Asturija
Ovom članku potrebni su dodatni izvori zbog proverljivosti. |
Asturija (šp. Asturias; ast. Asturies ili zvanično Kneževina Asturija (šp. Principado de Asturias; ast. Principáu d'Asturies, je autonomna zajednica u Španiji.[1] Naziv kneževina je dobila iz istorijskih razloga, jer španski prestolonaslednik nosi titulu princa od Asturije (šp. Príncipe de Asturias). Glavni grad je Ovijedo (šp. Oviedo; ast. Uviéu).[1]
| Kneževina Asturija Principado de Asturias Principáu d'Asturies | |
|---|---|
.svg) | |
 | |
| Država |  Španija |
| Admin. centar | Ovijedo |
| Službeni jezik | španski, asturijski |
| Predsednik | Fransisko Alvarez-Kaskos Fernandez (FAC) |
| Površina | 10.604 km2 |
| — broj st. | 1.076.896 |
| — gustina st. | 101,56 st./km2 |
| Broj poslanika (kongres/senat) | 8/6 |
| Zvanični veb-sajt | |
Asturija zauzima površinu od 10.000 km², i ima nešto više od milion stanovnika. Nalazi se na severnoj obali Španije, na zapadu se graniči sa Galicijom, na istoku sa Kantabrijom, na jugu sa Leonom i na severu izlazi na Kantabrijsko more. Veći gradovi su Hihon, Ovijedo, Aviles, Sijero, Langreo i Mijeres.
Etimologija uredi
Termin Asturija nastaje od imena prastanovnika Asturije, Astura, prvih stanovnika na obali reke Astura do dolaska Rimljana. Astura (koja se ranije zvala Estura ili Estula) vodi koren od keltskog -stour, što znači reka. Isti koren i dan danas postoji u galskom i bretonskom u rečima ster i stour. Obe reči znače reka.
Stanovništvo uredi
| 1970. | 1981. | 1991. | 2001. | 2011. |
|---|---|---|---|---|
| 1.046.000 | 1.129.572 | 1.093.937 | 1.062.998 | 1.075.813 |
Jezik uredi
Zvanični jezik je španski, mada se takođe govori i asturijski, koji nije zvanično priznat, ali je zaštićen u skladu sa Statutom Autonomne zajednice Asturija.
Asturijski jezik je nastao direktno iz latinskog, i svoje korene vuče iz romanskog jezika koji se govorio u kraljevinama Asturije i Leona. Prvi poznati tekst na ovom jeziku je Dokument iz Kesosa (ast. Nodicia de Kesos) iz 959. godine koji se smatra prvim pisanim dokumentom na romanskom jeziku na Pirinejskom poluostrvu. Počev od obnove demokratskog procesa posle Frankove smrti postoji mesni pokret koji se zalaže za ozvaničenje upotrebe ovog jezika. Godine 1981. postaje autonomna zajednica[1] i osnovana je Asturijska jezička akademija (ast. Academia de la Llingua Asturiana), koja se bavi proučavanjem, promocijom i odbranom asturijskog jezika.
Istorija uredi
Asturija je bila nastanjena još u kamenom dobu. U srednjem kamenom dobu razvila se originalna kultura. Bronzano doba je karakteristično po megalitima i tumulusima (gomilama zemlje koja se nabacivala na grobnice pokojnika). Keltski narod Asturi podrazumevao je različita plemena koja su nastanjivala teritorije današnje Asturije. Keltski uticaj održao se do danas i ogleda se u toponimima reka i planina, kao i imena naselja.
Rimska osvajanja između 29. i 19. godine p. n. e. učinila su da Asturija uđe u istoriju.[1]
Nakon nekoliko vekova bez stranih osvajanja, Svevi i Vizigoti [1]pokušali su da osvoje teritoriju u VI veku. U VIII veku, osvajanja se završavaju sa muslimanskom invazijom. Stanovnike tadašnje Asturije nije bilo lako porobiti, a sam planinski teren teško osvojiti, tako da Asturija nikada nije potpuno postala deo Islamske Španije. Zapravo, sa početkom mavarskih osvajanja, Asturija je postala utočište hrišćanskog plemstva i 722. godine dolazi do proglašenja Kraljevine Asturije (Regnum Asturorum), koja je postala kolevka i polazna tačka španske Rekonkiste.
Asturijska monarhija će u X veku ustupiti mesto Kraljevini Leonu.[1] Zahvaljujući kantabrijskom planinskom vencu u toku srednjeg veka Asturija je bila dosta izolovana, pa samim tim nema mnogo istorijskih izvora iz tog perioda. Godine 1388. Asturija postaje kneževina, a svakom nasledniku španskog prestola se dodeljuje titula princa od Asturije. Trenutno tu titulu nosi princeza Leonor, kćerka španskog kralja, Felipea VI.
Nakon svog uključenja u Kraljevinu Španiju, iz Asturije će poteći mnogi pripadnici visoke aristokratije na španskom dvoru koji su odigrali važnu ulogu u kolonizaciji Amerike. U XVI veku broj stanovnika je dostigao cifru od 100 000 stanovnika. Taj broj se udvostručio u sledećem veku, dolaskom američkog kukuruza.
U XVIII veku Asturija je bila jedan od centara španske prosvećenosti. Industrijska revolucija je donela novi sistem eksploatacije prirodnih bogatstava. Od 1830. otvaraju se rudnici uglja i gvožđa. U isto vreme, veliki broj ljudi je migrirao u Ameriku. Oni koji su su uspeli u Americi, obično su se vraćali u domovinu kao dobrostojeći ljudi. Bili su poznati pod imenom „Indijanci“ (šp: Indianos), zato što su se obogatili u „Zapadnim Indijama“, kako se u to vreme nazivala Amerika. Te porodice su ostavile traga iza sebe koji još uvek može da se vidi u velikom broju modernističkih vila, kao i mnogim kulturnim institucijama kao što su besplatne škole ili javne biblioteke.
Tokom Španskog građanskog rata (1936—1939), Asturija je ostala izolovana od centralne vlade, te je morala da osnuje sopstvenu. Ovijedom je vladao pukovnik Aranda, koji je pripadao nacionalističkom taboru. Republikanska vlada je bezuspešno pokušavala da uspostavi vlast u pokrajini, i uprkos činjenici da su bili u većini, zbog pomoći pobunjenicima koju je pružao šef vojske u Ovijedu, pukovnik Aranda, nije uspela da se nametne u Asturiji. U Hihonu, pukovnik Pinilja će organizovati pobunu po kasarnama.
Oba tabora su sebi postavila cilj: republikanska vlada da brzo okonča sa pobunjeničkim žarištima, a nacionalisti, da izdrže dok ne stigne galicijska kolona. Dolazak galicijske kolone kao pojačanja nacionalistima, bio je uzrok raskola na republikanskoj strani između komunista i anarhista. Poraz za porazom dovodi do gubljenja morala na republikanskoj strani, do konačne pobede nacionalista 1939. godine. Sa pobedom frankističkih snaga, Asturija je bila svedena na „provinciju Ovijedo“ a veze sa španskom krunom su iskidane. Ovakvo stanje će potrajati do Frankove smrti, 1975. Puno ime pokrajine sa svim privilegijama koje nosi je vraćeno 1977. sa povratkom demokratije u Španiju.
Sa dolaskom demokratije u Španiju nakon Frankove smrti, Asturija dobija status autonomne zajednice u okviru španske države 1982. godine proglašavanjem Statuta o autonomiji.
Privreda uredi
Dugi niz godina rudarstvo, poljoprivreda i ribarstvo su bili kameni temeljci asturijske privrede. Proizvodnja mleka i mlečnih proizvoda je takođe veoma bitan deo privrede ove španske severne regije.
Međutim, u novije vreme, regionalna industrija počiva na eksploataciji gvožđa: U doba Frankove diktature, asturijska metalurgija bila je najjača na svetu. Ova industrija je omogućila otvaranje mnogih radnih mesta što je pokrenulo veliku migraciju stanovništva iz ostalih, pasivnijih delova Španije ka Asturiji, uglavnom iz Ekstremadure, Andaluzije i Kastilje-Leona.
Asturijska metalurgija je danas u opadanju, kao i rudarstvo, čiji je glavni uzrok konkurencija zemalja istočne Evrope, visoka cena proizvodnje i smanjena potražnja gvožđa uopšte. Regionalni ekonomski rast je procentualno ispod španskog, iako je u poslednje vreme industrija usluga doprinela smanjenju visoke stope nezaposlenosti u Asturiji.
Asturija je imala posebne beneficije od 1986. godine kada je Evropska unija počela da investira u puteve i infrastrukturu, mada je bilo nekih kontroverzija u vezi sa pitanjem kako su ti fondovi trošeni, kao na primer, rudarski penzioni fond.
Geografija i klima uredi
Kantabrijski planinski venac formira prirodnu granicu između Asturije i Leona na jugu. Na istoku, u nacionalnom parku Vrhovi Evrope (šp:Picos de Europa) nalaze se najspektakularnije planine koje dostižu visinu od 2648 metara na Toreseredo vrhu. Drugi prirodni parkovi koje treba obavezno pomenuti su prirodni park Redes u centralnoistočnoj Asturiji, Ubinjas južno od Ovijeda, i prirodni park Somijedo na zapadu. Kantabrijske planine se protežu nekih 200 km, do Galicije na zapadu Asturije, i na istoku, do Kantabrije.
Asturijska obala je veoma dugačka, sa veoma velikim brojem plaža, uvala i prirodnih morskih pećina. Treba pomenuti plažu Tišine (šp:Playa del Silencio), pored ribarskog mesta Kudiljero (šp:Cudillero) zapadno od Hihona, kao i mnoge
druge plaže npr. Baro, Baljota i Torimbija. Sve asturijske plaže su peskovite, čiste i okružene strmim liticama, na čijim vrhovima uopšte nije neobično videti stoku kako pase.
Klima je raznovrsnija nego u južnim delovima Španije. Leta su vlažna i topla, sa dosta sunca ali takođe i kiše. Zime su blage, mada nisu neobični kratki i oštri naleti izuzetne hladnoće. Sneg je prisutan na planinama od novembra do maja. Sunce i kiša su dva uobičajena elementa u klimi Asturije. Godišnje padavine su oko 900mm u celom regionu, sa tendencijom ka rastu kako se zalazi dublje u unutrašnjost. Asturija se obično zove još i Zelena Španija.
Kuhinja uredi
Asturija je poznata po kulinarskim specijalitetima od ribe i morskih plodova, što je razumljivo, s obzirom da izlazi na Kantabrijsko more. Međutim, najčuvenije jelo je asturijanska favada (šp: Fabada asturiana), veoma slična srpskom pasulju. Umesto suvih rebara, meso koje se dodaje u kuvani pasulj je svinjska plećka, ljute kobasice i krvavica.
Takođe su poznati asturijski sirevi, iznad svega Kabrales (šp: Cabrales), žuti sir veoma jakog mirisa, čija je slava prešla granice Španije. Asturija se takođe naziva i „zemljom sireva“ zahvaljujući velikom asortimanu ovog mlečnog proizvoda u ovoj regiji.
Najkarakterističnije piće Asturije je sidra (šp: sidra), jabukovo vino. U Asturiji postoji specijalan način točenja sidre: ruka u kojoj se drži flaša je visoko dignuta iznad glave, dok se čaša nalazi u drugoj ruci koja je spuštena pored tela, što omogućava sipanje u dugom mlazu. Na taj način vazduh ulazi u sidru i daje joj prijatan, „bockav“ ukus. Uvek se sipa mala količina, gutljaj-dva, i svi piju iz iste čaše. Obično se uvek ostavi malo sidre u čaši, što se prospe na zemlju, kao način „pranja čaše“ za sledeću osobu. Nije potrebno naglašavati da je za točenje sidre potrebna velika spretnost.
Kulturne znamenitosti uredi
Ovijedo, glavni grad Asturije je kosmopolitanski grad sa raznovrsnom ali ipak koherentnom arhitekturom. Santa Marija del Naranko (šp:Santa María del Naranco), preromanička crkva, i San Migel de Liljo (šp: San Miguel de Lillo),, preromanička tvrđava, bile su dve građevine koje su izgradili prvi asturski kraljevi na Planini Naranko (šp: Monte Naranco), u severnom delu grada.
Romanika je veoma prisutna u celoj Asturiji. Ističe se manastir San Pedro de Viljanueva (šp. San Pedro de Villanueva), crkve San Esteban de Aramil (šp. San Esteban de Aramil), San Huan de Amandi (šp. San Juan de Amandi) i Santa Marija de Hunko (šp. Santa María de Junco).
Gotika je nešto manje zastupljena i može se videti u arhitekturi katedrale San Salvador u Ovijedu.
Barok je takođe veoma zastupljen preko dvorske arhitekture, čiji su najistaknutiji predstavnici Palata Kamposagrado (šp. Palacio de Camposagrado) i Palata Velarde (šp. Palacio de Velarde). Palata Velarde je takođe i sedište Muzeja lepih umetnosti Asturije.
Skup spomenika u Ovijedu je proglašen kulturnom baštinom.
Što se tiče narodne arhitekture, ističe se horeo (šp. hórreo), silos za odlaganje žita i kukuruza veoma prisutan na celoj teritoriji Asturije. Veoma je funkcionalan, s obzirom da se može sklopiti što omogućava lak transport s jednog mesta na drugo.
Priroda Asturije je veličanstvena, puna nacionalnih parkova, od kojih se ističe park Vrhovi Evrope (šp: Los Picos de Europa). Najpoznatija planina je Piku Urielju (šp: Picu Urriellu) (2519 metara), takođe poznata kao El Naranho de Bulnes (šp: El Naranjo de Bulnes), vrh koji u suton dobija narandžast sjaj, po čemu je i dobio ime.
