradnja džamije je započeta 1611, a dobila je sjaj prevashodno preko mozaika od sedmobojnih pločica i kaligrafskih natpisa.
Džamija je prikazana na poleđini iranske novčanice od 20.000 riala.[3]
Istorija uredi
Godine 1598, kada je Šah Abas odlučio da preseli prestonicu Persijskog carstva iz severozapadnog grada Kazvina u centralni grad Isfahan. On je pokrenuo ono što će postati jedan od najvećih programa u Persijskojistoriji; kompletno preuređenje ovog drevnog grada. Izabrao centralni grad Isfahan, koji je živeo od reke Zajande, koji je veoma plodna oaza usred ogromne površine sušnog pejzaža. Time je Šah Abas ne samo udaljio svoj glavni grad od bilo kakvih budućih napada od iranskih neprijateljski raspoloženih suseda, Osmanskog carstva, već je istovremeno stekao veću kontrolu nad Persijskim zalivom, koji je tada postao važan trgovački put za holandske i britanske Istočnoindijske kompanije.[4]
Glavni arhitekta ovog kolosalnog zadatka je Šejh Bahai (Baha'ad-Din al-`Amili), koji je fokusirao rad na dve ključne karakteristike Šah Abasovog plana: Čahar Bagh Avenija, okružena sa obe strane svim istaknutim institucijama u gradu, kao što su rezidencije svih stranih dostojanstvenika, i Trg Nakš-e Džahan] (Slika sveta).[5] Pre Šahovog uspona na vlast, Persija se odlikovala decentralizovanom upravom u kojoj su se različite institucije borile za prevlast, uključujući i vojsku (Kizilbaš) i guvernere različitih provincija u carstvu. Šah Abas je želeo da potkopa ovu političku strukturu i ponovno učini Isfahan glavim gradom Persije.[6] Time je učinio važan korak ka centralizovanju vlasti. Genijalnost trga, ili Majdana, sastoji se u tome što će njegovom gradnjom, Šah Abas okupiti tri glavne komponente vlasti u Persiji na jednom mestu; sveštenstvo, koje predstavlja Masdžed-e Šah, trgovce, koje predstavljaju Carski Bazar i, naravno, moć samog Šaha, nastanjenog u palati Ali Kapu.
Najbitniji deo ovog projekta bio je Masdžed-e Šah, koji bi zamenio mnogo stariju Džame džamiju u vođenju molitve petkom. Da bi se to postiglo, Masdžed-e Šah je izgrađena ne samo vizionarski po svojoj veličini, time što ima najveći kupolu u gradu, već je Šejh Bahai planirao izgradnju dve verske škole i zimske džamije s obe strane zida.[7] Zbog Šahove želje da se zgrada završi tokom njegovog života, učinjene su propusti u izgradnji. Na primer, Šah je ignorisao upozorenja od strane arhitekata Abu'l Kasima, o opasnosti od sleganja u temeljima džamije i nastavio je sa gradnjom.[8] Ispostavilo se da je arhitekta bio u pravu, jer je 1662. zgrada bila podvrgnuta velikim popravkama.[9] Takođe, Persijanci su koristili novu vrstu pločica mozaika (sedmobojne) koji je i jeftiniji i brži, i koji je na kraju ubrzao izgradnju. Ovaj posao su izvanredno uradili neki od najboljih majstora u zemlji, a ceo posao je bio pod nadzorom glavnog kaligrafa, Reze Abasija. Na kraju, završne dorade na džamiji su napravljene krajem 1629, nekoliko meseci nakon smrti Šaha.
Takođe, mnogi istoričari su razmišljali o neobičnoj orijentaciji Kraljevskog Trga (Majdan). Za razliku od većine objekata od značaja, ovaj trg nije bio okrenut, kako treba, u pravcu Meke, ali prilikom ulaska u džamiju, onaj koji ulazi, gotovo spontano, pravi poludesno skretanje, što omogućava da preko glavnog predvorja bude okrenut Meki.[10]
Dizajn - stil četiri ivana uredi
Safavidi su osnovali Šahovu džamiju kao način preko kojeg bi mogli da izraze svoje brojne arhitektonske tehnike. Stil četiri ivana, savršen od strane dinastije Seldžuka nasleđen od strane dinastije Safavida, čvrsto je uspostavio dvorišnu fasadu takvih džamija sa veoma visokim prolazima sa svake strane, kao važniju od same zgrade.[11] Tokom vladavine Seldžuka, dok je islamski misticizam bio u porastu, a Persijanci bili u potrazi za novim tipom arhitektonskog dizajna koji bi istakao iranski identitet, stvoren je stil četiri ivana. Persijanci su već imali bogato arhitektonsko nasleđe, a specifičan oblik ivana je zapravo uzet iz ranijeg dizajna sasanidskih palata, kao što je Ardašir palata.[11] Time je islamska arhitektura doživela pojavu novog brenda koji se razlikovao od hipostilskog dizajna ranih, arapskih džamija, kao što je Velika džamija u Damasku. Stil četiri ivana obično je iskazan preko centralnog dvorišta kvadratnog oblika, sa velikim ulazima sa svake strane, dajući utisak da su to prolazi u duhovni svet.
Nalazeći na javnom trgu, ili Majdanu, ulazni Ivan (kapija) u džamiju ima oblik polukruga, koji podseća na polumesec sa udubljenjem, i luka, visokog 27 metara, uokvirenog tirkiznim ukrasima i ukrašenog bogatim pločicama od stalaktita, što je posebna odlika persijske islamske arhitekture. Na stranama su dva minareta, visoka 42 metra, na čijem su vrhu lepo izrezbareni, drveni balkoni popločani stalaktitima. Glavni krasnopisac Kraljevskog suda, Reze Abasi, je ispisao datum početka izgradnje i stihove u slavu Muhameda i Alija.[12] U sredini, ispred ulaza, stajao je mali bazen i odmorište za konje, a unutra je bila postavljena velika mermerna posuda na pijedestalu kako bi vernici pili svežu vodu ili limunadu. Ova posuda i dalje stoji kao i pre četiri stotine godina, ali više nije u funkciji obezbeđivanja osveženja za vernike na molitvama petkom.
Prilikom prolaska kroz ulazni portal, dolazi se do glavnog dvorišta, u čijem se središtu nalazi veliki bazen. Ova dva prolaza u vidu ivana koji se nalaze sa strane privlače pažnju na glavni ulaz na drugom kraju, sa minaretima i na uzvišenu kupolu iza nje, sa šarenim ornamentima.
Prepoznatljiva osobina svake džamije je minaret, a Masdžed-e Šah ih ima četiri. Ipak, na persijskim džamijama, visoki minareti su smatrani nepogodnim za poziv na molitvu, pa bi oni dodavali edikule, poznate u persijskom kao goldasti (buket), koji u Masdžed-e Šah stoji na vrhu zapadnog ivana.[13]
Verski objekti uredi
Unutar džamije, akustična svojstva i odrazi na centralnu tačku pod kupolom su zanimljivi za mnoge posetioce, pošto su arhitekte, prilikom kreiranja kupole, omogućile imamu da govori prigušenim glasom i da ga i dalje jasno čuju svi unutar građevine.
Mihrab, velika mermerna tableta visoka deset metara i široka tri metra na jugozapadnom zidu okrenut je ka Meki. Iznad nje, Šahovi ljudi su postavili drveni ormar optočen zlatom. U njemu se nalaze dva relikta: Kur'an, za koji se smatra da ga je kopirao Imam Reza, i krvavi ogrtač imama Huseina. Iako nikada nije prikazan, za ogrtač se smatra da ima magične moći; podignut na kraju koplja na bojnom polju, veruje se da bi mogao dovesti neprijatelja do poraza.[12]
Od glavnog dvorišta, ivan koji je okrenut ka istoku namenjen je verskoj školi, medresi. Na njemu je natpis krasnopisca Muhammad Riza Imamija koji hvali četrnaest Besprekornih (tj. Muhamed, Fatima i Dvanaest Imama). Ivan u zapadnom uglu vodi do još jedne medrese i zimske džamije. U njenom privatnom dvorištu, može se naći čuveni sunčani sat , rad Šejha Bahaija.
Kupola uredi
Kao i ivane, Persijanci su uveli i kupole u islamski arhitektonski dizajn. Najstarija takva građevina je Velika džamija u Zavarehu, koja datira iz 1135.[14] Persijanci su gradili takve kupole vekovima ranije, a neki od najranijih poznatih primera velikih kupola na svetu se nalaze u Iranu, kao na primer Galeh-Dohtar (Devojačka Palata). Dakle, Safavidski muslimani su mnogo pozajmljivali od predislamskog znanja o izgradnji kupola, tj. upotrebe trompa da se ostvari tranzicija od osmougaone strukture do kružne kupole. Da bi prikrili prelazne zone, Persijanci su gradili bogate mreže stalaktita. Tako je i došlo do uvođenja ove karakteristike u persijskim džamijama.
Renesansu u persijskoj izgradnji kupola je inicirala dinastija Safavida. Prepoznatljiva odlika persijskih kupola, koja ih odvaja od kupola stvorenih u hrišćanskom svetu, ili osmanskim i mongulskom carstvu, bile su šarene pločice kojima su pokrivali spoljašnjost svojih kupola, ali ukrašavali i unutrašnjost. Ovakvih kupola je uskoro bilo na desetine u Isfahanu u različitim nijansama plave boje, koja bi dominirala panoramom grada. Reflektujući svetlost Sunca, te kupole izgledale su kao blistavi tirkizni dragulji i mogli su ih videti miljama udaljeni putnici koji su se kretali Putem svile kroz Persiju. Dostižući 53 metara u visinu, kupola na Masdžed-e Šah je postala najviša u gradu kada je završena 1629. godine. Izgrađena je kao dvoslojna kupola, sa 14 metara prostora između dva sloja, ležeći na komori osmougaone kupola.[15]
Umetnost uredi
Masdžed-e Šah je ogromna struktura, za koju se smatra da sadrži 18 miliona cigala i 475.000 pločica, što je Šaha koštalo 60.000 tomana.[16] Ona koristi novi sedmobojni stil pločica mozaika. U ranijim iranskim džamijama pločice su pravljene od keramičkog mozaika, što je spor i skup proces gde su sitni komadići jednobojnih pločica seckani i sastavljeni da stvore komplikovan dizajn. U pločicama od sedam boja, zanatlije su stavljale sve boje odjednom, a zatim ispekle pločicu. Jeftiniji i brži, novi postupak dozvolio je širi opseg boja koje se koriste, stvarajući bogatije obrasce, prijatnije oku.[9][17] Prema Žan Šardenu, zbog niske vlažnosti u vazduhu u Persiji boje su bile mnogo življe i kontrasti između različitih boja mnogo jači nego što je to bio slučaj u Evropi, gde su boje pločica izbledele i izgubile svoj izgled.[18] Ipak, većina savremenih i modernih autora smatraju rad na pločicama na Masdžed-e Šah inferiornim i u kvalitetu i lepoti u odnosu na one koji pokrivaju Lotfalah džamiju, koja je često prozivana, od strane savremenih persijskih istoričara, kao što su Iskandar Munši, kao džamija velike čistote i lepote.[19] Arhitekte su takođe koristile veliku količinu mermera, iz mermernog kamenoloma u obližnjem Ardestanu.[9] Tokom izgradnje, od ulaznog portala do glavne zgrade, nižih dva metra, zidovi su prekriveni bež mermerom, sa lepo izrezbarenim stubovima na svakoj strani svakog prolaza i sa urezanim natpisima. Iznad ovog nivoa počinju mozaik pločice koje pokrivaju ostatak građevine.
Ulazni portal džamije je ukrašen najsitnijom dekoracijom pločica. U celosti je dekorisana u paleti od sedam boja (tamno persijsko plava, svetlo tursko plava, bela, crna, žuta, zelena i biskvit). Širok natpis sa religijskim tekstovima pisanim belim sulus pismom, na tamno plavoj pozadini, okružuje ivan. Pločice u Madžjed-e Šahu su pretežno plave, osim u pokrivenim prostranim prostorima, koje su kasnije obloženi pločicama hladnijih, žućkasto-zelenih tonova.[17]
Okrenut ka severu, portal džamije za Majdan je obično pod senkom, ali pošto je obložen radijantnim pločicama mozaika, on isijava pretežno plavim svetlom izuzetno snažno. Ornamenti na strukturama su potpuno tradicionalni, jer predstavljaju klasične iranske motive plodnosti i efikasnosti. U okviru simetrične arkada i balansiranih ivana, pregršt je beskrajnih talasa komplikovane arabeske u zlatno-žutoj i tamno plavoj boji, koji blagosilja gledaoca unutrašnjim mirom.
Arhitekta uredi
Arhitekta džamije je navodno Akbar Isfahani.
Dimenzije uredi
Port džamije je visok 27 metara, krunisan sa dva minareta visoka 42 metra. Džamija je okružena sa četiri ivana i arkade. Svi zidovi su ukrašeni sedmobojnim mozaikom. Najveličanstveniji ivan džamije je onaj okrenut prema Kibli visok 33 metra. Iza ovog ivana je prostor koji je pokriven najvećom kupolom u gradu visokom 52 metra. Kupola je dvoslojna. Cela građevina je dimenzija 100×130 metara, sa centralnim dvorištem dimenzija 70×70 metara.
Foto galerija uredi
-
-
-
-
-
-
-
-
Džamija noću -
Fasada ulazne arkade -
Unutrašnjost glavne zgrade -
Enterijer kupole -
Neobična orijentacija Majdana
Panoramski pogled uredi
Reference uredi
- ^ Blake 1999, str. 117–9
- ^ Meidan Emam, Esfahan - UNESCO World Heritage Centre
- ^ Central Bank of Iran Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. februar 2021). Banknotes & Coins: 20000 Rials Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. april 2009). – Retrieved on 24 March 2009.
- ^ Savory 2007, str. 155.
- ^ Sir Roger Stevens; The Land of the Great Sophy. pp. 172.
- ^ Savory; chpt: The Safavid empire at the height of its power under Shāh Abbas the Great (1588–1629)
- ^ Blake, Stephen P.; Half the World, The Social Architecture of Safavid Isfahan, 1590–1722. pp. 143–144.
- ^ Savory 2007, str. 162
- ^ a b v Blake 1999, str. 144
- ^ Wilber, Donald; Aspects of the Safavid Ensemble at Isfahan, in Iranian Studies VII: Studies on Isfahan Part II. pp. 407–408.
- ^ a b THE ROYAL MOSQUE (MASJED-e-EMAM) in Isfahan, Iran
- ^ a b Blake 1999, str. 143
- ^ Hattstein M., Delius P.; Islam, Art and Architecture. pp. 513.
- ^ FRIDAY MOSQUE in Zavareh, Iran
- ^ Hattstein M., Delius P.. pp. 513–514
- ^ Pope; Survey. pp. 1185–88
- ^ a b Hattstein M., Delius P.. pp. 513.
- ^ Ferrier, R. W.; A Journey to Persia, Jean Chardin's Portrait of a Seventeenth-century Empire, chpt: Arts and Crafts
- ^ Blake 1999, str. 149
Literatura uredi
- Savory, Roger (2007). Iran Under the Safavids. Cambridge University Press. str. 155. ISBN 978-0-521-04251-2.
- Blake, Stephen P. (1999). Half the World. The Social Architecture of Safavid Isfahan, 1590–1722. str. 117—9.
