Jelisaveta Kumanka
Jelisaveta Kumanka (mađ. Erzsébet; oko 1240 — pre 1290) je bila ugarska kraljica, supruga Stefana V i majka Ladislava IV. Kao regent je vladala Ugarskom od 1272. do 1277. godine. Nosila je i titulu kneginje Mačve i banovine Usore i Soli.
| Jelisaveta | |
|---|---|
 Novac Jelisavete Kumanke | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Jelisaveta |
| Datum rođenja | oko 1240. |
| Datum smrti | pre 1290. |
| Mesto smrti | Kraljevina Ugarska |
| Porodica | |
| Supružnik | Stefan V |
| Potomstvo | šestoro dece (vidi dole) uključujući i Ladislava IV |
| Roditelji | Šejhan ili Kotan nepoznato |
| Dinastija | Arpad |
| Kneginja Mačve | |
| Period | 1279–1284. |
| Prethodnik | Ugrin Čak |
| Naslednik | Stefan Dragutin |
Biografija uredi
Istoričari veruju da je Šejhan, kome je Jelisavetin tast Bela IV izdao povelju, Jelisavetin otac. Kumani su pleme Kumansko-kipčačke konfederacije. Kumani su praktikovali šamansku religiju te su u Vizantiji i ostalim hrišćanskim državama Evrope smatrani za pagane. Prema mišljenju drugih istoričara, otac Jelisavete je Kotan. Kotan je 1238. godine predvodio kumanski narod koji se pred Mongolima sklonio na teritoriju Ugarskog kraljevstva. Kralj Bela je dozvolio Kotanu da se naseli. Za uzvrat, Kumani su prešli u hrišćansku veru i priznali vrhovnu vlast kralja. Sporazum je zapečaćen veridbom Jelisavete i kraljevog najstarijeg sina Stefana koji je tada još bio beba. Godine 1241. otpočela je mongolska invazija Evrope pod vođstvom Batu-kana i Subudaja. Kotan je ubijen u zaveri mađarskih plemića koji su se plašili da će prebesti na neprijateljsku stranu. Nakon povlačenja Mongola, kralj Bela se vratio iz Austrije. Po povratku je otpočeo sa obnovom svoje zemlje. Iako je Kotan preminuo, veridba je i dalje bila na snazi. Jelisaveta se krstila po rimokatoličkom obredu. Brak je sklopljen 1253. godine. Mladoženja je tada imao dvanaest godina, a Jelisaveta otprilike isto toliko. Nakon smrti svoga tasta, Jelisaveta je postala kraljica Ugarske (1270). Stefan je umro 6. avgusta 1272. godine. Jelisaveta je kao regent svog desetogodišnjeg sina Ladislava IV vladala državom do 1277. godine. Jelisaveta je u svojim rukama 1280. godine objedinila vlast nad Mačvansko-usorskom banovinom. Poslednji put se sa titulom kneginje Mačve i Bosne Jelisaveta pominje 11. jula 1284. godine. Tada je ove teritorije ustupila sremskom kralju Dragutinu. Dragutin je bio oženjen Jelisavetinom ćerkom Katarinom. Druga Jelisavetina ćerka, takođe Jelisaveta, bila je jedna od supruga Dragutinovog brata Milutina, srpskog kralja (1282–1321).
Ladislav je podržavao polupaganske Kumane od kojih je poticala njegova majka. Nosio je kumanske haljine, a bio je okružen kumanskim konkubinama. To nije bilo po volji mađarskog plemstva. Ubijen je u svom šatoru od strane Kumana koji su bili ogorčeni njegovim pokušajima da se približi mađarskom plemstvu (10. jul 1290. godine). Jelisaveta je u to vreme izgleda već bila mrtva. O njoj nema pomena u vreme vladavine Ladislavovog naslednika Andrije III. Nepoznata je godina njene smrti.
Potomstvo uredi
Stefan i Jelisaveta imali su šestoro dece:
- Jelisaveta (oko 1255 - 1313), udata najpre za Zaviša Vitkovca, gospodara Rozenberga, a kasnije za srpskog kralja Stefana Milutina (1282-1321). Majka je srpske princeze Zorice.
- Katarina (oko 1257 - posle 1314), udata za srpskog kralja Stefana Dragutina (1276-1282). Majka je Vladislava II.
- Marija (oko 1258 - 25. mart 1323), udata za kralja Karla II Napuljskog (1285-1309).
- Ana (oko 1260 - 1281), udata za vizantijskog cara Andronika II Paleologa (1272–1328).
- Ladislav IV (avgust 1262 - 10. jul 1290), oženjen Elizabetom Sicilijanskom.
- Andrija (1268-1278), vojvoda Slavonije.
Izvori uredi
- Klaniczay, Gábor . Holy Rulers and Blessed Princes: Dynastic Cults in Medieval Central Europe. . Cambridge University Press. 2002. ISBN 978-0-521-42018-1..
- Kristó, Gyula; Makk, Ferenc. Az Árpád-ház uralkodói. I.P.C. Könyvek. 1996. ISBN 978-963-7930-97-3.
Spoljašnje veze uredi
- Marek, Miroslav. „A listing of descendants of Árpád dynasty, including her husband and children”. Genealogy.EU.
- Cawley, Charles, Medieval Lands ., Foundation for Medieval Genealogy, Pristupljeno August 2012 Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|access-date=(pomoć) - Her profile in Peerage.com