Đakonikon

Đakonikon ili đakonik (grč. Διακονικόν, lat. diaconicum) je u ranohrišćanskim i današnjim pravoslavnim crkvama prostorija koja se nalazi kod južne strane ulaza u hram, pored narteksa, u kojoj su vernici ostavljali priloge u namirnicama. Jedan deo vina i hleba je u toku bogosluženja odvajan i odnošen na žrtvenik da se nad njim izvrši sveta tajna evharistije. Služili su i kao skeofilakion, ostava u kojoj su čuvani razni osvećeni predmeti potrebni za bogosluženje .

U crkvenom graditeljstvu srednjovekovne Srbije prostor đakonikona organizovan je na različite načine, u skladu sa razvojem i potrebama bogoslužbenog obreda. U arhitekturi druge polovine XII veka, oltarski deo hrama obrazuje se prema carigradskim uzorima, kao jedinstvena prostor-na celina središnje apside i bočnih odeljenja proskomidije i đakonikona, koje imaju komunikaciju sa naosom hrama. Lromene u strukturi oltarskog prostora nastupaju u prvim decenijama XIII veka, počev od manastira Žiče: na istočnoj strani izvodi se široka apsida polukružnog oblika, a proskomidija i đakonikon dograđuju se u uglovima koje obrazuju istočni deo naosa i kraci pevničkog transepta. U istom razdoblju započinje se i sa praksom zatvaranja prolaza između đakonikona i južnog dela naosa, tako da prostor đakonikona, uz pojedine izuzetke, sve do crkava podignutih u vreme kneza Lazara ostaje dostupan jedino iz središnjeg dela oltara. U hramovima nastalim s kraja XIV i tokom prve polovine XV veka ponovo se prihvata rešenje fizički jedinstvenog trodelnog prostora na istočnoj strani, koji predstavlja simboličku celinu sa polu-kružnim konhama na bočnim stranama naosa.

Razlike u organizaciji prostora đakonikona u odnosu na susedne delove građevine proističu iz postepenog proširivanja namene ovog odeljenja, o čemu neposredno svedoče programi i raspored sačuvanih fresaka. U srpskim srednjovekovnim crkvama đakonikon je, uz osnovnu navedenu, mogao da ima i funkciju riznice i paraklisa. U nižim zonama predstavljaju se figure arhijereja u molitvi i đakona, čime se ostvaruje veza sa slikarstvom oltarske apside. Istočna strana đakonikona često je obrazovana u formi male apside ili niše, u kojoj se prikazuju figure Bogorodice, ređe Hrista u nekom od vi-dova, ili kompozicija Deizisa.

U slučaju kada je đakonikon fizički odvojen od naosa, u gornjim registrima obično se izvode scene iz žitija svetitelja kojem je posvećen. U hramovima u kojima postoji neposredna komunikacija između ovih prostora, više zone đakonikona oslikane su predstavama, poput Hristovih delatnosti, Stradanja ili Javljanja po Vaskrsenju.

Vidi još

• Oltar
• Žrtvenik

Literatura

• Smith, William George (1875), A Dictionary of Christian antiquities, John Murray