Википедија

Rumski sultanat

(preusmereno sa Ikonijski sultanat)

Rumski sultanat (pers. سلجوقیان روم), poznat još i kao Anadolski seldžučki sultanat, Ikonijski sultanat, Anadolska seldžučka država (tur. Anadolu Selçuklu Devleti) ili Turska seldžučka država (tur. Türkiye Selçuklu Devleti),[1] bila je tursko-persijska[2][3][4][5] sunitska država, koja je uspostavljena na dijelu Anadolije koji je od Vizantijskog carstva osvojila Seldžučka država, koju je uspostavila Seldžučka dinastija. Naziv Rum je u stvari arapski naziv za Andoliju, ar Rum (arap. الرُّومُ), koji potiče od grčkog naziva Romeji (grč. Ρωμιοί).[6][7]

Širenje Rumskog sultanata, od oko 1100. do 1240. godine

Rumski sultanat se izdvojio iz Seldžučkog carstva za vrijeme vladavine Sulejmana ibn Kutalmiša 1077. godine, nakon bitke kod Mancikerta. Prva prijestonica je bila u Izniku, a zatim u Koniji. Vrhunac moći je dostiglo krajem 12. i početkom 13. vijeka, kada je od Vizantije preteo ključne luke na crnomorskom i sredozemnom primorju. Na istoku, sultanat je apsorbovao druge turske države i proširio se do jezera Van. Trgovina iz Persije i srednje Azije preko Anadolije razvijena je sistemom karavansaraja. Sa Đenovom su u tom periodu formirano posebno snažne trgovinske veze. Veće bogatstvo omogućilo je da sultanat apsorbuje druge turske države koje su bile uspostavljene u istočnoj Anadoliji (Danišmendi, Mendžukidi, Saltukidi, Artukidi).

Seldžučki sultani su nosili breme krstaški ratova i na kraju su podlegli mongolskoj invaziji 1243. godine (bitka kod Kosedaga). Do kraja 13. vijeka, Seldžuci su postali vazali Ilkanata.[8] Moć seldžučkih sultana se raspala u drugoj polovini 13. vijeka. Posljednji seldžučki vazalal Ilkanata, Masud II, ubijen je 1308. godine. Nestankom Rumskog sultanata nastali su mnoge mali anadolski bejlici, među njima i bejlik Osmanske dinastije, koji je na kraju osvoji ostatak bejlika i na prostoru Anadolije formirao Osmansko carstvo.

Kultura i društvo

uredi

Seldžučka dinastija u Rumu, kao naslednici Velikih Seldžuka, zasnivala je svoje političko, versko i kulturno nasleđe na perso-islamskoj tradiciji i grčko-rimskoj tradiciji,[9] čak do te mere da su svojim sinovima davali persijska imenima.[10] Kao izraz tursko-persijske kulture,[11] Rum Seldžuci su bili pokrovitelji persijske umetnosti, arhitekture i književnosti.[12] Za razliku od Seldžučkog carstva, seldžučki sultani Ruma imali su persijska imena kao što su Kej-Kusrav, Kaj-Kubad i Kaj-Kaus. Birokrate i verska elita njihovog carstva bila je persijskog porekla.[13] U 13. veku, većina muslimanskog stanovništva u glavnim anatolskim urbanim centrima navodno je govorila persijski kao glavni jezik.[14] U ovom veku je sklonost oponašanju Irana u smislu administracije, religije i kulture dostigla svoj vrhunac, što je rezultiralo stvaranjem „drugog Irana” u Anadoliji.[15]

Uprkos svom turskom poreklu, Seldžuci su koristili persijski u administrativne svrhe, čak su i njihove istorije, koje su zamenile arapski, bile na persijskom.[12] Njihova upotreba turskog jezika jedva da je uopšte promovisana.[12] Čak je i sultan Kilidž Arslan II, kao dete, razgovarao sa dvorjanima na persijskom.[12] Kanbagi navodi da su anatolski Seldžuci bili još više persijanizovani od Seldžuka koji su vladali Iranskom visoravni.[12] Rahat al-sudur, istorija Velikog seldžučkog carstva i njegovog raspada, koju je na persijskom napisao Muhamed bin Ali Ravandi, posvećena je sultanu Kajhusravu I.[16] Čak je i Tariki Ali Saldjuk, anonimna istorija Sultanata od Ruma, napisana na persijskom.[17]

Jedan od njenih najpoznatijih persijskih pisaca, Rumi, uzeo je svoje ime po imenu države. Štaviše, vizantijski uticaj u sultanatu je takođe bio značajan, pošto je vizantijska grčka aristokratija ostala deo plemstva Seldžuka, a domaći vizantijski (rumski) seljaci su ostali brojni u regionu.[18][19] Kulturno poturčenje u Anadoliji prvobitno je počelo tokom 14. veka, posebno tokom postepenog uspona Osmanlija.[15]

 
Kizil kula (Crveni toranj) koju je između 1221–1226 sagradio Kajkubad I u Alanji.

U izgradnji karavansaraja, medresa i džamija, rumski seldžuci su primenili iransku seldžučku arhitekturu od cigle i maltera na upotrebu kamena.[20] Među njima su posebno značajni karavansaraji (ili hanovi), koji su se koristili kao stajališta, trgovačka mesta i odbrana za karavane, a od kojih je oko stotinu objekata izgrađeno tokom perioda anadolskih Seldžuka. Uz persijske uticaje, koji su imali neosporan efekat,[21] seldžučka arhitektura je inspirisana lokalnim vizantijskim (rumskim) arhitektama, na primer Gok Medresa (Sivas), i Jermenima.[22] Kao takva, anadolska arhitektura predstavlja neke od najizrazitijih i najimpresivnijih građevina u čitavoj istoriji islamske arhitekture. Kasnije će ovu anatolsku arhitekturu naslediti Sultanat Indije.[23]

Reference

uredi
  1. ^ „Türkiye Selçuklu Devleti Tarihinde Bir Dönüm Noktası; II. İzzeddin Keykavus Dönemi” (PDF) (na jeziku: turski). Arhivirano iz originala (PDF) 19. 07. 2018. g. Pristupljeno 10. 11. 2017. 
  2. ^ Lewis 1989, str. 29.
  3. ^ İhsanoğlu, Ekmeleddin (2005). „Institutionalisation of Science in the Medreses of Pre-Ottoman and Ottoman Turkey”. Turkish Studies in the History and Philosophy of Science (na jeziku: engleski). Springer, Dordrecht: 265—283. doi:10.1007/1-4020-3333-8_18. 
  4. ^ Peacock & Yildiz 2012, str. 71–72
  5. ^ Canfield 2002, str. 13.
  6. ^ Kazhdan 1991, str. 1816.
  7. ^ Wittek 2013, str. 81.
  8. ^ Saunders 2001, str. 79.
  9. ^ Saljuqs: Saljuqs of Anatolia, Robert Hillenbrand, The Dictionary of Art, Vol.27, Ed. Jane Turner, (Macmillan Publishers Limited, 1996), 632.
  10. ^ Rudi Paul Lindner, Explorations in Ottoman Prehistory, (University of Michigan Press, 2003), 3.
  11. ^ Bernard Lewis, Istanbul and the Civilization of the Ottoman Empire, 29; "Even when the land of Rum became politically independent, it remained a colonial extension of Turco-Persian culture which had its centers in Iran and Central Asia", "The literature of Seljuk Anatolia was almost entirely in Persian ..."
  12. ^ a b v g d Khanbaghi 2016, str. 202.
  13. ^ Hillenbrand 2020, str. 15.
  14. ^ Shukurov 2020, str. 155.
  15. ^ a b Hillenbrand 2021, str. 211.
  16. ^ Richards & Robinson 2003, str. 265.
  17. ^ Crane 1993, str. 2. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFCrane1993 (help)
  18. ^ The Oriental Margins of the Byzantine World: a Prosopographical Perspective, / Rustam Shukurov, in Herrin, Judith; Saint-Guillain, Guillaume (2011). Identities and Allegiances in the Eastern Mediterranean After 1204. Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-1-4094-1098-0. , pages 181–191
  19. ^ A sultan in Constantinople:the feasts of Ghiyath al-Din Kay-Khusraw I, Dimitri Korobeinikov, Eat, drink, and be merry (Luke 12:19) - food and wine in Byzantium, in Brubaker, Leslie; Linardou, Kallirroe (2007). Eat, Drink, and be Merry (Luke 12:19): Food and Wine in Byzantium : Papers of the 37th Annual Spring Symposium of Byzantine Studies, in Honour of Professor A.A.M. Bryer. Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-0-7546-6119-1. , page 96
  20. ^ West Asia:1000-1500, Sheila Blair and Jonathan Bloom, Atlas of World Art, Ed. John Onians, (Laurence King Publishing, 2004), 130.
  21. ^ Architecture (Muhammadan), H. Saladin, Encyclopaedia of Religion and Ethics, Vol.1, Ed. James Hastings and John Alexander, (Charles Scribner's son, 1908), 753.
  22. ^ Armenia during the Seljuk and Mongol Periods, Robert Bedrosian, The Armenian People From Ancient to Modern Times: The Dynastic Periods from Antiquity to the Fourteenth Century, Vol. I, Ed. Richard Hovannisian, (St. Martin's Press, 1999), 250.
  23. ^ Lost in Translation: Architecture, Taxonomy, and the "Eastern Turks", Finbarr Barry Flood, Muqarnas: History and Ideology: Architectural Heritage of the "Lands of Rum, 96.

Literatura

uredi
  • Saunders, J.J. (2001). The history of the Mongol conquests (Reprint. izd.). Philadelphia, Pa.: University of Pennsylvania Press. str. 79. ISBN 9780812217667. 
  • Kazhdan, Alexander P., ur. (1991). The Oxford dictionary of Byzantium (1. print. izd.). New York [u.a.]: Oxford Univ. Press. str. 1816. ISBN 9780195046526. 
  • Peacock, A.C.S.; Yildiz, Sara Nur, ur. (2012). The Seljuks of Anatolia : Court and society in the medieval Middle East. London: Tauris Academic Studies. str. 71—72. ISBN 9781848858879. 
  • Canfield, Robert L., ur. (2002). Turko-Persia in historical perspective (First paperback edition. izd.). Cambridge: Cambridge University Press. str. 13. ISBN 978-0521522915. 
  • Lewis, Bernard (1989). Istanbul and the civilization of the Ottoman Empire (5th pr. izd.). Norman: University of Oklahoma Press. str. 29. ISBN 9780806110608. 
  • Wittek, Paul (2013). Heywood, Colin, ur. Rise of the Ottoman Empire. Hoboken: Taylor and Francis. str. 81. ISBN 9781136513190. 
  • Bosworth, C. E. (2004). The New Islamic Dynasties: a Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. ISBN 0-7486-2137-7. 
  • Bektaş, Cengiz (1999). Selcuklu Kervansarayları, Korunmaları Ve Kullanlmaları üzerine bir öneri: A Proposal regarding the Seljuk Caravanserais, Their Protection and Use (na jeziku: turski i engleski). ISBN 975-7438-75-8. 
  • Crane, H. (1993). „Notes on Saldjūq Architectural Patronage in Thirteenth Century Anatolia”. Journal of the Economic and Social History of the Orient. 36 (1): 1—57. doi:10.1163/156852093X00010. 
  • Hillenbrand, Carole (2020). „What is Special about Seljuq History?”. Ur.: Canby, Sheila; Beyazit, Deniz; Rugiadi, Martina. The Seljuqs and their Successors: Art, Culture and History. Edinburgh University Press. str. 6—16. ISBN 978-1474450348. 
  • Hillenbrand, Carole (2021). The Medieval Turks: Collected Essays. Edinburgh University Press. ISBN 978-1474485944. 
  • Kastritsis, Dimitris (2013). „The Historical Epic "Ahval-i Sultan Mehemmed" (The Tales of Sultan Mehmed) in the Context of Early Ottoman Historiography”. Writing History at the Ottoman Court: Editing the Past, Fashioning the Future. Indiana University Press. 
  • Richards, Donald S.; Robinson, Chase F. (2003). Texts, documents, and Artefacts. BRILL. 
  • Ring, Trudy; Watson, Noelle; Schellinger, Paul, ur. (1995). Southern Europe: International Dictionary of Historic Places. 3. Routledge. 
  • Shukurov, Rustam (2020). „Grasping the Magnitude: Saljuq Rum between Byzantium and Persia”. Ur.: Canby, Sheila; Beyazit, Deniz; Rugiadi, Martina. The Seljuqs and their Successors: Art, Culture and History. Edinburgh University Press. str. 144—162. ISBN 978-1474450348. 
  • Tricht, Filip Van (2011). The Latin Renovatio of Byzantium: The Empire of Constantinople (1204-1228). Prevod: Longbottom, Peter. Brill. 
  • Khanbaghi, Aptin (2016). „Champions of the Persian Language: The Mongols or the Turks?”. Ur.: De Nicola, Bruno; Melville, Charles. The Mongols' Middle East: Continuity and Transformation in Ilkhanid Iran. Brill. 
  • Bedrosian, Robert (1999). „Armenia during the Seljuk and Mongol Periods”. Ur.: Hovannisian, Richard. The Armenian People From Ancient to Modern Times: The Dynastic Periods from Antiquity to the Fourteenth Century. I. St. Martin's Press. 
  • Blair, Sheila; Bloom, Jonathan M. (1995). The Art and Architecture of Islam 1250–1800. Yale University Press. ISBN 978-0-300-06465-0. 
  • Blair, Sheila; Bloom, Jonathan (2004). „West Asia:1000-1500”. Ur.: Onians, John. Atlas of World Art. Laurence King Publishing. 
  • Blessing, Patricia (2014). Rebuilding Anatolia after the Mongol Conquest: Islamic Architecture in the Lands of Rūm, 1240–1330. Routledge. ISBN 978-1-4724-2406-8. 
  • Bloom, Jonathan M.; Blair, Sheila (2009). The Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-530991-1. Pristupljeno 2013-03-15. 
  • Crane, H. (1993). „Notes on Saldjūq Architectural Patronage in Thirteenth Century Anatolia”. Journal of the Economic and Social History of the Orient. 36 (1): 1—57. doi:10.1163/156852093X00010. 
  • Kuban, Doğan (2001). The Miracle of Divriği. YKY. ISBN 975080290X. 
  • Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg; Jenkins-Madina, Marilyn (2001). Islamic Art and Architecture: 650–1250. Yale University Press. ISBN 978-0-300-08869-4. Pristupljeno 2013-03-17. 
  • Flood, Finbarr Barry (2007). „Lost in Translation: Architecture, Taxonomy, and the Eastern "Turks"”. Muqarnas. 24: 79—115. doi:10.1163/22118993-90000112. 
  • Hattstein, Markus; Delius, Peter, ur. (2011). Islam: Art and Architecture. h.f.ullmann. ISBN 9783848003808. 
  • Saladin, H. (1908). „Architecture(Muhammadan)”. Ur.: Hastings, James; Alexander, John. Encyclopaedia of Religion and Ethics. 1. Charles Scribner's son. 
  • Saoud, Rabah (2003). Al-Hassani, Salim, ur. „Muslim Architecture Under Seljuk Patronage (1038-1327)” (PDF). Foundation for Science Technology and Civilisation. 

Spoljašnje veze

uredi
 
Rumski sultanat na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Румски_султанат&oldid=27848462”