Jelica Belović Bernadžikovska
Jelica Belović Bernadžikovska (1870 — 1946) bila je srpska etnografkinja, književnica i urednica.
| Jelica Belović Bernadžikovska | |
|---|---|
 Jelica Belović Bernadžikovska | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 25. februar 1870. |
| Mesto rođenja | Osijek, Austrougarska |
| Datum smrti | 30. jun 1946. (76 god.) |
| Mesto smrti | Novi Sad, Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija |
Ocenjujući rad Jelice Belović Bernadžikovske, Tihomir Ostojić konstatuje da ono šta je Vuk za narodnu usmenu književnost, Cvijić za srpsku antropogeografiju, Bogišić za pravo, Stanković za muziku, to je Jelica Belović za tradicionalne ručne radove i tekstilnu ornamentiku.[1]
Biografija uredi
Rođena je u Osijeku, školovala se u Osijeku i Đakovu, a zatim u Zagrebu, Beču i Parizu. Veoma rano je naučila devet jezika, od kojih je na nemačkom i francuskom pisala. Počela je da objavljuje već kao učenica u omladinskim listovima. Radila je kao učiteljica u Zagrebu, Rumi i Osijeku, a 1895. prelazi u Mostar gde sarađuje sa književnicima okupljenim oko časopisa „Zora“ (Aleksa Šantić, Jovan Dučić). U Mostaru upoznaje budućeg supruga, Poljaka, Bernadžikovskog, koji je radio kao sudski činovnik, i venčava se sa njim 1896. Imali su jednog sina.[1]
Nakon života u Mostaru prelazi u Sarajevo, a odatle u Banjaluku, gde postaje upraviteljica Više devojačke škole. Često je imala neprilike sa austrijskim vlastima zbog zalaganja za ideju jugoslovenstva, pa je najčešće i pored zabrane pisanja i neke vrste progona, objavljivala pod pseudonimima kako bi sakrila autorstvo i zaštitila se od saslušanja i privođenja. Često je koristila muški pseudonim Ljuba Daničić pod kojim je objavljivala i radove na nemačkom jeziku. Zbog neblagonaklonog odnosa društvene i političke javnosti prema njenom radu, često je menjala zaposlenja i selila se. Iz istih razloga prevremeno je penzionisana, 1909. godine, a nakon objavljivanja almanaha Srpkinja, morala je da iz Sarajeva, gde je tada živela, pobegne u Osijek. Bila je u nemilosti austrijske vlasti zbog opredeljenosti za ujedinjenje Južnih Slovena, a kasnije je, delujući između Srbije i Hrvatske i baveći se zajedničkim i teško odvojivim folklornim nasleđem, optuživana za preterani srpski nacionalizam.[2]
U Sarajevo se vratila 1917. godine uređujući jedini srpski list u monarhiji Narodna snaga, a nakon oslobođenja rehabilitovana je kao nastavnica, te je prvo radila u Sarajevu, a zatim u Novom Sadu. Objavila je oko 30 kinjga na srpskom jeziku i 15 knjiga na nemačkom, kao i veliki broj članaka u periodici. Gotovo da nema časopisa sa kojim nije sarađivala, a imala je vrlo razvijenu saradnju sa nemačkim listovima. Posebno je interesantna saradnja sa čuvenim folkloristom, pripovedačem i seksologom Fridrihom Salomonom Krausom u njegovom godišnjaku Anthropophyteia, koji je izlazio u Lajpcigu od 1904. do 1913. gde je ona redovno objavljivala. Njen rad je, svakako, bio više priznat u inostranstvu, gde je razvila i održavala značajne kontakte, pogotovo u krugovima folklorista i etnografa, nego u Beogradu, Sarajevu i Zagrebu.[3]
U periodu nakon 1918. njen položaj sve više slabi i ona uglavnom ostaje po strani i na margini intenzivnih aktivističko-političkih delovanja ženskih i drugih organizacija. Bila je razočarana radom ženskih organizacija u međuratnom periodu, smatrajući, između ostalog, da žensko pitanje njihove članice koriste za ličnu dobrobit, kao da nisu dovoljno okrenute prošlosti, te da neke značajne žene zaboravljaju. Radila je kao nastavnica u Novom Sadu do 1936. godine, kada je penzionisana. U Novom Sadu je i umrla 1946. godine, a njena zaostavština se nalazi u Muzeju Vojvodine i u rukopisnom odeljenju Matice srpske.[4]
Delo uredi
.jpg)
Posao Jelice Belović u oblasti prikupljanja vezova i njihovog proučavanja pionirski je u srpskoj kulturi i nauci, a u tom trenutku još uvek nova oblast istraživanja i u evropskoj etnografskoj zajednici. Najznačajnija dela iz oblasti etnografije su Građa za tehnološki riječnik ženskog ručnog rada (1906), kao i Srpski narodni vez i tekstilna ornamentika (1907). U nastojanjima da što bolje prouči narodne vezove, bavila se i drugim oblicima etnografskih istraživanja i svim oblicima narodnog izražavanja, shvatajući da su svi aspekti narodnog stvaralaštva i delovanja povezani. Predanim radom je prikupila vezove, naučno ih klasifikovala, tumačila je značenje simbola i ornamenata na njima, stvorivši svojim proučavanjima terminologiju za ovu naučnu oblast. Predano je radila na prikupljanju etnografskog materijala intenzivno putujući po celom nekadašnjem jugoslovenskom prostoru. U privatnom posedu imala je izuzetno obimnu zbirku vezova. Vodila je pregovore sa Maticom srpskom u Novom Sadu o osnivanju etnografskog muzeja, čija bi osnova bila njena privatna kolekcija, ali su ovi pregovori propali.[5]
Zahvaljujući ugledu koji je uživala u evropskim krugovima, često je bila u odborima koji su priređivali izložbe etnografske građe u evropskim gradovima, Berlinu, Drezdenu, Parizu, Milanu, Minhenu, radeći na proceni autentičnosti izloženog materijala. Takođe, ostvarivši kontakte sa značajnim ljudima Evrope, nastojala je da južnoslovensku narodnu baštinu prezentuje u internacionalnim krugovima, te je u velikoj meri doprinela i internacionalnom prepoznavanju južnoslovenskog folklornog nasleđa. Pored objavljivanja knjiga na nemačkom jeziku i prevođenja narodne književnosti na francuski jezik, jedan od najsvetlijih momenata u tom smislu bila je izložba Srpska žena priređena u Pragu 1910. godine, kada su izloženi srpski vezovi. Ipak, pored svega, Jelica nikada nije imala prilike da radi u muzeju i da bude institucionalno podržana u svojim istraživanjima, već je veliki posao na prikupljanju i proučavanju etnografske građe obavljala kao privatni posao uz svoj redovni učiteljski poziv.[6]
Pored etnografskog bavila se i pedagoškim i književnim radom, a interesovanja za žensko pitanje predstavljaju objedinjujući element sva tri polja njenog delovanja. Takođe, interesovanje za vez, kao narodnu umetnost, dopunjavalo je njena široko zasnovana interesovanja za život žene. Pedagogijom se bavila i praktično i teorijski i njena najznačajnija dela u toj oblasti su Dečija psihologija današnjeg vremena (1899) i Naše kevice (1904). Književne radove je objavljivala u časopisima i u njima je na literarni način analizirala društvena pitanja, a često je pisala o nepovoljnim društvenim uticajima na omladinu. Objavila je svojevrsnu sociološku studiju o prostituciji Belo roblje (1923).[7]
Sa stanovišta tzv. ženskog pitanja i proučavanja književnosti izuzetno je značajan almanah Srpkinja koji je u saradnji sa drugim književnicama i aktivistkinjama priredila i objavila 1913. godine u Sarajevu. Ovaj almanah, ilustrovan motivima narodnog veza, predstavlja rekonstrukciju umetnosti, života i rada žena i jedan je od najznačajnijih poduhvata te vrste. Almanah pored teorijskih radova, kakvi su na primer, tekst Savke Subotić o izložbi Srpska žena u Pragu, Stevana Radića o Milici Stojadinović Srpkinji, tekst Jelice Belović Žene i književnost ili Julke Srdić Popović o ženskim knjigama, donosi portrete preko 60 značajnih žena podeljenih u grupe: saradnice književnih društava, urednice, doktorke i profesorke, pesnikinje, pripovedačice, učiteljice, muzičke i likovne umetnice, kao i portrete muškaraca, Arkadija Varađanina i Stevana Radića, koji su bili naklonjeni ženskom pitanju i doprineli ženskom obrazovanju. Ovim almanahom rekonstruišu se dostignuća ženskog rada u različitim oblastima, ali se pokazuje i specifičnost ženskog stvaralaštva i njegovo mesto u celokupnom kulturno-društvenom prostoru.[7]
Reference uredi
- ^ a b Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 27.
- ^ Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 27–28.
- ^ Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 28.
- ^ Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 31.
- ^ Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 28–29.
- ^ Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 29.
- ^ a b Pantelić, Milinković & Škodrić 2013, str. 30.
Literatura uredi
- Pantelić, Ivana; Milinković, Jelena; Škodrić, Ljubinka (2013). Dvadeset žena koje su obeležile XX vek u Srbiji. Beograd: NIN.
- Belović, Jelica (1936). Pedeset godina života i rada. Novi Sad: Štamparija braće Grujića
- Srpkinja. Njezin život i rad, njezin kulturni razvitak i njezina narodna umjetnost do danas. Sarajevo: Štamparija Pijuković i drug, 1913.