Википедија

Batik

Batik je drevna tradicija izrade ručno bojenih tkanina od pamuka i svile uz pomoć voska. Ova tehnika potiče sa ostrva Java u Indoneziji.[1] Postupci ukrašavanja tkanina razvijali su se uporedo sa razvojem tehnika bojenja, a batik je najpoznatiji od njih i ujedno predstavlja jednu od najstarijih metoda štampanja i oslikavanja tkanina. Tehnika se sastoji u tome da se određene površine tkanine prekrivaju se voskom kako bi je zaštitile od prodiranja boje, pri čemu na pkrivenim mestima ostaje osnovna boja tkanine, dok se nezaštićeni delovi boje.

Batik
ꦧꦛꦶꦏ꧀
Ručna izrada Batika
Svetska baština Uneska
Zvanično imeBatik
MestoCentralna Java, Surakarta, Banyuwangi, Indonezija Uredi na Vikipodacima
KriterijumNematerijalno kulturno nasleđe: 
Referenca[Indonežanski batik 170]
Upis2009. (4. sednica)
Veb-sajtIndonežanski batik

Tkanine izrađene batik tehnikom i danas prožimaju sve segmente života Indonežana - od prekrivača za kolevku novorođenčeta do pogrebnog vela kojim se obavijaju pokojnici. Godine 2009. indonežanski batik uvršten je na Uneskovu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva,[2] ali je iste godine na tu listu uvršten i program obuke mladih i očuvanja batik tehnike u Indoneziji.[3]

Etimologija uredi

Reč batik (jav. batik potiče iz javanskog jezika. Dolazi od pojma ambatik (jav. ambatik), nastalog od reči amba, što znači „široko” ili „veliko” i reči tik ili nitik, sa značenjem „tačka” ili „tačkati”.[4] Takođe, na javanskom reč „batikan” (jav. bathikan) znači „crtanje” ili „pisanje”.[5]

Reč „batik” prvi put je zabeležena u engleskom jeziku u Enciklopediji Britanika Encyclopædia Britannica iz 1880. godine, kao battik.[6][7]

Istorija uredi

Batik je jedna od najstarijih metoda štampanja i oslikavanja tkanina.[1] Arheolozi nisu u potpunosti saglasni oko porekla ove drevne tehnike. Dok jedni tvrde da je mogla biti uvežena iz Indije ili Šri Lanke tokom 6. ili 7. veka,[8] drugi smatraju da je indonežanski batik izvorna tradicija, je se ova tradicija neguje i u nekoliko regiona u Indoneziji na koje hinduizam nije direktno uticao.[9]

 
Batik motivi na skulpturama iz 13. veka
 
Javanac, pripadnik više klase, u odeći od batika (1817)
 
Primena batika u savremenom odevanju u Indoneziji

Na osnovu pronađenih zapisa, Sundi (druga po veličini etnička grupa u Indoneziji) su znali za Batik još u 12. veku. U drevnom sundskom rukopisu Sanghyang Siksa Kandang Karesian, napisanom 1518. godine, zabeleženo je da Sundi izrađuju batik kao deo sundanske kulture. U tekstu je čak zabeleženo nekoliko motiva, na osnovu kojih se započinje proces stvaranja batika.[10] Prema nekim arheolozima, određeni motivi koji se oslikavaju batik tehnikom bili su poznati već u 12. veku u južnim delovima Jave. Isti izvori upućuju na to da se ovi delikatni motivi mogu izvesti samo uz pomoć posebnog alata za nanošenje voska, tjantinga (Canting), koji je izumljen na Javi upravo u tom periodu.[9] Na istočnojavanskim skulpturama iz 13. veka mogu se na odeći zapaziti izrezbareni detalji složenih cvetnih motiva koji su slični onima koji se i danas izrađuju u indonežanskom batiku,[11] što sugeriše da su složeni uzorci tkanina od batika postojali na Javi čak i pre 13. veka.[12] Krajem 13. veka batik platno sa Jave izvozilo se na ostrva Karimata, u Tajland, čak do Mosula.[13] Svaka kraljevska porodica imala je sopstvene unikatne dezene, dok je stanovništvo u priobalnim područjima razvijalo mnoštvo motiva pod uticajem doseljenika iz Kine, kao i holandskih, arapskih i indijskih trgovaca.

U Evropi je batik tehnika prvi put opisana u knjizi „Istoriji Jave“, objavljenoj u Londonu 1817. godine. Jedan holandski trgovac poklonio je etnografskom muzeju u Roterdamu je uzorke koje je sakupio tokom putovanja u Indoneziju i danas se u Tropskom muzeju u Amsterdamu čuva najveća kolekcija indonežanskog batika u Holandiji. Holandski i kineski kolonisti bili su aktivni u razvoju batika, naročito primorskog batika, u kasnoj kolonijalnoj eri. Uveli su nove motive kao i upotrebu bakarnih ploča za masovnu proizvodnju štampanim otiscima. Na Svetskoj izložbi u Parizu 1900. godine indonežanski batik impresionirao je javnost i umetnike.[8]

U subsaharsku Afriku javanski batik su u 19. veku doneli holandski i engleski trgovci. Tamošnji lokalni izrađivači prilagodili su javanski batik, praveći veće motive debljih linija i sa više boja. U Africi su ovu tehniku prvobitno praktikovali pripadnici plemena Joruba iz Nigerije i Soninke i Volof iz Senegala.[8] Međutim, kod izrade afričke verzije batika umesto voska se koristi skrob manioke, pirinčana pasta ili blato.[14]

Dvadesetih godina 20. veka proizvođači javanskog batika koji su migrirali na Malajsko poluostrvo doneli su i u te delove sveta tehniku upotrebe voska i bakarnih ploča.[15]

Sedamdesetih godina prošlog veka batik je uveden u Australiju, gde su ga umetnici starosedeoci razvili kao sopstveni zanat.[16]

Tehnike uredi

Umetnost izrade batika je najrazvijenija na Javi i tamo se i dalje prave neki od najboljih i najkvalitetnijih batika na svetu. U Javi su svi materijali potrebnio za ovaj postupak lako dostupni - pamuk, pčelinji vosak i biljke od kojih se prave različite biljne boje.[17]

Određene površine tkanine prekrivaju se voskom kako bi zadržale osnovnu boju tkanine tj. zaštitile je od prodiranja boje tokom procesa bojenja. Najpoznatiji načini nanošenja voska, koji su i danas u primeni, jesu pomoću tjantinga ili pomoću metalnih kalupa na kojima se nalaze ugravirani motivi.

 
Izrada batika pomođu tjantinga
 
Štampanje batika pomoću metalnih kalupa

Tradicionalne boje u centralnom delu Jave, koje su i danas aktualne, jesu braon i indigo. Majstori batika crtaju motive na tkanini pomoću tačaka i linija vrućeg voska, što im omogućava da selektivno boje određene delove tkanine, nepokrivene voskom, natapajući je u jednu boju. Ukoliko je potrebno upotrebiti više boja, vosak se uklanja kipućom vodom i poostupak se ponavlja.[2]

Primeri odeće i tkanina dezeniranih batik tehnikom prisutni su u mnogim delovima Afrike, ali je ova gotovo slikarska veština najrazvijenija u Nigeriji. Narod Joruba i danas izrađuje adire odeću, koristeći dva tradicionalna postupka postizanja zaštite:

  • bojenje i formiranje dezena vezivanjem i prošivanjem (adire eleso),
  • odnosno premazivanjem tj. nanošenjem zaštitnog sloja (adire eleko).

Slobodno iscrtavanje tradicionalnih dezena vršeno je primenom različitih sprava kao što su pero, tanki štapići, kosti ili zašiljeni drveni odnosno metalni predmeti.

Tjanting uredi

Tjanting ili voštano pero sastoji se iz dva dela – rezervoara za vosak i metalne cevčice za iscrtavanje motiva. Rezervoar za vosak je u obliku bakarnog cilindra ili lopte, sa otvorom za ulivanje voska na sredini, koji je povezan sa drškom od bambusa ili drveta. Rezervoar tjantinga se zaranja u vreo vosak, a potom se tim voskom na tkanini iscrtava dezen, tako što Vosak iz metalnog rezervoara prolazi kroz uzanu cevčicu. Ukoliko je reč o tkaninama veće debljine, primenjuje se iscrtavanje voskom sa obe strane tkanine, koja je prethodno zategnuta na ram.

Štampanje pomoću kalupa uredi

Štampanje kalupima obavlja se na tkanini postavljenoj duž stola, kako bi ornament bio kontinuirano ponovljen. Bakarni kalup koji definiše motiv, odnosno celinu koja će se ponavljati, uranja se u posudu s vrelim voskom a potom otiskuje na tkaninu.[18]

Batik u Indoneziji uredi

Batik
ꦧꦛꦶꦏ꧀
 
Batik muzej u Pekalonganu
Svetska baština Uneska
Zvanično imeProgram obuke mladih i očuvanja batik tehnike u Indoneziji
MestoCentralna Java, Surakarta, Banyuwangi, Indonezija  
KriterijumNematerijalno kulturno nasleđe: 
Referenca[Program obuke mladih i očuvanja batika u Indoneziji 318]
Upis2009. (4. sednica)
Veb-sajtProgram obuke mladih i očuvanja batika u Indoneziji

Batik je i danas deo svakodnevnog života u Indoneziji. Odeća sa svakodnevnim dizajnom redovno se nosi u poslovnim i akademskim krugovima, dok se za posebne prilike, kao što su odeća za venčanja, trudnice, odlasci u pozorište i slično, koriste posebni simboli. Odeća čak igra centralnu ulogu u određenim ritualima, poput ceremonijalnog bacanja kraljevskog batika u vulkan.

Široka raznolikost motiva odražava različite uticaje, od arapske kaligrafije, evropskih cvetnih buketa i kineskih feniksa do cveta japanske trešnje i indijskih ili persijskih paunova. Veština se često prenosi generacijama u porodicama i tesno je povezana sa kulturnim identitetom indonežanskog naroda kroz simbolična značenja boja i dizajna, što odražava njihovu kreativnost i duhovnost.[2]

Zaštita kulturnog nasleđa uredi

Zbog opadanja interesovanja mlađih generacija za batik u Indoneziji je pokrenut program obrazovanja i osposobljavanja učenika osnovnih, srednjih, viših i stručnih škola i politehnike za očuvanje ove tradicionalne tehnike. Program je pokrenut u saradnji Batik muzejom u Pekalonganu. Glavni cilj programa je povećanje svesti o indonežanskom batiku kao kulturnom nasleđu i njegovo uvažavanje među mlađom generacijom, uključujući istoriju, kulturne vrednosti i tradicionalne veštine. Zakonom je omogućeno uključivanje kulture batika u nastavne planove i programe kao „lokalni sadržaj“ u područjima koja imaju bogato batičko kulturno nasleđe, poput grada Pekalongana. Batik muzej pokrenuo je ovaj program 2005. godine, u tesnoj saradnji sa gradskim vlastima, a nastavlja da se širi na susedne oblasti.

Godine 2009. indonežanski batik je uvršten na Uneskovu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva,[2] a istovremeno je na listu, kao poseban element, uvršten i program zaštite ovog kulturnog nasleđa.[3]

Batik u ostalim delovima sveta uredi

U Evropi batik tehnika je danas pretežno zastupljena u dizajniranju ambijentalnog tekstila, dok u Aziji i Africi i dalje predstavlja jednu od primarnih delatnosti.

Spoljašnje veze uredi

Reference uredi

  1. ^ a b „What is Batik?”. The Batik Guild. Pristupljeno 27. 11. 2020. 
  2. ^ a b v g „Indonesian Batik”. UNESCO. Pristupljeno 29. 5. 2021. 
  3. ^ a b „Education and training in Indonesian Batik intangible cultural heritage for elementary, junior, senior, vocational school and polytechnic students, in collaboration with the Batik Museum in Pekalongan”. UNESCO. Pristupljeno 30. 5. 2021. 
  4. ^ „Pengertian Batik”. Primus Supriono. Pristupljeno 2. 1. 2021. 
  5. ^ Poerwadharminta, WJS. Bausastra. 
  6. ^ „batik”. dictionary.com. Pristupljeno 30. 5. 2021. 
  7. ^ Blust, Robert (zima 1989). „Austronesian Etymologies – IV”. Oceanic Linguistics. 28 (2): 111—180. JSTOR 3623057. doi:10.2307/3623057. 
  8. ^ a b v Nadia Nava, Il batik – Ulissedizioni – 1991 ISBN 88-414-1016-7
  9. ^ a b Iwan Tirta, Gareth L. Steen, Deborah M. Urso, Mario Alisjahbana, 'Batik: a play of lights and shades, Volume 1', By Gaya Favorit Press, 1996 ISBN 978-979-515-313-9
  10. ^ M.Ds, Irma Russanti, S. Pd. History of The Development of Kebaya Sunda (na jeziku: engleski). Pantera Publishing. ISBN 978-623-91996-0-9. 
  11. ^ „Keunikan Makna Filosofi Batik Klasik: Motif Jlamprang” (na jeziku: indonežanski). Fit in line. 19. 7. 2013. Pristupljeno 1. 5. 2014. 
  12. ^ „Prajnaparamita and other Buddhist deities”. Volkenkunde Rijksmuseum. Arhivirano iz originala 2. 5. 2014. g. Pristupljeno 1. 5. 2014. 
  13. ^ Jung-pang, Lo (2013). China as a Sea Power, 1127-1368. Flipside Digital Content Company Inc. ISBN 9789971697136. 
  14. ^ „Batik in Africa”. The Batik Guild. Pristupljeno 29. 4. 2014. 
  15. ^ Museum of Cultural History, Oslo: Malaysia – Batikktradisjoner i bevegelse Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. jul 2012). Retrieved 29 April 2014.
  16. ^ Antropolog Australia Beri Ceramah Soal Batik. Retrieved 29 April 2014. (in Indonesian)
  17. ^ „Batik in Java”. The Batik Guild. Pristupljeno 29. 4. 2014. 
  18. ^ (NE) Potpisane slike: dizajn štampanog tekstila, autori: Ana Aksentijević, Katarina Nikolić; izdavač: Euro-Ginuti, 2010. Batik str 10, 12, 13
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Батик&oldid=26235215”