Evdokija Anđel

Evdokija Anđel (grč. Ευδοκία Αγγελίνα; oko 1173 — 1211) bila je prva žena srpskog velikog župana, Stefana Nemanjića, prvog kralja Srbije iz loze Nemanjića, sinovica vizantijskog cara Isaka II Anđela i ćerka njegovog naslednika, Aleksija III Anđela, prva strana princeza na dvoru Nemanjića i majka Stefana Radoslava, Predislava i Stefana Vladislava. Brak sa Stefanom je ugovorio njen ujak, car Isak II Anđel oko 1190. godine dok je njen otac bio u izgnanstvu u Siriji.

Evdokija Anđel
Datum smrti	1211.
Dinastija	Anđeli
Otac	Aleksije III Anđeo
Majka	Eufrosina Duka Kamaterina
Supružnik	Stefan Nemanjić, Lav Zgur, Aleksije Duka
Potomstvo	Stefan Radoslav, Stefan Vladislav, Sveti Sava II, Komnina Nemanjić
Prethodnik	Ana Vukanović
Naslednik	Ana Dandolo

1196. godine, nakon povlačenja njenog tasta u manastir Evdokijin muž je postao vladar Srbije i poneo titulu veliki župan, kao i ona. Narednih par godina brak Evdokije i Stefana bio je klimav i počele su prve rasprave između njih dvoje. Počeli su i da optužuju jedno drugo za neverstvo. Tad dolazi do kraha braka, iako istoričari imaju različite poglede na to, dok većina njih ističe da je i Evdokija bila neverna svom mužu i da je on to saznao i proterao je. Neki navode i da je do razvoda došlo u sklopu okretanja Srbije ka zapadu i pokušaja Stefana Nemanjića da na dvoru Latina pronađe novu ženu uz koju bi, od pape dobio i kraljevsku krunu.

Evdokija se sa Stefanom se razišla oko 1201. godine i posle desetogodišnjeg braka je bila proterana iz Srbije, a crkva je poništila brak i oboje su bili slobodni da potraže druge životne saputnike. Nakon toga ona se vratila u Carigrad, dok su deca ostala na srpskom dvoru.

U vizantijskoj prestonici postala je ljubavnica Aleksija Duke Murzufla, koji je početkom 1204. proizveden u cara u vreme kada su se krstaši, zahvaljujući skretanju Četvrtog krstaškog pohoda, umešali u unutrašnje sukobe u Vizantiji. U noći 12. aprila 1204. Aleksije V je u društvu Evdokije i njene majke Eufrosine Duka Kamatere pobegao iz Carigrada koji su zatim zauzeli krstaši i Mlečani. Evdokija se tada sklonila u trački grad Mosinopolj gde se odranije učvrstio njen prognani otac Aleksije III. U Mosinopolju se udala za Aleksija V Duku Murzufla koga je nedugo zatim oslepeo njen otac. Oslepljenog Aleksija V su zatim zarobili krstaši koji su ga pogubili 1205. godine.

Evdokija se udala i treći put i to za Lava Zgura, vizantijskog nezavisnog velikaša koji je vladao Korintom. Zgur je 1204. pružio utočište Aleksiju III i njegovoj porodici, ali je 1208. godine Lav izvršio samoubistvo nakon što su ga Latini opseli u korintskoj tvrđavi. Evdokija je nakon toga otišla u Malu Aziju, nakon čega nema nikakvih istorijskih podataka o njoj, sem da je preminula negde oko 1211. godine.

Literatura

• K. Varzos, Ē genealogia tōn Komnēnōn, Thessalonica, 1984.
• М. Ласкарис, Византијске принцезе у средњовековној Србији, Прилог историји византијскосрпских односа од краја XII до средине XV века, Београд 1926 (Фототипско издање Подгорица 1997), 7 - 37.
• O city of Byzantium: annals of Niketas Choniates tr. Harry J. Magoгulias (Detroit: Wayne State University Press, 1984).*Mihailo Laskaris (1926), Byzantine Princesses in Medieval Serbia 
• Pirivatrić, Srđan (2020). „Brak Stefana Nemanjića i Evdokije Anđeline Komnine: Hronologija i istorijski kontekst ugovaranja i raskidanja jednog dinastičkog saveza”. Stefan Prvovenčani i njegovo doba. Beograd: Istorijski institut. str. 139—158. 
• Radić, Radivoj (2002). „Od Evdokije Anđeo do Ane Kantakuzine: Vizantijske neveste u srednjovekovnim srpskim zemljama”. Srpska proza danas: Kosače - osnivači Hercegovine. Bileća-Gacko: Prosvjeta. str. 507—514.