Bela III

Bela III Ugarski (oko 1148 - 23. april 1196) bio je ugarski i dalmatinsko-hrvatski kralj od 1172. do 1196. godine.

Bela III Ugarski
Bela III
Lični podaci
Datum rođenja	oko 1148.
Mesto rođenja	Kraljevina Ugarska,
Datum smrti	23. april 1196.(1196-04-23) (47/48 god.)
Mesto smrti	Kraljevina Ugarska,
Grob	Bazilika u Stolnom Beogradu
Porodica
Supružnik	Agnesa od Antiohije, Margareta Francuska
Potomstvo	Emerik Ugarski, Margareta Ugarska, Andrija II Arpadović, Konstanca Ugarska
Roditelji	Geza II Ugarski Eufrosina Kijevska
Dinastija	Arpadovci
Kralj Ugarske, Dalmacije i Hrvatske
Period	1172. - 1196.
Prethodnik	Stefan III Ugarski
Naslednik	Emerik Ugarski

Detinjstvo i mladost

Bela je bio drugi sin Geze II i mlađi brat Stefana III. Godine 1162. umire Geza II. Nasledio ga je stariji sin Stefan koji se za vlast morao boriti protiv stričeva Ladislava i Stefana IV. Njima je podršku pružao vizantijski car Manojlo I Komnin. Stefan III je svrgnut, a na presto nakon kratke vladavine Ladislava II dolazi Stefan IV. Stefan IV je zbačen sa vlasti 1163. godine nakon poraza kod Stolnog Beograda. Stefan III ponovo dolazi na vlast. Stefan sklapa mir sa Manojlom i predaje mu Srem, a svoga brata Belu šalje u Carigrad na vaspitanje. Beli je Manojlo nadenuo novo ime - Aleksije i verio ga sa svojom kćerkom Marijom imenujući ga za naslednika (u to vreme još nije imao sina). Godine 1169. rođen je Manojlov sin Aleksije II Komnin. Car je odmah raskinuo veridbu ćerke Marije i Bele. Bela je oženjen Agnesom od Antiohje (ćerkom antiohijskog kneza), polusestrom Marije Antiohijske, vizantijske carice. Lišio ga je vizantijske krune, ali mu je odredio ugarsko-hrvatsku krunu.

Dolazak na vlast

Nakon smrti Stefana III (1172. godine) Ugarska i Hrvatska podelile su se u dve stranke po pitanju nasledstva. Kraljica majka Eufrosina Kijevska i nadbiskup Luka podržavali su hercega Gezu (Belinog mlađeg brata). Međutim, Belina stranka uz podršku vizantijskog cara odnosi pobedu. Bela je postao ugarski kralj. Po dolasku na presto, Bela se odriče pravoslavne vere koju je primio u Carigradu i prelazi na katolicizam. Time je želeo crkvu privući na svoju stranu. Belin mlađi brat Geza je utamničen, ali je uspeo da pobegne u Austriju i zatraži pomoć od makgrofa Henrika II Jasormigota (tasta Jelene, Gezine sestre). Bela provaljuje u Austriju i ponovo zarobljava Gezu. Geza će u tamnici boraviti do 1189. godine. Gezine pristalice su kažnjene, a majka je proterana u Carigrad. Godine 1182. za naslednika imenuje sina Emerika kako bi sprečio dalje borbe oko prestola.

Vladavina

Smrću cara Manojla Komnina (1180. godina), Vizantija zapada u neprilike. Južnoslovenski narodi (među kojima je bio i Stefan Nemanja) dižu ustanke protiv Vizantije. Bela to koristi i bez problema osvaja Hrvatsku sa Zadrom i ostrvima Dalmacije. Godinu dana kasnije Ugarska ulazi u rat sa Mletačkom republikom oko Zadra. Godine 1182. Bela pristiže u pomoć carici Mariji i sklapa savez sa Srbima uperen protiv Vizantije. Vizantijsko-ugarski rat završen je Andronikovim preuzimanjem vlasti. Od 1185. godine tj. od dolaska Isaka II Komnina na vlast, vizantijsko-ugarski odnosi su se stabilizovali. Beli je priznata vlast nad Hrvatskom, Dalmacijom i Ugarskom. Belina ćerka verena je za vizantijskog cara. Kao miraz, Bela je predao pogranične gradove osvojene u poslednjem ratu (iz 1182. godine). Godine 1194. Bela imenuje svoga sina Emerika za vladara Hrvatske i Dalmacije. Bela je pokorio i Galiciju koristeći se građanskim ratom. Međutim, kontrola nad ovom oblašću brzo je izgubljena.

Tokom Beline vladavine u Svetoj zemlji vođen je Treći krstaški rat. Bela je ugostio svetorimskog cara Fridriha I Barbarosu. Rat sa Venecijom odvratio ga je od ideje da se i sam priključi pohodu. Pred smrt je svoga sina Andriju obavezao da krstašima pruži pomoć. Andrija će zavet ispuniti pokrećući 1217. godine Peti krstaški rat. Bela umire 23. aprila 1196. godine. Sahranjen je u bazilici u Stolnom Beogradu. Nasledio ga je sin Emerik Ugarski.

Porodično stablo

16. Geza I

8. Almoš Hrvatski

17. Sofija

4. Bela II Slepi

18. Svjatopolk II Izjaslavič

9. Predslava Kijevska

2. Geza II

10. Uroš I Vukanović

5. Jelena Vukanović

22. Konstantin Diogen

11. Ana Diogenesa

1. Bela III

6. Mistislav I Veliki

3. Eufrosina Kijevska

Vidi još

• Kraljevina Dalmacija i Hrvatska (1102—1526)

Literatura

• Engel, Pál (2001). The Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary, 895-1526. London & New York: I.B.Tauris. 
• Klaić, Vjekoslav (1905). „O krunisanju ugarskih Arpadovića za kraljeve Dalmacije i Hrvatske (1091—1207)”. Vjesnik Hrvatskoga arheološkoga društva. 8: 107—117. 
• Rokai, Peter (2002). „Istorija Mađara od najstarijih vremena do Mohačke bitke 1526. godine”. Istorija Mađara. Beograd: Clio. str. 7—183. 
• Szoldos, Attila (1998). „Hrvatska i Slavonija u kraljevstvu Arpadovića”. Povijesni prilozi. 17: 287—296. 
• Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. 
• Fine, John Van Antwerp Jr. (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.