Vanekov mlin

Vanekov mlin je kulturno-istorijsko dobro Republike Srpske. Sagrađen je krajem 19. veka u Novom Selu, naseljenom mestu u gradu Bijeljina. Dobro se nalazi na privremenoj listi nacionalnih spomenika i ima valorizacionu osnovu.

Vanekov mlin
Opšte informacije
Mesto	Novo Selo, Bijeljina.
Entitet	Republika Srpska
Država	Bosna i Hercegovina
Koordinate	44.761509° S; 19.226232° I / 44.761509; 19.226232
Vanekov mlin Vanekov mlin na karti Bosne i Hercegovine
Vrsta spomenika	Nacionalni spomenik — privremena lista.
Stepen zaštite	Srušen

Istorija spomenika

Nakon austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine, u blizini Bijeljine osnovan Francjozefeld (današnje Novo Selo), novo naselje naseljeno uglavnom Nemcima i Austrougarima. Jedan od prvih stanovnika noonaseljenog mesta bio je Franc Vanek koji je u Francjozefeldu osnovao agrarnu koloniju i sagradio mlin. Prvobitno, lokalno stanovništvo koje je uglavnom znalo za mlinove koji rade uz pomoć vodene snage, nije verovalo u uspeh njegove namere da sagradi mlin daleko od vode. Zgrada mlina građena je vrlo brzo, a cigle za njenu gradnju donosile su se iz Daveldove ciglane. Po završetku izgradnje 1888. godine Vanekov mlin je po svojoj veličini predstavljao reprezentativnu građevinu u okruženju. Za potrebe nove fabrike, kupljen je paromlin, koji je iz Pešte dopremljen parobrodom u Bosansku Raču. U proleće 1890. godine, mašina je prevezena u zgradu mlina. Zbog obima i veličine paromlina, za potrebe transporta sagrađena su posebna zaprežna kola koja su vukla 24 vola. Bilo je potrebno dva meseca da se celokupni paromlin sastavi u zgradi mlina. Konačno, na proleće 1890. godine mlin je pušten u rad.

Vanekov mlin bio je, za lokalno stanovništvo, po mnogo čemu poseban. Pored veličine i načina rada bio je i najbrži mlin u tom delu Semberije. Zbog toga su mu dali nadimak „aždaja“. Mnogi seljaci iz okolnih mesta dolazili su da se uvere u rad mlina bez vodenice.

Do otvaranja rudnika u Ugljeviku, voda za mlin zagrevala se uz pomoć drva. Vanekov mlin podstakao je otvaranje novih paromlinova što je prouzrokovalo masovno zatvaranje i napuštanje tradicionalnih vodenica. To je uticalo da se sve više pašnjaka i njiva pretvori u kukuruzna ili pšenična polja. Prvi i drugi Veliki rat izazvali su mlinarsku krizu usled koje su mnogi mlinovi prestali da rade. Vanekov mlin je uspeo da prevaziđe ratne godine ali sa velikim gubicima. Nakon rata, kao i većina nemačkih preduzeća u Francjozefeldu, mlin je nacionalizovan. To je ujedno bio i početak kraja Vanekovog mlina. Proizvodnja se nije stabilizovala i mlin je ubrzo napušten. Zgrada Vanekovog mlina je, usled neodržavanja i nemara, postala ruina, a pojedini njeni delovi su 2018. godine prekriveni zbog opasnosti od urušavanja.

Rušenje spomenika

Početkom aprila 2022. godine, godinu dana nakon što je objekat proglašen Nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine, Vanekov mlin je u potpunosti srušen od strane kompanije "Pavgord" - vlasnika zemljišta na kom se objekat nalazio.

Borjan Maksimović, rukovodilac Gradskog odeljenja za prostorno uređenje i urbanizam Grad Bijeljina, na konferenciji za novinare nakon rušenja Vanekovog mlina izjavio je da je odeljenje na čijem je čelu izdalo rešenje o uklanjanju određenih objekata koji nisu bili pod zaštitom. Maksimović tvrdi da je izdato rešenje zloupotrebljeno, jer investitor nije jasno naveo da će ukloniti i objekte koji su proglašeni Nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

Vidi još

• Bosna i Hercegovina (Austrougarska)
• Spisak nepokretnih kulturnih dobara Republike Srpske

Spoljašnje veze

• Bijeljina onlajn: Vanekov mlin
• Žitopromet BN: Istorija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. decembar 2019)
• Dešavanja u Bijeljini: Nakon reagovanja građana Vanekov mlin dobio zastor Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. decembar 2019).