Jevanđelje po Tomi
Evanđelje po Tomi je ranohrišćanska zbirka Isusovih izreka, koja se ne nalazi u kanonu Novog zaveta, već ga prvenstveno Rimokatolička crkva smatra Jeretskim spisom. Jevanđelje po Tomi je pronađeno na koptskom jeziku tek u 20. veku zajedno sa ostalim spisima biblioteke Nag Hamadi.
Rukopis sadrži 114 izreka koje se pripisuju Isusu, od kojih se oko polovina nalazi i u kanonskim jevanđeljima Novog zaveta, dok su ostale izreke bile nepoznate pre otkrića. Uvod u pojedinu izreku u većini slučajeva glasi: "Isus reče". Iako je u Nag Hamadiju pronađeno zajedno sa nekim gnostičkim spisima, Jevanđelje po Tomi se ne može pripisati nekoj posebnoj gnostičkoj školi ili sledbi.[1][2][3] Kakogod, rani crkveni episkopi, poput Evsevija, su smatrali Tomino jevanđelje za jeretički spis.[4][5]
Autorstvo jevanđelja se pripisuje apostolu Tomi, poznatom kao Toma Blizanac.[1] Neki naučnici osporavaju Tomino autorstvo i smatraju da je pravi autor nepoznat.[2]
Postoje različite procene o datumu nastanka Tominog jevanđelja koje se kreću u rasponu od 60. do 140. godine posle Hrista.[6][7]
Nastanak uredi
Pronađeno Jevanđelje po Tomi na koptskom jeziku predstavlja prevod sa starijeg grčkog spisa.[1] Fragmenti toga evanđelja u izvornoj, grčkoj verziji, sadržani su u Papirusima Oksirinhus 1, 654 i 655, koji su otkriveni i objavljeni početkom 20. stoleća, no kao delovi Tomina jevanđelja identifikovani su tek posle otkrića biblioteke Nag Hamadi.
Barem jedan od tih grčkih fragmenata proizlazi iz rukopisa napisanog pre 200. godine po Hristu, što znači da je grčka verzija toga evanđelja bila u upotrebi u Egiptu već u 2. veku.[1] Autorstvo evanđelja pripisuje se Judi Tomi Didimosu, poznatom kao apostol Toma. U Sirijskoj orijentalno-pravoslavnoj crkvi, Toma je poznat kao Isusov brat koji je utemeljio crkve na Istoku. Evanđelje po Tomi je najverovatnije napisano u Siriji. Dvojbeno je li izvorno sastavljeno na aramejskom, a potom prevedeno na grčki, jer su mnoge najstarije Isusove izreke, poput onih iz kanonskih evanđelja, najpre bile u opticaju na aramejskom, Isusovom jeziku.[1]
U svom najizvornijem obliku, jevanđelje po Tomi verovatno potiče iz 1. veka.[1]
Odnos sa drugim spisima uredi
Velik broj izreka iz Evanđelja po Tomi ima paralele u novozavetnim evanđeljima – u sinoptičkim jevanđeljima po Mateju, Marku i Luki, te u Jevanđelju po Jovanu (ove sličnosti su posebno značajne; npr. izreke 13, 19, 24, 38, 49, 92). Neke izreke imaju paralele i u nekanonskim jevanđeljima, osobito u Jevanđelju po Hebrejima (npr. izreka 2) i Jevanđelju po Egipćanima (npr. izreka 22), koja su bila u opticaju u 2. stoleću.[1]
Upoređujući oblik i izražaj poznatih izreka s oblikom u kojemu su one sačuvane u Novom zavjetu, gotovo se uvek čini da „Jevanđelje po Tomi čuva izvorniji oblik tradicionalne izreke“.[1] Izvorniji i kraći oblici osobito su očiti u Isusovim parabolama (npr. izreke 8, 9, 57, 65, 96, 109). Pretpotavlja se da su mnoge izreke pronađene kod Tome takođe sadržane i u zajedničkom "Izvoru Q", koji su koristili Matej i Luka. S druge strane, Evanđelje po Tomi takođe sadrži neke izreke potpuno drugačije od zajedničkog sinoptičkog izvora, čije paralele nalazimo u Evanđelju po Jovanu, u Marku 4:21-25, pa čak i u Prvoj poslanici Korinćanima (up. izreku 17 i 1 Kor 2:9). Evanđelje po Tomi je, stoga, srodna, ali potpuno nezavisna zbirka Isusovih izreka.[1] Neke od izreka, čak i one koje se ne mogu uporediti ni sa jednom izrekom iz novozavetnih evanđelja (osobito parabole 97 i 98), možda pripadaju najstarijem sloju predaje.[1] Jevanđelje po Tomi donosi i neke prethodno nepoznate Isusove parabole poput priče o praznom ćupu i priče o ubici moćnika.
Za razliku od kanonskih evanđelja koji sadrže značajne segmente narativnih materijala o životu i čudima Isusa Hrista, kod Tome tome nema tragova. Izreke koje se odnose na budući dolazak Sina Čovečjeg, karakteristične za sinoptička jevanđelja, kod Tome uopšte ne postoje. Dok sinoptička jevanđelja naglašavaju eshatološko očekivanje dolaska "Božjeg carstva", Evanđelje po Tomi naglašava otkrivanje „Očevog carstva“ u spoznaji sebe (npr. izreka 3), vođenoj Isusovim izrekama. Takvo razumevanje spasenja slično je onome izraženo u mnogim odlomcima Evanđelja po Jovanu, u kojemu je otkrivanje istine i života vezano uz Isusove reči (Jv 6,63; 8,51).[1]
Sadržaj uredi
Evanđelje po Tomi počinje uputstvom da razumevanje Isusovih izreka vodi pronalaženju vječnoga života:
| „ | Onaj koji razumije značenje ovih riječi, neće okusiti smrt.[8] | ” |
Postoji više vrsta izreka sačuvanih u Evanđelju po Tomi: mudre izreke (poslovice), parabole, eshatološke izreke (proročanstva), te pravila namenjena zajednici. Izreke se u dokumentu pojavljuju redosledom koji ne otkriva nikakav poseban sistem, ali su ponekad manje skupine izreka grupisane zajedno, zbog međusobne sličnosti.[1]
Tema prepoznavanja sebe je opširnije razrađena u izrekama (npr. 50, 51) koje govore o spoznaji čovjekova božanskog porekla. Spasenje se postiže svlačenjem svega što je od ovoga sveta (npr. izreke 21, 37, 56). Učenici moraju „biti prolaznici“ u sadašnjem pokvarljivom postojanju (npr. 42). Idealni učenik opisan je izrazom „samac“, „samotnjak“, koji za sobom ostavlja sve što ljudsko biće veže uz svet (npr. izreke 16, 23, 30 i 76). Čak i žene mogu postići taj cilj, ako načine sebe "čovekom“ (izreka 114).[1]
Mnogobrojne ranije nepoznate izreke govore o svetu koji je „leš“, nedostojan živoga (56); da postoji mesto koje oni koji progone blažene ne mogu naći, jer je to mjesto istine (68, 69a); Kada od dva napravite jedan i kada učinite da untrašnje bude kao spoljašnje, a spoljašnje kao unutrašnje, i gore kao dole, i kada muško i žensko spojite u jedno, tako da muško ne bude muško a žensko (ne) bude žensko(22).[8]
Čovjek koji želi ući u kraljevstvo, mora prema prolaznim stvarima imati stav opuštenog putnika koji sve uzima na znanje, ali preko toga prolazi kao neko ko je usmeren na veliki cilj (42). On je kao prostodušno dete, nezainteresovan za moć i veličinu, odan čudima „kraljevstva“.[8]
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l Helmut Koester, Introduction to the Gospel of Thomas Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. decembar 2010), trans. Thomas O. Lambdin, 1997-2009 Theology Website
- ^ a b April D. DeConick (2006). The Original Gospel of Thomas in Translation. Bloomsbury Academic. str. 2. ISBN 978-0-567-04382-5.
- ^ Davies, Stevan L., The Gospel of Thomas and Christian Wisdom, 1983, pp. 23-24.
- ^ Church History (Book III), Chapter 25:7
- ^ Bennett, William Henry (2009). A Primer of the Bible. BiblioBazaar. str. 207—. ISBN 978-1-103-15885-0.
- ^ John P. Meier,A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus, v. 1, pp. 128.
- ^ Valantasis 1997, str. 12.
- ^ a b v Tomino jevanđelje, Pristupljeno 9. 1. 2016.
Literatura uredi
- Bennett, William Henry (2009). A Primer of the Bible. BiblioBazaar. str. 207—. ISBN 978-1-103-15885-0.
- Valantasis, Richard (1997). The Gospel of Thomas. Routledge. ISBN 978-0-415-11622-0.
Spoljašnje veze uredi
- (jezik: srpski) Tomino jevanđelje
- (jezik: engleski) Gospel of Thomas at Early Christian Writings