Википедија

Božanstva na području Histrije

Božanstva na području Histrije počela su da se poštuju još u davno doba, dok su Istrom koračali Histri, a Rimljani se polako nastanjivali i uvlačili u svaku poru života na Istarskom poluostrvu, u vreme kada je Jupiter, okružen svojim panteonom, bio vrhovni bog, Istra je imala svoje božanstva. Tajanstvene i do danas još uvek nepoznati, njihovi koreni potiču iz davno minulog doba, doba kada pisma nisu postojala da zabeleže njihovo postojanje i moć.

Božanstva na području Histrije
Materijalni ostaci Histra u argeološkom muzeju u Puli
MestoIstra Hrvatska
GraditeljHistri
Tip strukturebožanstvo

Pre dolaska Rimljana na prostor Današnje Istre njom su vladali Histri i njihova moćna božanstva - narod bogate kulture i tradicije, s panteonom u kome dominiraju ženska božanstava naspram muških. Do danas obavijene velom tajne, pre svega zbog škrtih i šturih spomenika, histarske božanstva i dalje su vrelo zanimnjiva.

Potekla od starosedelačkog naroda histarska božanstva imala su značajan uticaj na rimsku religiju sa kojom su Rimljani dolazili u kontakt, a ponajviše su to bili Grci. Osim izvornih rimskih božanstava, koja su pod uticajem grčke mitologije i ikonografije poprimila i određena svojstva grčkih bogova, Rimljani su poštovali i neka orijentalna božanstva, kao i poneka od autohtonih čije su kultove susreli u osvojenim provincijama, kakva je npr. bila Istra.[1]

Histri u Istri uredi

Istru geografski prema kontinentalnom delu određuje na istoku zaliv Preluka, na severu masiv Ćićarije, a zapadno zaliv Milja (lat. Muggia). Govoreći o etničkom prostoru Histra, on se ne odnosi na čitavo poluostrvo. Obrađeni podaci do 2013. godine govore da je njihov prostor bio ograničen na zapadu rekom Rižanom (lat. Formio), severno i severoistočno masivom Ćićarije i obroncima Učke, istočno rekom Rašom (lat. Arsia), koja je ujedno bila i etnička granica prema Liburnima.[2]

Promene koje su se događale tokom 12. veka p. n .e. upućuju na pojavu Histra na ovim prostorima. U to doba starosedeoci Istre u brozanom dobu i osnivači utvrđenih gradina najednom nestaju. Na velikom broju gradina život se jednostavno ugasio, dok se na drugima nastavlja, a pretpostavlja se da je došlo do osnivanja novih naselja istog tipa. Najveća i najizraženija promena je način sahranjivanja inhumacijom odnosno, spaljivanjem pokojnika, koji se proteže kroz ceo 1. vek p. n. e. Dok stanovnike bronzanog doba možemo nazivati Indoevropljanima, stanovnici gradina u gvozdeno doba etnički su određeniji.

Histri se na području istarskog poluostrva pojavljuju u 11. veku p. n. e. udruženi u političku zajednicu koja se nije poklapala s uređenjem praistorijskih plemena. Na čelu saveza je bio kralj, a saveze su sačinjavali rodovi na čijem su vrhu bili poglavari.[3]

Gradinska naselja Histra koja su do danas poznata određuju upravo žarne nekropole, koje se uobičajeno nalaze u neposrednoj blizini gradina ili unutar prostora naselja opasanih kamenim bedemima.

 
Materijalno ostaci sa Histarskih nekropla

Histri su se najviše bavili stočarstvom, zemljoradnjom, lovom, ribolovom i raznim drugim zanatima. Obrađivali su kosti i rogove, od toga izrađivali razne alatke i delove nakita. Bavili su se tkanjem, što je vidljivo u prilozima iz ženskih grobova (keramički pršljenovi za preslice, kalemovi za namatanje niti, utezi za tkalačke stanove, češljevi za zbijanje niti pri tkanju i drugi predmeti). Obrađivali su metal livanjem u kalupe i kovanjem gvožđa,[4] ali i popravljanjem bronzanog posuđa i krpljenjem, limovima i zakivcima.[5] Osim metala, obrađivali su i kamen, koha su koristili za gradnju naselja, nekropola, kipova božanstava. Posebna veština Histra viđena je u oblikovanju skulptura i geometrijskih reljefa na pločama i žrtvenicima iz Nezakcija.[6]

Dobar geografski položaj uticao je na susrete Histrana sa različitim kulturama. Na to ukazuju brojni predmeti prekomorskog porekla, nađeni priloženi u grobnicama najbogatijih Histra, koji su se bavili pomorskim aktivnostima.[7]

Histrija u antičkom periodu uredi

 
Kada je 177. godine p. n. e. pao Nezakcij, prekinut je samostalan razvoj Histra. To područje otada se kontroliše sporazumnim dogovorom između Rimljana i histarskih zajednica – doduše, u to vreme Istra nije bila u celosti rimska, ali su Rimljani uspeli da obezbede odgovarajuću kontrolu u njihovom većem delu.

Već u 3. veku p. n. e. Rimljani pokazuju interesovanje za istarskopoluostrvo iz privrednih i političkih razloga. Godine 221.p. n. e., histarska plemena počinju gubiti samostalnost, a njihovu teritoriju zaposeda rimska vojska sa ciljem kažnjavanja histarskih gusara koji su napadali rimske brodove. To će dovesti do rušenja naselja Histra uz obalu Istre. Tit Livije u svojim spisima spominje Histre za vremena rimskog odlučujućeg pohoda - i u njima spominje dva kralja iz 2. veka p. n. e., što dovodi do zaključka da su Histri bili u fazi oblikovanja sopstvene države.[8]

Zbog konstantnih sukoba sa Histrima, Rimljani 181. godine p. n. e. kao vojnu bazu osnivaju Akvileju. Kada je 177. godine p. n. e. pao Nezakcij, prekinut je samostalan razvoj Histra. To područje otada se kontroliše sporazumnim dogovorom između Rimljana i histarskih zajednica – doduše, u to vreme Istra nije bila u celosti rimska, ali su Rimljani uspeli da obezbede odgovarajuću kontrolu u njihovom većem delu. Takođe su oteli i veći deo zemljišta od autohtonog stanovništva koje je naselilo kolonizirano stanovništvo, i na njima organizovali prostrana imanja. Preostalo zemljište pripalo je autohtonom stanovništvu, ali uz određene uslove, samo za lov i/ili ispašu.[8]

Histri su bili ograničeni sužavanjem privredne i političke autonomije, a imali su i zabranu gusarenja, pristupa rimskoj vojsci i zabranu razmene dobara sa susednim plemenima, sa kojima su razmenjivali osnovne predmete za život. U 1. veku p. n. e., za vreme Cezara, na već naseljenim mestima, osnovane su mnoge rimske kolonije u kojima je naseljeno do trista stanovnika.[8]

Gradovi na istarskoj obali uvek su bili lojalni rimskoj upravi i nisu učestvovali u građanskim ratovima. Za vreme Oktavijana, grade se poznati spomenici poput slavoluka Sergijevaca, amfiteatra u Puli Augustov hram, kroz koje se možemo pratiti procvat rimskog urbanizama i graditeljstva i u kolonijama.[8]

  • Za vreme Oktavijana, grade se poznati spomenici u Istri
  •  
  •  
  •  
    Amfiteatar

U tom uglavnom mirnom razdoblju, istarsko poluostrvo doživljavalo je i ekonomski i društveni procvat. Car August proširio je područje Italije priključenjem većeg dela istarskog poluostrva severnoitalijsnkoj pokrajini Veneciji, čime nastaje i deseta italska regija – Venetia et Histria. Istra je podeljena na tri dela prema kolonijalnim gradovima Pula, Poreč i Trst.[8]

Proces romanizacije u Istri, koji je kulminirao prihvatanjem latinskog pisma, umetnosti i kulture, ne širi se samo iz novoosnovanih poseda u unutrašnjosti Istre već i iz priobalnog područja gde su vlasnici bili carevi i članovi carske porodice. Za vreme rimske vladavine, privreda u Istri se zasnivala na uzgoju pšenice, maslina i vinove loze, a uz obalu na ribolovu i uzgajanje školjaka, o čemu govore i antički pisci Plinije i Kasiodor.[8]

Društveni i javni život odvijao se na forumima kao i u ostatku antičkog sveta, a u vilama rustikama i manjim vilama postojali su larariji i domaća svetilišta u kojima su nađeni zavetni žrtvenici grčkim, italskim, orijentalnim, ali i autohtonim božanstvima.

Romanizacija je postepeno uticala na starosedilačko stanovništvo, i prekinula je razvoj tradicionalne autohtone kulture i stopila se sa tekovinama rimske civilizacije. Prvo je napredovala duž obala Istre, ali se sa Augustom širi i u unutrašnjost Istre.

Na području pulskog agera otkriven je velik broj zavetnih žrtvenika koji spominju autohtona božanstva. Većinu tih žrtvenika stvoreni su starosedeoci koji su više verovali u snagu autohtonih kultova, nego u službena rimska božanstva. Autohtono stanovništvo očuvalo je običaj inceneracije (spaljivanja pokojnika) te unošenja pepela direktno u jamu bez ikakvih urni.[8]

Pod ostalim carevima Istra se nije previše menjala. U doba Hadrijana u 2. veku Istra je podeljena na četiri upravna područja kojim su upravljali konzuli. Nakon 395. godine od uvođenja netolerantnog kršćanstva kao državne religije, deli sudbinu zapadnih pokrajina Carstva, kada započinje nagla privredna i društvena dekadencija, čemu doprinose i upadi i razaranja vavarskih plemena, uknjučujući i Slovene.[8]

Opšte informacije uredi

Nadgrobni i javni spomenici s uklesanim imenima božanstava pokazuju kako se i koliko širila romanizacija na području Istre. Iako je rimska tradicija bila prisutna, ipak su na rimskim epigrafskim spomenicima sačuvana brojna predrimska histarska božanstva i verovanja.[9] Nije samo brojnost ta koja je privukla pažnju naučnika za autohtonim istarskim kultovima i božanstvima koja su oni poštovali, već i činjenica da su svi, osim jednog, posvećeni ženskim božanstvima.

Julijan Medini primetio da je među dedikantima koji su podigli ove histarske žrtvenike bilo više doseljenika, a manje autohtonog stanovništva. Najčešće se radilo o Grcima, Italicima i Orijentalcima, različitoga socijalnog statusa, ali uglavnom oslobođenim građanima i robovima. Među dedikantima ima podjednako žena i muškaraca. Iako su spomenici rasprostranjeni po čitavom istarskom poluostrvu, mnogobrojnost nalaza uočava se u gradskim središtima na području Istre kao što su Pula i Nezakcij.

Autohtona histarska božanstva uredi

Bogat duhovni život kod autohtonog stanovništva antičke Istre bio je odraz njihove kulture i društvenog života koji su se razvijali kroz vekove. Zahvaljujući duhovnom nasleđu mogu se složiti neki od delovi svakodnevnog života domaćeg stanovništva. Autohtoni kultovi na istarskom tlu u rimsko doba bili su popularni i istovremeno se poštovali kao i carski kultovi, odnosno autohtoni i carski kultovi imali su isto značenje.Na to je uticala tolerancija Rimljana na nerimsku religiju. Kolonisti, slobodnjaci ili robovi brzo su prihvatili domaću religiju zajedno sa rimskom državnom i stavljali se pod njenu zaštitu, najverovatnije da bi tim činom osigurali bolje životne uslove na novim prostorima življenja.

 
Spomenik autohtonom histarskom božanstvu, Nezakcij
 
Spomenik autohtonom histarskom božanstvu, Nezakcij
 
Spomenik autohtonom histarskom božanstvu, Nezakcij

Do kasnog rimsko doba poštovala su se autohtona histarska božanstva. Od boginja navodi se njih dvanaest:

  • Histrija (Histria), čiji su spomenici pronađeni na nekoliko mesta u Istri (zavetni oltar iz Poreča, Nezakcija i Pule i nadvratnik iz Rovinja). Ovo božanstvo se poštovalo na širem području Istre.
  • Eja (Eia), čiji nalazi postoje na nekoliko lokaliteta u Istri: dva zavetna oltara iz Nezakcija, mali slemenjački hram takođe sa istog lokaliteta, zavetni oltar iz Pule i zavetni oltar iz Dvigrada.
  • Borija (Borias), čiji je zavetni žrtvenik pronađen u Puli, je izvorno Histrino božanstvo, pretpostavlja se da je boginje vetra koja je duvala sa severa u Istri (etimološki srodno drevnom grčkom bogu severnog vetra), što je verovatno u korenu reči današnji naziv severni vetar - bura.[8]
  • Irija (Iria), čiji je zavetni spomenik sinkretičkog imena Irija Venera pronađen u naselju Jesenovik nalazi se u natpisnom polju sa slovima isklesanim u konveksnom reljefu u četiri reda. Natpis glasi: „Iriji Veneri Felikuli, ćerka Gaja Valerija Optata ispunjava zavet od srca za zasluge“. Nije poznato gde se danas nalazi spomenik.[8]
  • Trita ,
  • Nebre (Nebres), čiji je mali zavetni oltar pronađen na području Pule, u natpisu u tri reda stoji: „Nebrama. Treći Avgustov rob za Barbaru (ili Barbara). Tekst zbog svoje književne forme datira iz starijih perioda i pripada spomenicima rustične forme. Ime Nebres označava histarska božanstva, možda maglu, tamu ili uroke.[8]
  • Sentona (Sentona), ima nekoliko otkrivenih spomenika na nekoliko područja u Istri: u Plominu, Labinu i Katunu kod Boljuna.
  • Ajtika,
  • Jutosika (Iutossica), čiji je žrtvenik pronađen u Labinu i ima tri dela. Natpis glasi: „Sin Tita Granije Voltimesa Rufo Jutosiki ispunio je svoj zavet s radošću prema zaslugama“. Tekst je u četiri reda.[8]
  • Ika (Ica), kao božanstvo poštovalo se na području Plomina, a ime božanstva sačuvano je u imenu malog ribarskog sela u blizini Rijeke. Reljef pokazuje da je boginja bila zaštitnica maslinarstva i voća. Stoga je prikazan sa maslinom, poput genija u Silvanovom kultu iz Buzeta. Postoji mogućnost da je povezana sa jednom od latinskih boginja plodnosti i poljoprivrede.[8]
  • Seiksomnija Leucitika,

Mada se navode i Minerva Flanatika i Polatika, a u posvetama se javlja Eia, dok se pod nazivom Eia Augusta nalaze tri natpisa iz Pule, 2 iz Nezakcija i 1 natpis iz Dvigrada.

Boginja Histrija uredi

Boginja Histrija ili hr. Božica Histrija je poznata pod raznim imenima na području Istre: Histria, Terra Histria, Histria Terra ili Istria. Kult Histrije se nalaze na žrtvenicima sa posvetama u Nezakciju, Puli, Rovinju i Poreču, što ukazuje na to da je bila prisutnija značajno više nego ostala ostala božanstva. Smatra se da je Histrija bila zaštitnica područja Istre, njenih stanovnika, odnosno čitavog naroda Histra.

Za žrtvenik posvećen Histriji pronađen u blizini Nezakcija, na putu koji je vodila prema Puli, pretpostavlja se da je dar boginji koji joj je posvetio neki rob ili robinja.

Božica iz Nezakcija nosi ime Terra Histria. Spomenik je masivan kameni blok, jako oštećen, sa uništenom bazom i delom natpisa, dok je preostali deo natpis čitljiv, i glasi:

THALA[SSA] / [D]ECIORVM / TERRAE HIS[T] / RIAE V·S·L·M.[10]

Nisu poznate njene ostale karakteristike kao ni njen izgled jer nema sačuvanih prikaza u reljefu ili skulpturi. Upoređivanjem sa nekim rimskim boginjama, neki istraživači su došli do zanimljivih zaključaka, pa je tako

...ovo autohtono božanstvo, prema Mirjani Sanader rimska boginja Terra Matre,[11] koja je bila, zaštitnica neke provincije ili nekog kraja, u Istri, što ukazuje na prisutnost kroz Terram Histriam, jednu od zaštitnica prisutnih na istarskom poluostrvu, zaštitnicu Istre. Ove činjenice upućuju na to kako Histria nije autohtono božanstvo, već rimska boginja, uklopljena u život autohtonog stanovništva.

Veliki broj spomenika na području Poreča, Pule, Rovinja, gde nisu pronađeni tragovi autohtonih božanstava, osim spomenute Histriae, svedoči u prilog tezi da su svi dedikanti bili italijanske provenijencije, osim jedne robinje ili roba grčkog porekla, koji podiže spomenik u čast svojih vlasnika.

I u drugim su regijama poštovana slična božanstva, odnosno iste boginje pod različitim imenima, sa ciljem zaštite područja i stanovništva koje je tamo živelo. Na području Istre sačuvana su samo četiri zavetna natpisa epihorskom božanstvu, koje nosi ime regije, Deciorum Terrae Histriae. Ona je verovatno nekada bila zaštitnica celog geografskog područja Histrije i njenih stanovnika Histra.

Kult se pojavljuje i kasnije u rimsko doba, najčešće u 3. veku, ali tada se piše u čisto rimskoj formi kao Istria.

Rimska boginja Terra Matre ili Tellus bila je božanska majka zemlje i njene plodnosti, analogna grčkoj boginji Geji. Poreklo imena boginje Tellus (Telura) potiče iz staroitalijanske reči talam što znači površina (ravnica). Osim što je Telura prvenstveno boginja vegetacije jer štiti klijanje, rast i razvoj vegetacije, ona je i boginja plodnosti ljudi i životinja jer štiti njihov razvoj već od samog ploda. Kao agrarno božanstvo, Telura je imala dve proslave setve i poljskih radova. Smatra se da je ona stalnog datuma 5. aprila.. Tako je Telura bila najviše nalik boginji Cereri (grč. Demetra). Budući da se Tellus počela poistovećivati sa božanstvom Terra Matre, više se nije javljala u božanskom paru s nižim božanstvom Tellumno. Od tada se Tellus i dalje poštuje kao božanstvo plodnosti zemlje i živih bića, ali je pod grčkim uticajem kao Terra Matre dobila zemaljsko – podzemni element povezan s kultom mrtvih. Od 1. veka p. n. e. javljaju se zajednički zavetni natpisi Terrae Matri i Manima, a kao simbol pojavljuje se zmija.

Boginja Ika Augusta uredi

Boginji Iki Augusti, koja je iz predrimskog perioda, posvećene su dve are: jedna potiče iz Pule (boginja Iki Aug(usti)), a iz Plomina ara s natpisom Ica Aug(usta), koja je bila postavljena iznad izvora, pa se može pretpostaviti da se radi o zaštitnici voda. Osim Velike Majke, boginje povezane s plodnošću su već spomenuta Ika i Ajtika, čiji reljefni prikazi na spomenicima upućuju na ovu vezu.

Boginja Ajtika uredi

Ajtika se spominje samo na jednoj ari, otkrivenoj u Rapcu191 . Autohtoni kult Ajtike na natpisu nije sačuvan u istom imenskom obliku, već u sinkretističkoj formi. Moguće je sa sigurnošću reći da kult Ajtike uz kultove Sentone, Ike i Jutosike odražava dominaciju ženskih kultova kod autohtonog stanovništva Labinštine. Dodavanje epiteta Augusta autohtonoj boginji samo je jedan od oblika kojima je romanizacija želela razjasniti etničku čistoću epihorskog stanovništva u području religije i kulture193 .

Ajtika je prikazana kao boginja koja sedi na tronu sa žezlom u ruci, dok se kod Ike ne nailazi na tako detaljan prikaz, iako je vidljiv prikaz zmije na jednom od spomenika.

Sličnost imena Ika, Ajtika i Jutosika vode zaključku da su ove tri boginje bile povezane međusobno, ali i svojim ulogama.

Boginja Jutosika uredi

Kult Jutosike poznat je samo s jednog natpisa na istarskom području. Zavetnu aru iz Albone, Lucije Granije Ruf posvećuje Jutossicae, za koju se smatra da je najverovatnije lokalno poštovana nimfa (kao personifikacija vode).194

Ovaj epigraf je bio poznat još P. Sticottiju isto kao i A. Mayeru kome je Jutosika bila potpuno nepoznato božanstvo. Zanimljivo je da se ovaj epihorski kult voda ne javlja u sinkretističkoj formi s apelativom Augusta. Nije pronađena ni jedna skulptura ili reljef koji bi Jutosiku prikazao u likovnoj formi.

Boginje Borija i Nebre uredi

Borija i Nebre pripadaju grupi boginja prirodnih pojava. Borija je najverovatnije bila personifikacija bure, na šta upućuje njeno ime, dok su Nebre bile boginje magle i oluje, na šta takođe ukazuje njihovo ime.195

Podaci o božanstvu Nebres vrlo su oskudni. Poznata je samo jedna zavetna ara iz Pule, posvećena Nebrama od carske robinje Tercije. Rustične je forme i datira se u 1.– 2. vek. O poreklu imena boginje Nebra mišljenja se razilaze. Mayer smatra da je Nebris istarsko boćansko ime (kao i Ica), međutim ono je potvrđeno u Dalmaciji, na jednom natpisu iz Zadra i na jednom iz Solina. Momsen poreklo reči Nebris traži u grčkom i pretpostavlja da je to naziv za kožu laneta kojom su bile zaogrnute bakhantkinje.196 Degrasi ne smatra ovu pretpostavku tačnom i navodi mišljenje E. Polascheka kako je Nebres zajedničko ime za lokalne nimfe povezane s mističnim kultom. G. Alföldy misli da ovo zajedničko ime nije ilirsko, dakle da one nisu lokalne nimfe. V. Jurkić pak božice Nebres uključuje u jedno od ženskih epihorskih božanstava prirodnih pojava, navodeći je u jednini kao boginju oluje. Međutim, oblik Nebribus koji se javlja na spomenutom natpisu, jasno navodi da je u množini i da se radi o boginjama oluje.

Boginja Trita uredi

Boginja Trita je zbog mesta pronalaska njenog spomenika na području rimskih termi, bila povezana s vodom, mada neki arheolozi smatraju da je bila nimfa zdravlja.

Boginja Irija uredi

Irija (Iria), se u rimskoj verziji javlja kao Irija Venera (Iria Venus), ili kao lokalna boginja prepoznata u rimskom božanstvu Veneri.[12] Iz Flanone potiču dva natpisa (CIL III 3032; CIL III 3033) na kojima se spominje boginja Irija. Na prvome se spominje kao Iria Augusta, a na drugome kao Iria Venus.

Eja i Irija se poistovećuju sa rimskim boginjama: Eja sa Bonom Deom, a Irija s Venerom. Veruje se da su autohtone, iako pokazuju neke osobine slične onim kod rimskih boginja.

Boginja Seksomnija Leukitika uredi

Na spomeniku pronađenom kraj Karojbe (Rovinjsko selo) spominje se Seixomnia Leucitica198, za koju se pretpostavlja da je predstavljala neko domaće ilirsko žensko božanstvo. Ovaj spomenik je najstariji poznati natpis iz Istre, koji upućuje na postojanje kulta ovog histarskog božanstva na ageru kolonije Polae.[13]

Poštovanje njenog kulta verovatno potiče još iz doba Histra. Edikulu su joj prvi posvetili građani kolonije Polae. Elementi koji ukazuju na starost natpisa su: pismo, stariji etnik Polates (umesto mlađeg Polenses) i ime boginje u dativu sa završetkom na –ai umesto –ae (Seixomniai Leuciticai).[14]

Neki autori misle da je ova boginja keltskog porekla (su-exs-obn-ia), sa značenjem „vrlo neustrašiva“, a da je Leucitica samo njen dodatak. Zbog izolovane pojave ove lokalne boginje s dvočlanim imenom u zapadnom delu Istre, vrlo je teško odrediti njen božanski karakter i značaj.

Boginja Sentona i Trita Augusta uredi

Natpisi posvećeni Sentoni i Triti Augusti pronađeni su na istočnom području Istre, nešto češće na području Liburnije. Uz to predstavljaju ilirska imena, pa su verovatno i sama božanstva ilirskog porekla. Dok je Sentona na području istarskog poluostrva otkriven u samo jednom spomeniku, na liburnskom području ona se javlja čak osam puta. Spominje se podatak da je Sentona slična grčkoj boginji Heri,Girardi Jurkić, 1979-1981, odnosno rimskoj Junoni, što ne nailazi na nikakve potvrde u nalazima vezanima za boginju. Neki autori veruju da njeno ime potiče od keltskog naziva za put.[15][16]

Sentona je bila lokalno ilirsko božanstvo, verovatno personifikacija nekog izvora. Neki misle da je ime Sentona (kao i Matrona i Epona) keltskog porekla, jer je nastavak -ona karakterističan za ilirska ženska imena. Šašel smatra, spominjući natpis iz Katuna (kod Pazina) da je poštovanje Sentoninog kulta pretežno na istočnoj obali Istre u području današnjeg Labina, dok D. Rendić-Miočević koji na navedenom liburnsko – istarskom području spominje uz Sentonu niz lokalno poštovanih nimfi ili personifikacija voda, kao što su Eja, Jutosika, Ika, Trita i Latra. Isto mišljenje o svemu ima i V. Jurkić koji Sentonu ubraja u autohtona ženska božanstva s područja Istre, a sve njene zavetne natpise datira na prelazu između 1. i 2. veka.

Bog Melosok uredi

Poznato je samo jedno muško božanstvo predrimskog porekla, Melosocus, kome se posveta pojavljuje kao Melosoco Augusto i kao Melosoco 205 Dva natpisa pronađena su kod crkve Svetog Teodora blizu Raklja – Krnice. U jami Golubinčina, nedaleko Raklja– Krnice, otkriven je jedan žrtvenik s grčkim natpisom ΘΕΩ ΜΕΛΙΣΩΚΩ. Dedikant ovog žrtvenika nosi latinsko ime, napisano grčkim alfabetom ΣΙΛΟΥΕΣΤΕΡ (lat. Silvester).

Melosocus je potvrđen i kao lično ime u Istri, u kojoj se završetak -ocus pojavljuje u mnogim ličnim imenima U Nezakciju je pronađen izvestan broj antičkih natpisa na malim žrtvenicima, sa posvetama lokalnim histarskim božanstvima u romaničkom obliku što pokazuje da je život u gradu bio vrlo aktivan i održavan i nakon rimske vladavina, zadržavajući pri tome i neke autohtone elemente.[17]

  •  
    Spomenik autohtonom božanstvu, 1-2. vek, Istra

Vidi još uredi

Izvori uredi

  1. ^ Sanader, M., O antičkim kultovima u Hrvatskoj, Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinsku, Vol.1 No.101, 2008, 164.
  2. ^ K. Mihovilić, Histri u Istri, Pula, 2013, 6
  3. ^ K. Buršić Matijašić, Gradinska naselja, Leykam International, Zagreb, 2008. r. 45.
  4. ^ Gabrovec, S., Mihovilić, K., Praistorija jugoslavenskih zemalja, V, Željezno doba, Istarska grupa, Sarajevo,, 1987, 323.
  5. ^ Gabrovec, S., Mihovilić, K., Praistorija jugoslavenskih zemalja, V, Željezno doba, Istarska grupa, Sarajevo, 1987, 321.
  6. ^ K. Mihovilić, Histri u Istri, (Put kroz svijet starih Histra), Arheološki muzej Istre, Pula, 2013. r. 12.
  7. ^ K. Buršić Matijašić, Gradinska naselja, Leykam International, Zagreb, 2008. r. 27.
  8. ^ a b v g d đ e ž z i j k l Girardi Jurkić, Vesna. Duhovna kultura antičke Istre, Zagreb, Školska knjiga, 2005.
  9. ^ K. Mihovilić, Histri u Istri, Arheološki muzej Istre, Pula, 2013. str.27
  10. ^ B. Forlati Tamaro, Inscriptiones Italiae academiae italicae consociatae ediderunt, X/I, Pola et Nesactium, Libreria dello stato, Rim, 1947. br. 664.
  11. ^ 0 M. Sanader, O podrijetlu kulta božanstva Terra Histria, U: Rasprave o rimskim kultovima, Hrvatska Matica, Zagreb 1999. (140-149) 148
  12. ^ M. Sanader, O antičkim kultovima u Hrvatskoj, Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinsku, Vol.1 No.101, Arheološki muzej Split, Split, 2008. 163.
  13. ^ 9 I.I., X., 1, 642.
  14. ^ V. Girardi Jurkić, Autohtoni kultovi u odnosu prema helenističkoj i grčko-rimskoj religiji u antičkoj Istri, Jadranski zbornik XII, Povijesno društvo Istre, Pula-Rijeka, 1982- 1985.
  15. ^ Matasović, R., Etymological Dictionary of Proto-Celtic, Brill, Leiden-Boston, 2009, 330;
  16. ^ Olmsted, A., The Gods of the Celts and the Indo-Europeans, Akaprint, Budimpešta, 1994, 352.
  17. ^ K. Mihovilić, R. Matijašić, Nesactium, Arheološki muzej Istre, Pula, 1998. 29.

Literatura uredi

  • Girardi Jurkić, Vesna, Duhovna kultura antičke Istre, Zagreb, Školska knjiga, 2005.
  • Matijašić, Robert, Buršić-Matijašić, Klara. Antička Pula s okolicom, Pula, Zavičajna naklada "Žakan Juri", 1996.
  • Sanader, Mirjana. Rasprave o rimskim kultovima, Zagreb, Matica hrvatska, 1999.
  • Sanader, Mirjana. Imago Provinciarum, Zagreb, Alfa, 2008.

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Божанства_на_подручју_Хистрије&oldid=26827122”