Admiral

Admiral (arap. ‏أمير البحر: gospodar mora ili komandant flote, kin: 上將), je opšti naziv za najviše činove oficira ratne mornarice i rečne flotile. U kopnenoj vojsci i ratnom vazduhoplovstvu odgovara činu generala. U Evropi su naziv admiral počeli upotrebljavati Sicilijanci u XII veku. U 13. veku prihvatile su ga mnoge evropske mornarice. U hrvatskim dokumentima iz 14. veka pominje se admiral pod latinizovanim nazivom admiratus.

Danas u Rečnoj flotili Vojske Srbije u upotrebi su sledeći admiralski činovi: a) komodor admiral (jedan čin/jedna rozeta), b) kontraadmiral (dva čina/dve rozete), v) viceadmiral (tri čina/tri rozete) i g) admiral (četiri čina/četiri rozete). Nazivi i stepeni činova admirala zavise od tradicije i snage pojedinih mornarica, a određuju se organizacijom i formacijom. Najpoznatiji i gotovo svuda prihvaćeni admiralski činovi su: a) komodor admiral, b) kontraadmiral, v) viceadmiral, g) admiral i d) admiral flote. Admirali obično komanduju združenom plovnom jedinicom (flota, eskadrila), združenom jedinicom obalske odbrane ili rukovode višom vojnom ustanovom i dr.

Izgled epolete uredi

Oznaka za revere (kragne) na uniformi za sve admiralske činove Rečne flotile Vojske Srbije

Izgled epolete admirala Vojske Srbije zadržan je iz perioda JNA, VJ i VSCG. U tom periodu označavao je admiralski čin admirala flote. Epoleta je oivičena ukrasnim isprepletanim zlatnim širitom, dok se u epoleti nalaze dva zlatna svežnja pšeničnog klasja na kojima se nalazi zlatno sidro iznad njih su četiri zlatne rozete.

U renijem periodu postojanja JNA do 1992. godine umesto četiri rozete bile su četiri zlatne petokrake zvezde koje su simbolizovale socijalizam kao i u većini armija socijalističkih država. Nakon 1992. godine u Vojsci Jugoslavije/Vojsci Srbije i Crne Gore zadržan je postojeći izgled sa četiri zlatne petokrake zvezde zato što je SR Jugoslavija/Srbija i Crna Gora bila država-kontinuiteta SFR Jugoslavije. Formiranjem Vojske Srbije od 2006. godine četiri zlatne rozete zamenjuju postojeće četiri zlatne petokrake zvezde.

Etimolotija uredi

Reč admiral na srednjeengleskom potiče od anglo-francuskog amiral, „zapovednik“, iz srednjovekovnog latinskog admiralis, admirallus. Oni su evoluirali od arapskog Amīral (أمير الـ) - Amīr (أمير), „kralj, princ, poglavica, vođa, plemić, gospodar, guverner, zapovednik ili osoba koja vlada nad određenim brojem ljudi“. Na arapskom jeziku admiral je takođe predstavljen kao Amir al-Bahr (أمير البحر) or (البحر أمير), gde al-Bahr (البحر) znači more. ^[1]^[2]^[3]

Izdanje „Rečnika engleskog jezika“ Samuela Džonsona iz 1818. godine, koje je uredio i revidirao vlč. Henri Džon Tod, navodi da je pojam „sledio arapski jezik“. emir ili amir, gospodar ili zapovednik, i grč. ἄλιος, more, princ mora. Reč je napisana sa i bez d, na drugim jezicima, npr. varv. lat. admirallus i amiralius.^[4] Francuski admiral i amiral, danski isto, nemački ammiral, holandski admirael ili ammirael, italijanski ammiraglio, španski almirante. Minšeu u svom Španskom rečniku navodi da je „‘almiralle kralj na arapskom jeziku.“ Robert od Glostera koristi Amrayl u smislu princa ili guvernera.^[5]

Citat iz Rečnika Džona Minšea na španskom i engleskom jeziku (1599), dat u Džonsonovom rečniku, potvrđen je kao tačan.^[6] Pored toga, definicija Amīr (أمير), kako je data u Arapsko-engleskom leksikonu Edvarda Vilijama Lanea, delimično se podudara sa Minšeovom definicijom, navodeći da taj izraz znači „Onaj ko ima, drži ili poseduje komandu; komandant; guverner; gospodar; princ ili kralj.“^[3]

Dok su druge grčke reči tog perioda ukazivale na „pripadanje moru“ ili „sa mora“, sada zastarela gr. reč ἄλιος pomenuta u Džonsonovom rečniku izričito je definisan kao „od mora, lat. marinus, epit. morskih bogova, nimfi itd.“^[7]

Iako postoji više značenja za arapski Amīr (أمير), doslovno značenje fraze Amīr al-Baḥr (أمير البحر) je „Princ mora“.^[8]^[9] Ova pozicija, nasuprot „zapovedniku mora“, je demonstrirana pravnom praksom koja je prevladavala u Otomanskom carstvu, dok su jedino fanarioti mogli da se kvalifikuju za postizanje četiri kneževska položaja, od kojih su veliki dragoman, dragoman flote i vojvode Moldavije i Vlaške. Oni fanarioti koji su dostigli kneževski položaj dragomana flote, služili su pod osmanskim admiralom koji je upravljao egejskim ostrvima i anatolskom obalom.^[10]

Savremeno priznanje fraze Amīr al-Baḥr (أمير البحر) u značenju „Princ mora“ uključuje govor održan u službenoj američkoj vojnoj ceremoniji u arapskoj luci i novinski članak objavljen u arapskim novinama: 24. maja 2012. godine, u ceremoniji promene komande na brodu nosaču aviona USS Enterprajz (CVN 65), dok je pristao u luci Kalifa Bin Salmana, Bahrein, general Marinskog korpusa Sjedinjenih Država Džejms Matis, komandant Centralne komande SAD predstavio je viceadmirala Marka I. Foksa kao „Admiral Foks, princ mora, emir mora - da prevedem „admiral“ sa arapskog na engleski;“^[11] Dana 4. februara 2021, u najavi njegove smrti povezane sa koronavirusom, arapska veb lokacija Saudi 24 Vesti su admirala Edmonda Čagourija nazivale titulom „Princ mora“.^[12]

Istorija uredi

Arapi su koristili te izraze i imali te činove u svojim ratnim i trgovačkim flotama već u 9. odnosno 10. veku i tako nazivali vođe i zapovednike većih brodskih sastava. U ono doba su i trgovački brodovi bili naoružani i plovili poput ratnih u zajedničkim sastavima i pod zajedničkim zapovedništvom, da bi se što bolje osigurali od piratskih prepada i pothvata. Kasnije je taj izraz latinizovan i pretvoren u „admiratus” te se u tom obliku nalazi u 11. veku u sicilijanskoj mornarici, gde se tako naziva zapovednik ratne flote. Đenovljani koriste u 13. veku za svoje zapovjednike flota naziv „almirante”, i taj čin se nalazi u raznim sredozemnim flotama, koje su prevozile pojedine krstaške ekspedicije i vojske u Svetu Zemlju. Mlečani, iako poznati i slavni pomorci, ostaju međutim kod svojeg početnog naziva „capitano generale del mare” i tako zovu zapovednike venecijanskih flota i eskadra.

Nemački grossadmirala Alfred fon Tirpic u admiralskoj odori

Englezi, Holanđani, a nešto kasnije i Francuzi, zovu svoje vrhovne zapovednike na moru admiralima, i to počevši od sredine 13. veka. U velikim i moćnim flotama ovih naroda dobija admiralski čin postepeno i svoje gradacije u obliku kontra-admirala, viceadmirala i admirala. Admiralom se nazivao obično pomorski oficir na položaju glavnog zapovednika flote (eskadre), viceadmiral je drugi po rangu iza njega i u borbenom odnosno marševnom poretku zapoveda čeonom divizijom. Kontra-admiral je treći po rangu i zapoveda brodovima na začelju. U vezi s tim poretkom je i sam naziv „kontraadmiral”, engleski „rear admiral” ili u ranijoj italijanskoj terminologiji „retro ammi-raglio”". Holanđani, koji imaju jednu od najslavnijih pomorskih tradicija, zovu oficira čina kontra-admirala još i danas „schout-bij-nacht”, i taj stari izraz potpuno odgovara napred spomenutom položaju borbene linije i poretka. Englezi su počevši od 1546. godine imali još i čin „lord high” admirala, koji je bio glavni zapovednik celokupne britanske mornarice. Početkom 19. veka taj je čin ukinut.

Spomenuta tri tradicionalna i osnovna admiralska čina odgovaraju generalskim činovima u vojsci i to: kontraadmiral brigadnom generalu, viceadmiral divizijskom generalu, admiral armijskom generalu. Međutim, pored te gradacije admiralskih činova postoje naročito u nekim većim mornaricama još i drugi viši admiralski činovi. Tako je u ruskoj mornarici ranije postojao čin „general admirala” za najstarijeg i najvišeg zapovednika. Nemci su ranije imali čin vele-admirala, Großadmiral, a danas imaju još i general-admirala. Čin „Grossadmirala” je najviši i odgovara feldmaršalu. Taj se čin dobivao samo za izuzetne zasluge. U Velika Britanija|Velikoj Britaniji odgovara veleadmiralu čin „admiral of the fleet”, koji su imali poznate admirale Dželiko i Bejti.

Svi admiralski činovi bili su ranije dodeljivani samo pomorskim oficirama, ali se u novije doba takvi činovi daju i stručnim oficirima (mornaričkim lekarima, inženjerima, intendantima itd), uz dodatak dotične struke. Sličan je slučaj i kod vojske s generalskim činovima. Lučkim admiralom naziva se glavnozapovedajući admiral jedne ratne luke odnosno uporišta, baze itd.

Admiralski činovi u nekim mornaricama (1970)
Jugoslavija	Francuska	Grčka	Holandija	Italija	Japan	Treći rajh		SAD	SSSR	Španija	Turska	Ujedinjeno Kraljevstvo
—	—	—	—	grande ammiraglio*	—	Großadmiral*		—	admirál Flóta Sovétskogo Soю́za (admirál Flóta Sovétskogo Soyúza)	capitán general de la Armada⁺	büyükamiral	—
admiral flote	amiral de la Flotte	archinavárchos	admiraal	ammiraglio d'armatta*	—	Generaladmiral*		fleet admiral*	admirál flóta (admirál flóta)	almirante general	koramiral	admiral of the Fleet
admiral flote	amiral de la Flotte	archinavárchos	admiraal	ammiraglio designato d'armata*	—	Generaladmiral*		fleet admiral*	admirál flóta (admirál flóta)	almirante general	koramiral	admiral of the Fleet
admiral	amiral	návarchos	luitenant admiraal	Italija	海将 (Umishō)	Savezna Republika Njemačka	Demokratska Republika Nemačka	admiral	admirál (admirál)	almirante	oramiral	admiral
				ammiraglio di suqadra		Savezna Republika Njemačka	Demokratska Republika Nemačka
				ammiraglio di suqadra		Admiral	Admiral
viceadmiral	vice-amiral d'escade	antinávarchos	vice-admiraal	ammiraglio di divisione	海将 (Kaishō)	Vizeadmiral	Vizeadmiral	vice-admiral	více-admirál (vítse-admirál)	vice almirante	tümamiral	vice admiral
viceadmiral	vice-amiral	antinávarchos	vice-admiraal	ammiraglio di divisione	海将 (Kaishō)	Vizeadmiral	Vizeadmiral	vice-admiral	více-admirál (vítse-admirál)	vice almirante	tümamiral	vice admiral
kontraadmiral	contre-amiral	yponávarchos	schout-bij-nacht	contra ammiraglio	将補 (Shō-ho)	Konteradmiral	Konteradmiral	rear-admiral	kóntr-admirál (kóntr-admirál)	contra almirante	tuğamiral	rear admiral
kontraadmiral	contre-amiral	yponávarchos	schout-bij-nacht	contra ammiraglio	将補 (Shō-ho)	Flottillenadmiral	Konteradmiral	rear-admiral	kóntr-admirál (kóntr-admirál)	contra almirante	tuğamiral	rear admiral
* – admiralski čin u Drugom svetskom ratu ⁺ – kraljevski čin

Admiralitet uredi

Admiralitet, najviša zapovedna i upravna vlast ratne mornarice. Takav službeni naslov nosi i britanski Admiralitet. Međutim u mnogim drugim mornaricama službeni je naziv ovakvih vlasti ministarstvo, sekretarijat, podsekretarijat, zapovedništvo mornarice, itd. Admiralitet može imati isto značenje kao i generalitet, to jest kao skupni naziv za veći broj oficira admiralskog čina. U nekim drugim mornaricama znači admiralitet savetodavno telo ili kolegijum, sud, koji se sastoji od pomorskih oficira admiralskih činova. To se telo bavi različitim aspektima pomorskog prava, uprave, pomorske strategije, taktike, itd.

Admiralski brod uredi

Admiralski brod je plovna jedinica, na kojoj je stalno ukrcan i s koje upravlja svojom flotom, eskadrom ili sastavom zapovjedajući admiral. Svaka veća flota ima dva ili više admiralskih brodova, koji se nazivaju zapovednim brodovima. Nemci uzimaju reč Flaggschiff, a Englezi Flagship za admiralski brod. Dobro poznati admiralski brodovi bili su „Victory”, na kojem je bio ukrcan admiral Nelson za vreme bitke kod Trafalgara i koji se, vrlo dobro sačuvan, nalazi u Portsmutu. „Mikasa” je bio zapovjedni brod admirala Toga u bici kod Cušime, „Iron Duke” nosio je zastavu admirala Dželika, a „Lion” zastavu admirala Bejtija kod Skageraka. S broda „Ferdinand Maks” zapovedao je admiral Tegethof kod Visa.

Admiralska zastava uredi

Admiralska zastava vije se na jarbolu zapovedničkog broda admirala datog sastava, eskadre, flote itd. Svaki admiralski čin ima svoju naročitu zastavu, i svaka mornarica propisuje i obznanjuje admiralske zastave tako, da se kod susreta pojedinih brodova u inostranstvu odmah zna, koji čin ima dotični zapovedajućići admiral i koje mu počasti po međunarodnom ceremonijalu pripadaju. Admiralske zastave se viju prema činu i položaju ukrcanog admirala na raznim jarbolima zapovednog broda. Zapovednik flote i admiral vije svoju zastavu na glavnom jarbolu, viceadmiral odnosno drugi po rangu admiral unutar flotnog sastava ima svoju zastavu na prednjem jarbolu, a kontra admiral na krmenom jarbolu svoga komandnog broda, ali to zavisi o propisima i praksi. Svi admiralske zastave su kvadratne forme. Oni se svečano dižu kod preuzimanja zapovedanja i isto tako spuštaju (izuzetno uz odavanje počasne paljbe) kod konačnog iskrcavanja dotičnog admirala. Admiralska zastava je uvek različite forme od državne i glavne brodske zastave, koja se vije na krmenom koplju odnosno sošnjaku. Pomorski oficiri, koji nisu u admiralskom činu, a ipak zapovedaju brodskim sastavima, viju takođe svoje zapovedne zastave, ali su one različite od admiralskih zastava.

Galerija uredi

Prvobitna narukvna oznaka
admirala u vojsci Kraljevine SHS / Kraljevine Jugoslavije, napuštena 1929. godine.
Narukvna oznaka
admirala u vojsci Kraljevine SHS / Kraljevine Jugoslavije od 1929. godine.
Epoleta
admirala u vojsci Kraljevine SHS / Kraljevine Jugoslavije
Epoleta
admirala JNA, Vojske Jugoslavije i Vojske Srbije i Crne Gore
Epoleta admirala VS (2006)

Vidi još uredi

Reference uredi

^ „Definition of ADMIRAL”. Merriam-Webster.
^ Catafago, Joseph (1858). An English and Arabic Dictionary, In Two Parts, Arabic and English, and English and Arabic. Bernard Quaritch, Oriental and Philological Bookseller. London. str. 26, 30, 324.
^ ^a ^b Lane, Edward William (1968). Arabic-English Lexicon, in Eight Parts. Part 1. Librairie du Liban. Beirut, Lebanon. str. 97.
^ V. Ducange. Barb. Græc. ἄμηρχλιος. V. Meursii Gloss. Græco-Barbarum, edit. 1610. p. 29.
^ Johnson, Samuel; H. J. Todd, editor (1818). "Definition of Admiral." A Dictionary of the English Language in which the words are deduced from their originals; and illustrated in their different significations, by examples from the best writers: together with A History of the Language, and an English Grammar. In Four Volumes. Vol. 1. Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown. London.
^ Minsheu, John (1599). Dictionarie in Spanish and English. str. 20.
^ Liddell, Henry George; Robert Scott (1883). Greek-English Lexicon. Seventh Edition. Harper & Brothers. New York. str. 62.
^ Khalilieh, Hassan S. (2019). "Glossary of Non-English Terms." Islamic Law of the Sea. Cambridge University Press. Cambridge, UK. str. 11. ISBN 978-1-108-48145-8.
^ „"Definition of Admiral." Scottish National Dictionary (1700-)”. Dictionaries of the Scots Language. Arhivirano iz originala 2. 12. 2018. g. Pristupljeno 25. 2. 2021. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ Ágoston, Gábor and Bruce Masters (2009). Encyclopedia of The Ottoman Empire. Facts on File Library of World History. New York. str. 458. ISBN 978-0-8160-6259-1.
^ „Vice Adm. Miller Takes Helm of U.S. Navy in Middle East and Combined Maritime Forces”. Combined Maritime Forces (CMF). 24. 5. 2012. Arhivirano iz originala 27. 9. 2020. g. Pristupljeno 25. 2. 2021. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ „Corona kidnaps the Prince of the Sea, Admiral Shaguri, in the protection of God – Al-Bina newspaper”. Saudi 24 News. 4. 2. 2021. Arhivirano iz originala 24. 02. 2021. g. Pristupljeno 25. 2. 2021. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

Literatura uredi

Vojna enciklopedija, Vojnoizdavački zavod, Beograd, 1981.

Spoljašnje veze uredi

www.vs.rs | Činovi Vojske Srbije
www.odbrana.mod.gov.rs | Obeležja i oznake Vojske Srbije "Simboli vrlina"
www.vojnisindikatsrbije.rs | Primedbe Vojnog sindikata Srbije na obeležja i oznake Vojske Srbije
„Admiral”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski) (11 izd.). 1911.
„Admiral”. New International Encyclopedia. 1905.

[1] „Definition of ADMIRAL”. Merriam-Webster.

[:0-2] Catafago, Joseph (1858). An English and Arabic Dictionary, In Two Parts, Arabic and English, and English and Arabic. Bernard Quaritch, Oriental and Philological Bookseller. London. str. 26, 30, 324.

[:1-3] Lane, Edward William (1968). Arabic-English Lexicon, in Eight Parts. Part 1. Librairie du Liban. Beirut, Lebanon. str. 97.

[4] V. Ducange. Barb. Græc. ἄμηρχλιος. V. Meursii Gloss. Græco-Barbarum, edit. 1610. p. 29.

[5] Johnson, Samuel; H. J. Todd, editor (1818). "Definition of Admiral." A Dictionary of the English Language in which the words are deduced from their originals; and illustrated in their different significations, by examples from the best writers: together with A History of the Language, and an English Grammar. In Four Volumes. Vol. 1. Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown. London.

[6] Minsheu, John (1599). Dictionarie in Spanish and English. str. 20.

[7] Liddell, Henry George; Robert Scott (1883). Greek-English Lexicon. Seventh Edition. Harper & Brothers. New York. str. 62.

[8] Khalilieh, Hassan S. (2019). "Glossary of Non-English Terms." Islamic Law of the Sea. Cambridge University Press. Cambridge, UK. str. 11. ISBN 978-1-108-48145-8.

[9] „"Definition of Admiral." Scottish National Dictionary (1700-)”. Dictionaries of the Scots Language. Arhivirano iz originala 2. 12. 2018. g. Pristupljeno 25. 2. 2021. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[10] Ágoston, Gábor and Bruce Masters (2009). Encyclopedia of The Ottoman Empire. Facts on File Library of World History. New York. str. 458. ISBN 978-0-8160-6259-1.

[11] „Vice Adm. Miller Takes Helm of U.S. Navy in Middle East and Combined Maritime Forces”. Combined Maritime Forces (CMF). 24. 5. 2012. Arhivirano iz originala 27. 9. 2020. g. Pristupljeno 25. 2. 2021. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[12] „Corona kidnaps the Prince of the Sea, Admiral Shaguri, in the protection of God – Al-Bina newspaper”. Saudi 24 News. 4. 2. 2021. Arhivirano iz originala 24. 02. 2021. g. Pristupljeno 25. 2. 2021. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]