Bitka kod Arasa (1940)
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Bitka kod Arasa odigrala se 21. maja 1940. godine za vreme nemačkog napada na Francusku tokom Drugog svetskog rata. Bio je to jedini ozbiljan pokušaj Saveznika da se zaustavi napredovanje nemačkih oklopnih jedinica. Britanske i francuske snage su nakon početnog uspeha bile prinuđene da se vrate na polazne položaje nakon čega su otpočele povlačenje ka obali Lamanša.
| Bitka kod Arasa | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Deo Drugi svetski rat | |||||
 Francuski bunker kod Arasa | |||||
| |||||
| Sukobljene strane | |||||
 Ujedinjeno Kraljevstvo |
 Nemačka | ||||
| Komandanti i vođe | |||||
|
Harold Frenklin |
Ervin Romel | ||||
| Jačina | |||||
|
74 tenka 2.000 ljudi |
225 tenkova 5-10.000 ljudi | ||||
| Žrtve i gubici | |||||
|
50 tenkova oko 100 poginulih i ranjenih 200 zarobljenih |
32 tenka 300 poginulih i ranjenih 400 zarobljenih | ||||
Situacija pred bitku uredi
Kada je 10. maja 1940. otpočela nemačka ofanziva na severnom delu Zapadnog fronta, Britanski ekspedicioni korpus, paralelno sa francuskim armijama koje su nastupale pored njega, krenuo je ka severu i prešao belgijsku granicu. Britanci se nisu naročito iznenadili što Nemci nisu u početku ometali njihove pokrete iz vazduha. Štab komandanta BEK-a, lorda Gorta mislio je da ima za to objašnjenje: ne može Luftvafe biti svuda u isto vreme. U stvari bilo je nešto sasavim drugo. Nemačka vazdušna ofanziva bila je planirana tako da se Saveznicima omogući da što lakše, bez smetnji, zađu što dublje u Belgiju. Time će se isprazniti područje njihove pozadine - područje preko kog će nemački tenkovi jurnuti ka obali.
Nemačke oklopne snage nastupale su uzduž reke Some. Ona im je pružala zaštitu od eventualnih francuskih protivnapada s juga, a istovremeno je to što su Nemci tamo stigli prvi onemogućilo savezničkim snagama na severu mogućnost da na Somi formiraju svoju liniju odbrane.
Lord Gort je ubrzo počeo da shvata da to što ga Luftvafe ne napada nije rezultat puke sreće. Shvatio je je takođe i da ono što su francuski lideri, a sa njima i britanski premijer Vinston Čerčil, smatrali „izbočinom“, nije nikakva izbočina u nemačkom rasporedu no pravi pravcati prodor Nemaca ka Lamanšu, operacija kojoj je za cilj bilo do se savezničke armije na severu odseku od svojih baza za snabdevanje, opkole i unište.
Nisu bile po sredi samo baze za snabdevanje koje su upotrebljavale francuske armije. Pokazujući krajnju opreznost britanski planeri su još 1939. godine svoje vojnike slali i Francusku preko luka Šerbur i Avra, a vozila preko Bresta i Sen Nazera.
Izabravši kao rejon prikupljanja područje između Mandiesa i Lavala, BEK se snabdevao isto kao i Francuzi, iz baza na jugozapadu, ali su Nemci prodorom preko te linije snabdevanja, primorali Britance da improvizuju druge, direktnije rute snabdevanja svojih snaga. Nedaleko od Hazebruka bila su smeštana velika skladišta na otvorenom. Da Britanci to nisu učinili, njihov ekspedicioni korpus bi izgubio pokretljivost. Zato se može konstatovati da ga je od apsolutnog uništenja spasilo to što je imao sopstvene pozadinske baze.
Dok se još stvarala ovakva alternativna ruta snabdevanja, lord Gort je organizovao upravo onakav protivnapad kakvog su nemački planeri najviše i plašili – udar ka jugu s ciljem da se preseče izduženi i rastegnut raspored nemačkih snaga u prodoru ka atlantskoj obali.
Upotrebivši kao rejon prikupljanja Aras, koji je po tradiciji bio žarište britanskih snaga u Francuskoj, lord Gort je stvorio sastav koji je bio šarena mešavina garnizonskih jedinica, poljske artiljerije, dva bataljona pešadije teritorijalne odbrane same Ujedinjenog Kraljevstva i jedne tenkovske brigade. U sastavu je bila i jedna francuska oslabljena laka motorizovana divizija sa šezdesetak tenkova tipa Somua S-35 sa topovima kalibra 47 mm. (U dotadašnjim bitkama bili su uništeni svi njeni tenkovi tipa Hočkis H-35. Protivnik su im bile dve nemačke oklopne divizije, 7. oklopna pod komandom Ervina Romela, 5. oklopna divizija, pod komandom general-potpukovnika Maksa fon Hartlib-Valsporna i motorizovana 3. SS oklopna divizija Mrtvačka glava kojoj je komandovao SS-grupenfirer Teodor Ajke.
Nemački sastav je predstavljao sve najbolje u nemačkoj vojsci tog doba, dok je sastav lorda Gorta bio slika i prilika svih savezničkih slabosti. Pešadija je zakasnila na položaje na koje je bila raspoređena. Zakasnila je i artiljerijska podrška. Zbog raznih tehničkih grešaka i zbog loših atmosferskih prilika među savezničkim jedinicama nije postojala radio-veza. Obećana vazdušna podrška se uopše nije pojavila.
Da bi stigli na poprište, britanski tenkovi Matilda Mark I i Matilda Mark II, su morali da prevale više od 200 km na sopstvenim gusenicama, izveši tako poduhvat koji je iznenadio mnoge njihove posade. Samo svaki osmi tenk je dobio potrebne topografske karte – u razmeri 1:100000, dok se većina tenkovskih komandanata morala orijentisati pomoću karata 1:250000. Bilo kakvih geografskih karata bila je tako malo da je komandant jedne britanske tenkovske jedinice morao na kraju popustiti pred „moljakanjem“ komandanta susedne jedinice i prepustiti mu jedinu kartu koju je imao, a to je bila jedna Mišlenova auto-karta koju je on negde uspeo da privatno kupi.
To što su Nemci imali vazdušnu nadmoć omogućilo im je da dobiju uistinu zbrkanu, ali ipak tačniju sliku rasporeda protivničkih snaga. Britanski komandant, međutim, naprosto nije imao pojma na šta će naleteti njegov sastav: da li na ukopanu pešadiju, ili na tenkove, ili na protivtenkovsku artiljeriju, ili naprosto na „mekane“ transportne kolone. Kad je primio naređenje da napadne odmah, bez prethodnog izviđanja, jer za to nije imao vremena, napravio je kompromiis: razvio je u borbeni poredak dve mešovite kolone tenkova, protivtenkovske artiljerije i pešadije, koje su jedna s drugom imale tek neznatan kontakt.
Bitka uredi
U 14:30 časova 21. maja, odbivši najzad da se nada da će mu doći dve francuske pešadijske divizije koje su mu bile obećane, britanski mešoviti sastav je započeo pokret ka jugu u dve kolone na dva puta koja su jedan od drugog bila udaljena oko 5 km. Britansku tenkovsku komponentu je činilo 16 tzv. pešadijskih tenkova tipa Mark II Matilda, naoružanih topom od 42 mm (u britanskom sistemu mera taj top je zvan dvofuntaš), i 58 lakih tenkova Matilda Mk I, koji su od naoružanja imali samo mitraljeze.
Sasvim slučajno su Nemci bili odlučili da nastave svoje pokrete u 15:00 časova, i to sa po jednom oklopnom divizijom sa svake strane Arasa. Sa britanskim sastavom je prva u kontakt došla 7. oklopna divizija. Nemački projektili od 37 mm protiv tenkovskih topova mogli su da otkidaju fragmente debelih oklopa britanskih tenkova, ali ih nisu mogli probiti. Jedan britanski tenk Matilda je nakon bitke iamo oštećena na svom oklopu od čak 14 nemačkih projektila koji nisu uspeli da mu probiju oklop. Iako su neki britanski tenkovi bili zaustavljeni – uspeli su da ih zapale nemačka trasirajuća zrna ili su im bile pokidane gusenice, ostali tenkovi su pregazili nemačke topovske baterije. Vazdušna premoć je omogućila Nemcima da pošalju poniruće bombardere, koji su uspeli da pogode i unište izvestan broj britanskih tenkova. Do kasno popodne već su bili poginuli komandant i jednog i drugog britanskog tenkovskog bataljona, no to nije omelo ostale posade da nastave da se bore s Nemcima sa zavidnom veštinom.
Nešto kasnije su nemački tenkovi uspeli da prođu kroz poprište bitke i da napadnu britanske tenkove s boka. Zbog neuspeha protivtenkovske artiljerije nemački tenkovi su bili priseljeni da se sami angažuju u borbi protiv britanskih tenkova, tj. da urade baš ono što su Nemci tokom cele kampanje inače izbegavali. U okršaju koji je započeo oko 19:00 časova Nemci su izgubuli 6 tenkova tipa Pancer III i 3 tenka tipa Pancer IV, kao i nekoliko tenkova tipa Pancer II, dok su Britanci izgubili 7 tenkova. Pešadiji SS-Totenkof divizije se tako pružila prilika da vidi kako se uništavaju nemački tenkovi, a nemačke granate se odbijaju od britanskih tenkova. Za SS-ovce je to bio pravi šok – uhvatila ih je panika i naglo su se povukli, tačnije, pobegli sa položaja.
Goruće nemačke tenkove su, sa takvim istim iznenađenjem videle i posade francuskih tenkova. Ne mogavši da poveruju da najzad i Nemci bivaju tučeni, Francuzi su zaključili da su protivtenkovski topovi koje su videli, u stvari nemački, pa su na njih otvorili vatru, misleći da je posredi još jedan nemački napad s boka. Pre no što je bila otkrivena tragična greška bila su uništena 4 francuska tenka.
Pogrešno uveren da ga napada desetine savezničkih tenkova, Romel je lično preuzeo komandu nad svojom artiljerijom. Trčao je od baterije do baterije, lično određujući mete i požurujući posade da rade što brže. Kad ni protivtenkovski topovi nisu uspeli da zaustave protivnika, Romel je ubacio u akciju i svoje artiljerijske pukove, ali ni to nije dalo željene rezultate. Tek su granate topova od 88 mm najzad probile oklope teških britanskih tenkova. Saveznički napad je na kraju zaustavljen zahvaljujući višestranosti nemačkog naoružanja i koordinaciji jedinica koje je postignuto ličnim zalaganjem i energičnošću komandanta divizije.
SS-Totenkof divizija se uspaničila, ali joj to nije bilo uzeto za zlo. Naime, ta motorizovana divizija – sastavljena uglavnom od stražara koncentracionih logora – ionako je smatrana previše neiskusnom da bi se upotrebila na čelu napada, kako je to želeo rajhsfirer SS-a Hajnrih Himler. Zbog toga je i bila u rezervi sve do 16. maja i ovo joj je bila prva bitka u kojoj je učestvovala. Međutim, ako su pripadnici SS-Totenkof divizije i izašli iz bitke sa umrljanom reputacijom, Romel je iz bitke izašao još slavniji. Ubrzo nakon bitke kod Arasa su se proširile glasine da je Romel spasio nemačke snage koje su se tamo borile time što je prvi put u istoriji ratovanja upotrebio protivavionske topove od 88 mm. Međutim, neophodno je istaći da je nekoliko godina ranije, tokom Španskog građanskog rata nemačka dobrovoljačka jedinica Legija Kondor je koristila top od 88 mm protiv oklopnih vozila i drugih oklopljenih meta.
Tako je britanski protivnapad kod Arasa bio zaustavljen. Postalo je jasno da nema govora o probijanju dugih i previše izloženih bokova nemačkih kolona. 48 časova po okončanju bitke Britanci su se povukli. Treba napomenuti da su, dok se vodila bitka kod Arasa, nemačke oklopne kolone izbile na obalu Lamanša. Sad je bilo svima jasno da je nemačka pobeda u bici za Francusku manje-više neizbežna. Nemački prodor do atlantske obale odigrao je ključnu ulogu jer je presekao savezničke armije na severu i prisilio ih da se okrenu ka jugu. Praktično je bilo neostvarivo da Saveznici vrate borbene elemente nazad po putevima zakrčenim kolonama za snabdevanje, održe otvorene komandne komunikacije i za sve to vreme vode borbu na sve manjem manevarskom prostoru.
Epilog uredi
Bitka kod Arasa je bila rezultat najznačajnijeg protivnapada na nemački prodor. Nemački general Hajnc Guderijan priznao je u svojim memoarima da se nemačka pešadija “uspaničila”, a nemački feldmaršal Gerd fon Rundštet, komandant Grupe armija “A”, priznao je da se neko vreme tokom te bitke plašio da će njegove oklopne snage biti odvojene od pešadijskih jedinica. Možda je ta situacija ostavila mnogo veći utisak na nemačku Vrhovnu komandu kopnene vojske, no na jedinice koje su učestvovale u samoj bici, ali je teško pretpostaviti da je imala presudan uticaj na odluke nemačke Vrhovne komande u kasnijoj bici za Denkerk onoliko koliko se to obično u literaturi tvrdi.
Najveća važnost bitke kod Arasa je zapravo u tome, što su u praktičnom smislu nemačke oklopne jedinice zbog toga izgubile dva i po dana, pa su zahvaljujući tome četiri britanske divizije i francuska 1. armija uspele da se u relativno dobrom poretku da se povuku ka obali Lamanša.
Zbog učestvovanja u bici kod Arasa Romelova 7. oklopna divizija morala je da se zaustavi da se odmori i da popravi oštećene tenkove. Pre no što je 7. oklopna divizija opek bila u pokretu, Romel je dobio službenu dozvolu da pod svoju komandu preuzme dva tenkovska puka susedne 5. oklopne divizije. Zahvaljujući tom pojačanju – dobijenom isključivo za predstojeći napad na Lil, Romelova divizija je postala jedna od najjačih u tadašnjoj nemačkoj vojsci. Potpuno je razumljivo što je to potpuno razbesnelo general-pukovnika fon Hartlibea, komandanta 5. oklopne divizije.
Romel, najnoviji i najmlađi komandant jedne oklopne divizije, dobio je odlikovanje. 27. maja 1940. godine, nakon sastanka kod Romela na kom su bili komandanti svih jedinica njegove pojačane divizije, ustao je Karl Hanke, Romelov ađutant (Hanke je inače bio veoma fanatičan nacional-socijalista i bivši funkcioner Ministirstva propagande; spadao je u nekolicinu nacional-socijalističkih funcionera koje Romel uzeo u svoj štab kad je postao komandant 7. oklopne divizije).
“Po Firerovom naređenju”, rekao je svečanim glasom okrenuvši se Romelu, “predajem vam Viteški krst Gvozdenog krsta”. Romel je tako postao prvi komandant divizije koji je u kampanji protiv Francuske dobio zaista visoko odlikovanje.
Literatura uredi
- Len Dejton, Munjeviti rat, Centar za Informacije i Publicitet, Zagreb, 1981. g.
- Peter McCarthy & Mike Syron, PanzerKrieg – A History of the German Tank Division in World War II, Constanble&Robinson Ltd, London, 2003.
- Shirer, William L. (1960). The Rise and Fall of the Third Reich. New York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-671-62420-0.
- F. V. fon Melentin, Oklopne bitke 1939 – 1945, Vojnoizdavački zavod JNA „Bojno delo“, Beograd 1962. g.
Spoljašnje veze uredi
- BBC - WW2 People's War - Battle of Arras Arhivirano 2012-12-24 na sajtu Archive.today
- Defense of Arras