Википедија

Anticiklon

Временски феномен који је супротан од циклона

Anticiklon (grč. anti — „protiv” i kykloo — „savijam, vrtložim”) je polje povišenog vazdušnog pritiska, u troposferi, čija vrednost prelazi 1.013 milibara. Maksimalni pritisak formira se u centru, a barički gradijent usmeren je ka periferiji. Vetrovi koji duvaju na severnoj hemisferi obilaze oko centra u pravcu kazaljke na satu, dok je na južnoj duvaju suprotno.[1] U središtu anticiklona preovlađuje silazno kretanje vazduha, te je stoga vreme mirno i suvo. Leti anticiklon donosi visoke temperature, a zimi mraz. Magla se takođe može formirati preko noći u regionu većeg pritiska. Srednje-troposferski sistemi, poput suptropskog grebena, odbijaju tropske ciklone oko njihove periferije i uzrokuju temperaturnu inverziju koja sprečava slobodnu konvekciju u blizini njihovog centra, gradeći površinsku sumaglicu ispod njihove baze. Anticiklonsko uzdizanje se može formirati unutar toplih centara kao što su tropski cikloni, usled spuštanja hladnog vazduha sa zadnjeg dela gornje depresije, kao što su polarni vrhovi, ili od potonuća velikih razmera, poput suptropskog grebena. Evolucija anticiklona zavisi od promenljivih kao što su njegova veličina, intenzitet i opseg vlažne konvekcije, kao i Koriolisove sile.[2]

Ciklon i anticiklon

Nekoliko polja visokog vazdušnog pritiska utiču na vreme širom Zemlje, a to su sibirski, antarktički, azorski, kanadski, pacifički, atlantski anticiklon i dr. Na baričkim kartama polje visokog vazdušnog pritiska označava se velikim latiničnim slovom V ili A.

Ciklon i anticiklon uredi

 
Satelitski snimak anticiklona iznad Australije 8. septembra 2012, gde se vidi strujanje u suprotnom smeru od kretanja kazaljke na satu i udaljavanje od središta prema rubovima anticiklon.
 
Nadolazeći atmosferski front se često može videti i sa zemlje, ali tačne granice je teško odrediti.
 
Evanđelista Toričeli je izumeo barometar. Stari barometri iz Muzeja za umetnost i zanate , Pariz.

Ciklon je ogromni vazdušni vrtlog sniženog pritiska vazduha, u kojem se čestice vazduha na severnoj hemisferi kreću u smeru suprotnom kazaljci na satu, a na južnoj hemisferi u smeru kazaljke na satu. Idući od središta ciklona prema njegovoj periferiji, raste pritisak vazduha, te su izobarne površine snižene prema središtu ciklona. Izobare su u ciklonu zatvorene krive, slične elipsi. Vodoravni prečnik ciklona iznosi od 100 do 3 000 km, a uspravno se ciklon prostire katkada i do visine od 15 do 20 km. U umerenim zemljopisnim širinama pritisak se u središtu ciklona menja od 950 do 1 030 mbar, a u proseku iznosi oko 1 000 mbar. U tropskim predelima pritisak u središtu ciklona može pasti na 900 mbar, ponekad i niže.

Anticiklon je područje povišenog pritiska vazduha s najvećom vrednošću u središtu. I to je ogroman vazdušni vrtlog, ali kretanje čestica vazduha je suprotno od onog u ciklonu; na severnoj Zemljinoj hemisferi čestice se kreću u smeru kazaljke na satu, a na južnoj obratno. Izobare su u anticiklonu takođe zatvorene krive, često elipsoidnog oblika. Najviši pritisci u središtu anticiklona mogu biti i veći od 1 050 mbar, a najviši je zabeleženi pritisak je od 31. decembra 1968. u Agati (severni Sibir) i iznosio je 1 083,8 mbar.

Umesto naziva ciklon i anticiklon ponegdje se još upotrebljavaju nazivi barički minimum i barički maksimum, a za ciklon i naziv depresija.

Prema zemljopisnom području nastanka razlikuju se: izvantropski ciklon i anticiklon, tropski ciklon (takozvani cikloni) s nazivima uragani i tajfuni te suptropski anticiklon.

Teorija nastanka ciklona uredi

Danas je prihvaćena teorija nastanka ciklona na polarnom frontu, koju je razvila bergenska škola (Džejkob Bjerknes i H. Solberg od 1921. do 1923). Zbog poremećaja atmosferskog fronta nastaje mali talas, u kojem u prednjem delu napreduje topli, a na zadem hladni vazduh, te frontalna površina dobija postepeno svojstva toplog, odnosno hladnog fronta. Poremećaj se pomiče uzduž prvobitnog stacionarnog fronta, i to u smeru opšteg strujanja u visini.

Dalji razvoj poremećaja zavisi od dinamičkih uslova u atmosferi. Ako talasna dužina poremećaja premašuje kritičnu vrednost (dinamički labilno stanje), na vrhu talasa smanjiće se pritisak i postepeno daljim produbljivanjem dovesti do zatvorene ciklonske cirkulacije (zatvorene izobare) te izraženog talasnog oblika poremećaja s toplim i hladnim frontom, koji odeljuju i ograničuju takozvani topli sektor ciklona. Tako razvijeni ciklon naziva se mladim ciklonom, i već ima razvijeni oblačni sistem i područja padavina. Kretanje mladog ciklona može se približno odrediti prema smeru izobara u toplom sektoru. Iza hladnog fronta, na zadnjoj strani ciklona pritisak vazduha raste, ispred toplog fronta pritisak vazduha pada i pri tom se ciklon dalje produbljuje. Zatvorena ciklonska cirkulacija zahvata postepeno sve veće područje, i do 1 000 km u prečniku.

Hladni front mladog ciklona kreće se redovno većom brzinom od toplog fronta, te se postepeno topli sektor sve više sužava, i to tako da sustizanje fronta započinje od središta ciklona. Ciklon postepeno okludira, i nastaje okludirani front. Mesto gde se seku topli i hladni front (tačka okluzije) postepeno se seli sve dalje od središta ciklona i istodobno nastaje najveći pad pritiska. U tom stadijumu područje padavina zahvata i čitav front okluzije. Vremenski razmak između mladog i delomičnog okludiranog ciklona iznosi oko 12 sati.

Tokom daljeg razvoja ciklona okluzivni proces zahvata sve veće delove frontalnog sistema, koji se sve više savija prema nazad, što se može videti sa satelitskih snimaka oblačnog sistema okludiranog ciklona. U zadnjem stadijumu produbljivanja ciklon zauzima čitavu troposferu. Kretanje se ciklone sve više usporuje da bi u zadnjem stadijumu postalo kvazistacionarno. Hladni vazduh u donjoj troposferi zauzima sve delove ciklona, a topli vazduh je podignut u visinu.

Kraj razvoja ciklona prestavlja završetak procesa okluzije. Kad se ciklon počne postepeno popunjavati (pritisak raste na čitavom području), postepeno prestaju padavine, a raspada se i oblačni sistem ciklona.

Cikloni koje dolaze s Atlantika na evropsko kopno obično stižu na kontinent već okludirani. Na jednom polarnom frontu nad Atlantikom redovno se stvara niz uzastopnih ciklona, takozvana porodica ciklona, od kojih svaki novi nastaje sve južnije. Takva porodica ciklona može obuhvatiti od 3 do 5 ciklona, koji se kreću od zapada prema istoku sve južnijim putanjama, a u razmaku od jednog do dva dana. Serija ciklona završava se kad prodor hladnog vazduha na zadnjoj strani polarnog fronta stigne do suptropskih širina.

Prikazani razvoj ciklona odgovara prosečnom stanju, od kojeg pojedini cikloni mogu znatno odstupati. Valja napomenuti da se ciklon u određenim uslovima može i regenerirati. To nastaje kad se ciklon približi veoma zagrejanom kopnu, ili se u njega uvuče vrlo hladni vazduh na kontinentu. Cikloni mogu nastati na polarnom frontu i u zapadnom Sredozemlju (Đenovski ciklon), pre svega zbog jakog prodora polarnog vazduha u Sredozemlju. Upravo su takvi cikloni najvažnije za vreme u našim krajevima, jer donose najveće padavine i znatne promene vremena.

Najvažniji procesi koji uslovljavaju metereološke prilike u anticiklonima jesu isticanje vazduha u donjim slojevima i silazno strujanje vazduha uz adijabatsko zagreavanje u višim slojevima (donjoj troposferi). Zbog spuštanja vazduha nastaju u anticiklonma na visini od nekoliko kilometara takozvane inverzije supsidencije (inverzije temperature zbog adijabatskog zagrejavanja sloja vazduha koji se spušta prema tlu, tako da temperatura vazduha u tom sloju raste s visinom) ispod kojih, ako je vazduh vlažan, mogu nastati stratusi i stratokumulusi, posebno u hladno doba godine. Nebo je tada potpuno oblačno, što može potrajati danima, pa i nedeljama. Suprotno tome, leti je za anticiklone svojstveno vedro ili malo oblačno vreme, a temperature su vazduha visoke. Vedro vreme može postojati u anticiklonma i zimi ako se u njima nalazi kontinentalni suvi vazduh. Uz slabe vetrove, pre svega ako je tlo pokriveno snegom, mogu pri tlu nastati jake inverzije i vrlo niske temperature.

Svojstva vremena u anticiklonma zavise i od toga da li se posmatrano mesto nalazi blizu središta ili uz rub anticiklona. Na rubovima anticiklona pojavljuju se često vremenske prilike koje su svojstvene za sektore susednih ciklona.

Prema sastavu i nastanku, anticikloni se mogu razvrstati na anticiklone koje putuju (nastaju između ciklona jedne porodice ciklona), hladne anticiklone (nastaju na zadnjoj strani serije ciklona), kvazistacionarne anticiklone (nastaju nakon prodora hladnog vazduha i mogu zauzimati veliki prostor, često i površine čitavog kontinenta, a zadržavaju se na istom mestu dugo vremena) i suptropske anticiklone (područja visokog pritiska, koja zauzimaju veliki prostor, prostiru se do velikih visina i gotovo su nepomična). Anticikloni, koji zauzimaju veliki prostor i čitavu troposferu, redovno postaju velika upravljačka središta za kretanje ciklona na svom rubu. Tako na primer, veoma izraženi anticiklon u Zapadnoj Evropi može postati blokirajuće središte, koje kroz duže vreme onemogućuju prodor ciklona na evropsko kopno.[3]

Značaj za globalne monsunske režime uredi

Glavni članak: Monsun

Kada je suptropski greben na severozapadu Tihog okeana jači od normalnog, to dovodi do vlažne sezone monsuna u Aziji.[4] Pozicija subtropskog grebena je povezana sa tim koliko se severno monsunska vlaga i grmljavina protežu u Sjedinjene Države. Tipično, suptropski greben širom Severne Amerike migrira dovoljno severno da započnu monsunski uslovi širom pustinjskog jugozapada od jula do septembra.[5] Kada je suptropski greben severnije od uobičajenog prema Četiri ugla, monsunske grmljavine mogu se proširiti na sever u Arizonu. Kada je potisnut na jug, atmosfera se suši preko pustinjskog jugozapada, što uzrokuje prekid monsunskog režima.[6]

Prikaz na vremenskim kartama uredi

 
Analiza površinskih vremenskih prilika za Sjedinjene Države dana 21. oktobra 2006

Na vremenskim kartama centri visokog pritiska su označeni slovom H,[7] unutar izobare sa najvećom vrednošću pritiska. Na kartama gornjeg nivoa sa konstantnim pritiskom, anticikloni se nalaze unutar konture linije najviše visine.[8]

Vanzemaljske verzije uredi

Na Jupiteru postoje dva primera vanzemaljske anticiklonske oluje; Velika crvena mrlja i nedavno formirani Ovalni BA. Njih pokreću manje oluje koje se stapaju[9] za razliku od bilo koje tipične anticiklonske oluje koja se dešava na Zemlji gde ih voda napaja.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „Glossary: Anticyclone”. National Weather Service. Arhivirano iz originala 29. 6. 2011. g. Pristupljeno 19. 1. 2010. 
  2. ^ Rostami, Masoud; Zeitlin, Vladimir (2017). „Influence of condensation and latent heat release upon barotropic and baroclinic instabilities of vortices in a rotating shallow water f-plane model” (PDF). Geophysical & Astrophysical Fluid Dynamics. 111 (1): 1—31. S2CID 55112620. doi:10.1080/03091929.2016.1269897. 
  3. ^ "Tehnička enciklopedija" (Meteorologija), glavni urednik Hrvoje Požar, Grafički zavod Hrvatske, 1987.
  4. ^ C.-P. Chang, Yongsheng Zhang, and Tim Li (1999). Interannual and Interdecadal Variations of the East Asian Summer Monsoon and Tropical Pacific SSTs, part I: Roles of the Subtropical Ridge. Journal of Climate: pp. 4310–4325. Retrieved on 2007-02-11.
  5. ^ Arizona State University (2009). Basics of the Arizona Monsoon & Desert Meteorology. Arhivirano 2009-05-31 na sajtu Wayback Machine Retrieved on 2007-02-11.
  6. ^ David K. Adams (2009). Review of Variability in the North American Monsoon Arhivirano 2009-05-08 na sajtu Wayback Machine. United States Geological Survey. Retrieved on 2007-02-11.
  7. ^ Keith C. Heidorn (2005). Weather's Highs and Lows: Part 1 The High. Arhivirano 2009-09-30 na sajtu Wayback Machine The Weather Doctor. Retrieved on 2009-02-16.
  8. ^ Glossary of Meteorology (2009). High Arhivirano 2011-06-28 na sajtu Wikiwix|Wikiwix. American Meteorological Society. Retrieved on 2009-02-16.
  9. ^ Vasavada, Ashwin R.; Showman, Adam P. (24. 4. 2018). „Jovian atmospheric dynamics: an update after Galileo and Cassini”. Reports on Progress in Physics. 68 (8): 1935. Bibcode:2005RPPh...68.1935V. doi:10.1088/0034-4885/68/8/R06. Pristupljeno 24. 4. 2018 — preko Institute of Physics. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Anticiklon na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Антициклон&oldid=27557277”