Beogradska berza

Beogradska berza je mešovita berza sa sedištem u Omladinskih brigada 1, u Beogradu, Srbija. Uspostavljena je kao akcionarsko društvo, čiji su osnivači bili tadašnja Savezna Republika Jugoslavija, Srbija, i pedesetak banaka i osiguravajućih društava.

Beogradska berza a.d.
Osnovano	21. novembar 1894. Beograd, Srbija
Sedište	Beograd, Srbija Omladinskih brigada 1
Proizvodi	BELEX.info, Data Feed
Usluge	berza
Ukupna aktiva	7,3 milijardi (EUR) (Q1 2013)
Veb-sajt	www.belex.rs

Prvobitno je osnovana još 21. novembra 1894. godine, ali su prve transakcije obavljene tek u januaru 1895. Pripreme za otvaranje beogradske berze trajale su dugo. Zakon o javnim berzama donet je 3. novembra 1886. godine, a sama berza osnovana je 1894. godine na inicijativu Srpskog trgovačkog udruženja, a počela je sa radom 2. (14.) januara 1895. godine, na spratu hotela "Bosna" u Savamali. Na ovoj berzi trgovalo se devizama, akcijama, obveznicama i robom. Bila je to prva berza u jugoslovenskim krajevima. Poslovi su se sklapali i promptno i terminski.

Istorija

Početak rada

Zbog ekonomske zaostalosti naših krajeva i usmerenosti trgovine poljoprivrednim proizvodima na strane zemlje, prvenstveno na Peštu, Beč i Štajnbruh, dugo se nije osećala potreba za otvaranjem berzi, kao posredničkih trgovačkih institucija. U Srbiji je sitan seoski posed, praćem skromnim tržišnim viškovima, bio dodatna smetnja za pojavu berzi. I pored toga, vodeći beogradski trgovci su sredinom XIX veka predlagali knezu da osnuje berzu, što bi olakšalo i ubrzalo trgovinski promet i potpomoglo ekonomski napredak Srbije.

Poslovanje je do Prvog svetskog rata bilo dosta slabo. Trgovalo se gotovo isključivo stranim novcem, posebno napoleondorima i austrougarskim krunama. Značajnu prepreku napretku poslova predstavljalo je naglašeno oporezivanje menjačkih radnji i visoko taksiranje berzanskih zaključaka, pošto je mnogima smetao špekulativni karakter berze. Poljoprivrednim proizvodima malo se poslovalo, već je nastavljena stara tradicija neposrednog trgovanja između sitnih srbijanskih i krupnih austrougarskih trgovaca. Na berzi su se početkom XX veka kotirale akcije 140 novčanih zavoda i 40 preduzeća, ali je promet akcija bio skroman, pošto je finansijski kapital bio slabo razvijen u tadašnjoj Srbiji. Nešto se življe trgovalo državnim obveznicama, kao sigurnijim vrednosnim hartijama.

Prvi svetski rat

Berza je imala prekid u radu u periodu od 1914. do 1919. godine. Poslovanje berze obnovljeno je posle Prvog svetskog rata.

Beogradska berza je i dalje najviše poslovala sa devizama i, tokom tridesetih godina, sa klirinškim doznakama, a nešto manje državnim obveznicama, za koje je bila najvažniji centar u Kraljevini Jugoslaviji. Posebno živa trgovina devizama odvijala se neposredno posle rata, u vreme inflacije i špekulacija sa vrednošću dinara. U periodu između dva svetska rata, izrasla je u snažan finansijski centar u ovom delu Evrope.

Velika ekonomska kriza

Berzanski promet pokazivao je porast do izbijanja velike ekonomske krize i najvišu vrednost dostigao je 1928. godine. Zatim je bitno smanjen usled krize, ali i promene propisa: država je preuzela u svoje ruke izvoz značajnog dela poljoprivrede (PRIZAD) i ustanovila režim devizne kontrole.

U vreme velike krize trgovina je bitno opala. Najvažnija obveznica je bila obveznica ratne štete, koja je izazvala znatne špekulacije tokom tridesetih godina, a njoj po značaju slede obveznice iz agrarne reforme. Trgovanje akcijama bilo je vrlo skromno (kotirale su se akcije 32 preduzeća), kao i na ostalim jugoslovenskim berzama. Nestašica kapitala i visoke kamatne stope otežavale su berzansko poslovanje efektima. Od roba, na beogradskoj berzi trgovano je pšenicom, kukuruzom, ovsom, raži, ječmom, pasuljem, suvim šljivama, orasima i mlinarskim proizvodima, ali je pretežan deo tržišnih viškova i dalje prometan direktnim transakcijama između stranih trgovaca i domaćih nakupaca.

Posle Prvog svetskog rata otvorene su u organizaciji stranih uvoznika još dve robne berze za poljoprivredne proizvode: u Novom Sadu (1921) i Somboru (1925), od kojih je novosadska bila daleko značajnija sa prometom od oko 20 hiljada vagona godišnje.

Posle Drugog svetskog rata

Posle Drugog svetskog rata i uspostavljanja komunističkog poretka ugašene su beogradska i somborska berza, dok je novosadska nastavila sa radom po znatno izmenjenim pravilima. Poslednje transakcije zaključene su u aprilu 1941. godine. Formalno, Beogradska berza prestaje sa radom 1953. godine, kao nepotrebna institucija.

Privredne reforme

Beogradska berza je ponovo osnovana 1989. godine, u vreme početka privrednih reformi, prvobitno kao Jugoslovensko tržište kapitala, osnivanjem od strane najvećih jugoslovenskih banaka. Jugoslovensko tržište kapitala 1992. godine menja ime u Beogradsku berzu nastavljajući tradiciju nekadašnje.

Njen rad tokom 1990-ih godina je bio ograničen na kratkoročne pozajmice novca, kratkoročne dužničke instrumente preduzeća (obveznice i slično) i, povremeno, plasman državnih obveznica nevelikih vrednosti. Akcijama se nije trgovalo, kao ni robom i devizama. Tek je po promenama modela privatizacije iz 2001. godine počela trgovina, i to prvenstveno akcijama preduzeća koja su privatizovana po zakonu o privatizaciji iz 1997. godine. Ipak, tokom sledećih godina promet akcija preko Beogradske berze nije bio velik, jer se veći deo prometa obavlja vanberzanskim putem, uglavnom kroz preuzimanje firmi.

Danas

Tokom 2003. i 2004. godine urađena su značajna unapređenja na polju razvoja BELEX sistema za trgovanje, uvodeno je kontinuirano i daljinsko trgovanje i intenzivirana je međunarodna saradnja sa drugim razvijenim berzama i berzama u okruženju. Prvi indeks Beogradske berze BELEXfm objavljen je krajem 2004. godine, a do danas se nastavlja sa razvojem drugih berzanskih pokazatelja. U toku 2005. godine akcenat je stavljen na unapređenje procesa informisanja i izveštavanja sa Berze, a u rad su pušteni i prvi informacioni servisi za distribuciju podataka iz trgovanja u realnom vremenu. U toku 2006. godine otpočeo je i proces edukacije najšire javnosti, kao i unapređenje saradnje sa izdavaocima hartija od vrednosti, što je u aprilu 2007. godine dovelo i do prvog listiranja akcija.

Počev od 2008. godine Beogradska berza učestvuje u organizaciji Roadshow konferencija za domaća preduzeća, a akcije srpskih kompanija uključene su u sve veći broj indeksa međunarodnih agencija koji pokrivaju regionalno tržište kapitala. U prvoj polovini 2008. godine u rad je pušten BELEXFIX informacioni sistem, zasnovan na FIX protokolu, a krajem iste godine jedan od članova Beogradske berze postao je prvi market mejker na domaćem tržištu kapitala. Početkom 2010. godine unapređenje trgovačkog sistema realizovano je kroz BELEXFIX API modul, kojim se članovima Berze omogućava korišćenje sopstvenih aplikacija za trgovanje, a time i veća likvidnost i kvalitet tržišta. Sredinom 2010. godine u trgovanje na Beogradskoj berzi uključene su i prve akcije javnih preduzeća Srbije, čime je domaće tržište kapitala stiglo u centar pažnje najšire javnosti. Dalja unapređenja u oblasti odnosa sa investitorima i transparentnosti poslovanja domaćih kompanija realizovana su krajem 2010. godine, kroz dodelu prve nagrade za najbolji IR jednoj od listiranih kompanija u okviru Međunarodne konferencije Berze, kao i održavanjem Dana listiranih kompanija, u okviru kojih se predstavnici listiranih kompanija susreću sa domaćim i stranim investitorima, počev od 2011. godine.

Najznačajniji događaji u novijoj istoriji

• septembar 2002 – otpočelo trgovanje obveznicama Republike Srbije
• decembar 2002 – održana je Prva međunarodna konferencija Beogradske berze
• mart 2003 – uveden metod kontinuiranog trgovanja za obveznice Republike Srbije
• septembar 2003 – započinje obeležavanje 110 godina od osnivanja Beogradske berze, otpočela je otvaranjem Izložbe starih hartija od vrednosti u Nišu
• septembar 2003 - održana Druga međunarodna konferencija Beogradske berze i održano prvo javno predstavljanje Projekta informacionog povezivanja berzi jugoistočne Evrope
• oktobar 2003 – otpočela testiranja sistema daljinskog trgovanja
• mart 2004 – sistem za daljinsko trgovanje pušten u rad
• septembar 2004 – Beogradska berza primljena je u punopravno članstvo Federacije evro-azijskih berzi - FEAS
• oktobar 2004 – prva trgovanja akcijama po metodu kontinuiranog trgovanja
• novembar 2004 – održana Treća međunarodna konferencija Beogradske berze / Obeležena je 110. godišnjica Berze, svečanom Akademijom i Izložbom
• decembar 2004 – prvi put je objavljen BELEXfm, indeks na akcije kojima se trguje na slobodnom berzanskom tržištu
• februar 2005 – Beogradska berza postala je pridruženi član Federacije evropskih berzi - FESE
• mart 2005 – pušten je u rad servis za on-line praćenje trgovanja na berzi – BELEX.info, kao i dobijanje podataka o trgovanju putem mobilne telefonije – SMS i WAP servisi
• maj 2005 – otpočela distribucija podataka putem data feed-a
• oktobar 2005 – objavljen je indeks BELEX15 – za akcije preduzeća koje se nalaze na metodu kontinuiranog trgovanja
• novembar 2005 – održana je Četvrta međunarodna konferencija Beogradske berze „Očuvanje integriteta i efikasnosti tržišta kapitala“
• januar 2006 – Lansirana nova unapređena internet prezentacija Beogradske berze
• april 2006 – Započeti kursevi obuke namenjeni opštoj i stručnoj javnosti kao i medijima
• april 2006 – Potpisan Memorandum o razumevanju između Beogradske berze i IFC-a, uspostavljena saradnja na promovisanju i unapredjenju nivoa korporativnog upravljanja u Srbiji
• septembar 2006 – Lansiran RSS servis Beogradske berze baziran na internetu
• novembar 2006 – Održana Peta međunarodna konferencija Beogradske berze pod nazivom "Kuda idu Berze?"
• mart 2007 – Potpisan Sporazum o kreiranju i korišćenju indeksa SRX sa Bečkom berzom
• april 2007 – Prvo objavljivanje vrednosti novog indeksa Berze – BELEXline, koji je zamenio do tada postojeći BELEXfm
• april 2007 – Prvo uključenje akcija na Listing A
• septembar 2007 – U Beogradu održana 13. Godišnja skupština FEAS-a i 14. Sportske igre berzi Centralne i istočne Evrope
• novembar 2007 – Održana Šesta međunarodna konferencija Beogradske berze "Upgrade in Belgrade"
• decembar 2007 – Potpisan Memorandum o partnerstvu između Beogradske, Makedonske, Zagrebačke i Ljubljanske berze
• april 2008 – Pušten u rad novi informacioni sistem BELEXFIX, zasnovan na FIX protokolu
• april 2008 – U Zagrebu održan prvi regionalni Roadshow berzi regiona, na kome su učestvovala i preduzeća sa srpskog tržišta kapitala
• oktobar 2008 – Srpske akcije uključene u nove Dow Jones STOXX indekse
• novembar 2008 – Održana Sedma međunarodna konferencija Beogradske berze "Upgrade in Belgrade: One Stop – Learn All"
• decembar 2008 – prvi market mejker na Beogradskoj berzi
• maj 2009 – U Beogradu održan treći regionalni Roadshow
• jun 2009 – Srpske akcije uključene u nove indekse Dow Jones Indexes-a i FEAS-a
• avgust 2009 – Inovirana i unapređena internet prezentacija Beogradske berze
• novembar 2009 – Održana Osma međunarodna Konferencija Beogradske berze
• januar 2010 – Brokersko-dilerska društva i banake postaju korisnici BELEXFIX API modula
• februar 2010 – Objavljen prvi broj redizajniranog Biltena Beogradske berze
• jun 2010 – Usvojen i objavljen Scorecard korporativnog upravljanja za akcionarska društva u Srbiji
• avgust 2010 – Započeto trgovanje akcijama Naftne industrije Srbije na Beogradskoj berzi
• novembar 2010 – Deveta međunarodna konferencija Beogradske berze
• novembar 2010 – Potpisano Pismo o saradnji o razmeni podataka iz trgovanja između berzi iz Sofije, Skoplja i Beograda
• novembar 2010 – Dodeljena prva nagrada za najbolje odnose prema investitorima na domaćem tržištu kapitala
• decembar 2010 – Ministri spoljnih poslova Velikog Vojvodstva Luksemburg, Crne Gore i Republike Srbije potpisali su Protokol o saradnji o transferu sistema BELEXFIX
• mart 2011 – Beogradska berza postala član alijanse Bečke berze za distribuciju podataka
• april 2011 – Održan prvi BELEX Dan listiranih kompanija
• novembar 2011 – Deseta međunarodna konferencija Beogradske berze
• novembar 2012 – Realizovano prvo primarno trgovanje korporativnim obveznicama
• novembar 2012 – Jedanaesta međunarodna konferencija Beogradske berze

Indeksi

Opšti indeks BELEXline i BELEX15 indeks najlikvidnijih akcija.

Vidi još

• Berza
• Tržište stranih valuta

Literatura

• Milorad Zebić: „O berzama i posebno o Beogradskoj berzi“, Beograd, 1937.
• „Beogradska berza 1894-1994“, Beograd, 1995.
• „Edicija Beogradske berze“, Beograd, 2004.

Spoljašnje veze

• Beogradska berza [1]
• Servis za on-line praćenje trgovanja na berzi – BELEX.info [2]