Балкански шпијун
Balkanski špijun je drama Dušana Kovačevića o političkoj paranoji Ilije Čvorovića, bivšeg staljiniste, koji je dve godine odležao u zatvoru. Sledeći svoju paranoju, on proganja svog podstanara, povratnika iz Francuske, u kom vidi agenta mračnih imperijalističkih sila, državnog neprijatelja i špijuna.[1] „Balkanski špijun“ je dramsko delo napisano u dva čina, a svaki čin ima po pet naslovljenih poglavlja.
| Balkanski špijun | |
|---|---|
 Filmski poster | |
| Izvorni naslov | Balkanski špijun |
| Žanr | komedija drama |
| Režija | Dušan Kovačević Božidar Nikolić |
| Scenario | Dušan Kovačević |
| Producent | Milan Božić Petar Bata Mašić |
| Glavne uloge | Danilo Bata Stojković Mira Banjac Sonja Savić Zvonko Lepetić Bora Todorović |
| Muzika | Vojislav Voki Kostić |
| Scenograf | Milenko Jeremić |
| Snimatelj | Božidar Nikolić |
| Montaža | Andrija Zafranović |
| Producentska kuća | Union film Beograd |
| Godina | 1984. |
| Trajanje | 95 minuta |
| Zemlja |  SFR Jugoslavija |
| Jezik | srpskohrvatski |
| IMDb veza | |
Glavni junaci drame su - pored Ilije Čvorovića, još i Danica Čvorović, njegova supruga, kćerka Sonja, brat Đura, kao i naslovni „balkanski špijun“ Petar Jakovljević, krojač, povratnik iz Pariza.
Film je snimljen 1984. godine, a uloge tumače Danilo Bata Stojković (Ilija Čvorović), Zvonko Lepetić (brat Đura), Mira Banjac (Danica Čvorović), Sonja Savić (Sonja Čvorović) i Bora Todorović (Petar Jakovljević).[2]
Na Festivalu igranog filma u Puli 1984, film „Balkanski špijun“ je osvojio Zlatnu arenu za najbolji film, kao i nagradu za najbolju mušku ulogu za Danila Batu Stojkovića u ulozi Ilije Čvorovića.[3]
Jugoslovenska kinoteka je, u saradnji sa kompanijom „Vip mobajl“ i „Pink medija grupom“, vlasnikom distributerskih i producentskih prava na filmove iz produkcije „Union film“, digitalno restaurisala ovaj filmski klasik. Pretpremijera je održana u Centru za kulturu „Vlada Divljan“, a premijera 3. oktobra u svečanoj sali Jugoslovenske kinoteke.[2]
Radnja uredi
Beograđanin Ilija Čvorović, koji je par godina proveo u zatvoru na Golom otoku zbog staljinizma, pozvan je na rutinski razgovor u lokalnu policijsku stanicu. Tamo ga je ispitivač rutinski ispituje o njegovom podstanaru, Petru Jakovljeviću, krojaču koji je 20 godina radio u kapitalističkoj državi, u Francuskoj. Nakon par minuta Ilija biva pušten kući, ali toliko ga je uhvatila nervoza i paranoja da je počeo da sumnja u Petra. Čim se vratio kući, počeo je da se žali supruzi Danici, da nikada nije trebalo da mu iznajme stan. Mašta počinje delovati na Iliju i on počinje da umišlja da bi Petar mogao biti terorista, koji želi da ruši državu. Ubrzo, počinje da ga špijunira, na čuđenje Danice koja se više brine za njihovu ćerku Sonju, koja kao diplomirani stomatolog već godinama nema posao. Ilija zove telefonom inspektora državne sigurnosti i počinje da ga izveštava o kretanjima i nekim susretima Petra sa „sumnjivim” ljudima, ali ovaj ga ne shvata ozbiljno. Ubrzo Ilija kupuje fotoaparat sa teleobjektivom i počinje neprestano da špijunira Petra i njegove prijatelje, od toplica pa sve do šetnje u šumi.[4]
U špijuniranju mu se pridružuje i brat Đura. Jedne večeri Ilija se pojavi povređen i sa poderanom odećom i govori kako je neko pokušao namerno da ga pregazi automobilom dok je bio na ulici, kako bi to izgledalo kao nesrećan slučaj. Ubrzo i Danica počinje da ga bezrezervno podržava, dok Sonja u ocu već vidi psihički bolesnog čoveka i ne pada na njegovu demagogiju. Ubrzo prelaze na sledeći korak; Đura hvata Petrove prijatelje, većinom nedužne intelektualce i akademike, pa ih vezuje i vodi u svoj podrum gde ih počinje da ih tuče i prisiljava da priznaju svoju krivicu i terorističke planove. U kuću se vraća i Petar koji je hteo da se oprosti, jer putuje u Njujork i pita Danicu zašto ga Ilija stalno promatra. U tom trenutku, u kuću upadaju Ilija i Đura i vezuju ga za stolicu i počinju da ga šamaraju, zahtevajući da im sve prizna. On im govori da su u zabludi, ali oni mu ne veruju. Đura nakratko napušta kuću kako bi otišao po profesora koji je pod batinama „sve priznao”, a Ilija sam nastavlja sa ispitivanjem Petra. Ali, od silnog uzbuđenja Ilija dobija srčani udar, pa Petar poziva hitnu pomoć i svezan za stolicu odlazi iz kuće kako bi uhvatio let za Njujork. Ilija, sav u bolovima, na telefonu kaže Đurinoj ženi, neka Đura „zaustavi sve letove na aerodromu”, a potom kreće četvoronoške za Petrom. Puzeći po ulici, Iliju prati njegov pas, u grotesknoj završnoj sceni.
Pozadina uredi
Dušan Kovačević je inspiraciju za scenario dobio u stvarnosti.[5] On i Božidari Nikolić su na fantastičan način sa glumačkom ekipom interpretirali mnoštvo anomalija i degenerativnosti komunističkog sistema u Jugoslaviji u vreme poglednjih godina vladavine Josipa Broza Tita.
Titoizam kao ideologija je gajio kult ličnosti odnosno vladao je sistemom represije i zastrašivanja, još od kraja 1944. godine kada su partizanske jedinice uz pomoć Crvene armije ostvarile premućstvo nad Ravnogorskim jedinicama sa istočne strane Drine. Punih deset godina nakon završetka Drugog svetskog rata agenti UDBE su ubijeli i zatvarali mnoštvo nevinih ljudi pod lažnim optužbama da su Staljinisti, ili pak simpatizeri monarhije tj. žele povratak Kralja Petra II Karađorđevića. Ovako nešto je nastavljeno i šezdesetih i sedamdesetih godina 20. veka, ali sa manjim intenzitetom.
Činjenice govore da je mnoštvo Udbaša tokom Titove vladavine prekoračivalo svoja ovlašćenja i zastranili u svojim ambicijama da se dokažu pred svojim pretpostavljenima kako oni "čuvaju državu". Upravo to je i dovelo kod mnogih jugoslavenskih građana do antipatije prema državi u kojoj žive, bez obzira na nacionalnu ili versku pripadnost.
Uloge uredi
_01.jpg)
| Glumac | Uloga |
|---|---|
| Danilo Bata Stojković | Ilija Čvorović |
| Mira Banjac | Danica Čvorović |
| Bora Todorović | Petar Jakovljević |
| Sonja Savić | Sonja Čvorović |
| Zvonko Lepetić | Đura Čvorović |
| Branka Petrić | novinarka |
| Milivoje Tomić | doktor |
| Predrag Laković | profesor |
| Bata Živojinović | palačinkar |
| Milan Štrljić | inspektor Dražić |
| Milan Mihailović | moler |
| Ljiljana Cincar-Danilović | horovođa |
| Mihajlo Ćirin | prolaznik |
| Bora Dujić | rođak |
| Slobodan Ivetić | prodavac |
| Ljiljana Jovanović | sekretarica inspektora |
| Đorđe Kovačević | čovek kod inspektora |
| Milorad Novaković | rođak |
| Ratko Novaković | rođak |
| Tomislav Pejčić | rođak |
| Danica Petković | prodavačica |
| Dragoljub Petrović | fotograf |
| Ras Rastoder | portir 1 |
| Zoran Ratković | razroki mladić |
| Vladan Živković | radnik sa rešetkama |
| Bogdan Diklić | čovek u pozorištu |
| Ljubo Škiljević | Portir 2 |
Kulturno dobro uredi
Jugoslovenska kinoteka je, u skladu sa svojim ovlašćenjima na osnovu Zakona o kulturnim dobrima, 28. decembra 2016. godine proglasila sto srpskih igranih filmova (1911-1999) za kulturno dobro od velikog značaja. Na toj listi se nalazi i film "Balkanski špijun".[6]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Balkanski špijun (1984)”. Jugoslovenska kinoteka. Pristupljeno 31. 1. 2021.
- ^ a b „Restaurirani „Balkanski špijun“ u Jugoslovenskoj kinoteci 3. oktobra”. Rts. Pristupljeno 31. 1. 2021.
- ^ „Balkanski špijun”. Pulski filmski festival. Arhivirano iz originala 05. 02. 2021. g. Pristupljeno 31. 1. 2021.
- ^ „Balkanski špijun”. Moj Tv. Pristupljeno 31. 1. 2021.
- ^ Đorđević, Vladimir (16. 3. 2024). „Kako je nastao "Balkanski špijun"? Neočekivani posetilac inspirisao Dušana Kovačevića”. Telegraf. Pristupljeno 17. 3. 2024.
- ^ „Sto srpskih igranih filmova (1911-1999) proglašenih za kulturno dobro od velikog značaja”. Jugoslovenska Kinoteka. Pristupljeno 31. 1. 2021.
Spoljašnje veze uredi
- Balkanski špijun na sajtu IMDb (jezik: engleski)
- Balkanski špijun na www.filmovi.com
- Balkanski špijun kao naš savremenik („Politika”, 28. septembar 2018)
- [1] - Pretpremijera filma
- [2] - Balkanski špijun je remek delo
- [3] - Premijera restaurisanog Balkanskog špijuna
- jKEKO9Nbaxk na sajtu YouTube
