Velika Nemačka
Pangermanizam (njem. Pangermanismus) pannacionalistička je politička ideja. Pangermanisti su prvobitno pokušali da ujedine sve Nijemce, a možda i sve germanske narodne, u jedinstvenu nacionalnu državu poznatu kao Velika Njemačka (njem. Großdeutschland).
Pangermanizam je imao veliki uticaj na njemačku politiku u 19. vijeku tokom ujedinjenja Njemačke kada je Njemačko carstvo proglašeno kao nacionalna država 1871. godine, ali bez Austrije (Mala Njemačka) i u prvoj polovini 20. vijeka u Austrougarskom castvu i Njemačkom carstvu. Od kraja 19. vijeka, mnogi pangermanisti, od 1891. godine okupljeni u Pangermanski savez, usvojili su etnocentričke i rasističke ideologije, što je na kraju dovelo do spoljne politike „Dom u Rajhu” koju je vršila Nacistička Njemačka od 1938. godine, što je jedan od osnovnih razloga izbijanja Drugog svjetskog rata.[1][2][3][4] Kao rezultat katastrofe Drugog svjetskog rata, pangermanizam se smatrao uglavnom tabu ideologijom u poslijeratnom periodu u Zapadnoj i Istočnoj Njemačkoj. Danas, pangermanizam je uglavnom ograničen na neke političke grupe u Njemačkoj i Austriji.
Nastanak ideje uredi
Velika Nemačka svoj koren ima u procvatu nemačkog nacionalizma za vreme napoleonskih ratova, odnosno nastojanjima da se nakon formalnog nestanka Svetog rimskog carstva sve nemačke zemlje ponovno ujedine u jednu državu. Kada se taj proces zahuktao u 19. veku stvorile su se dve alternative.
Prva je bila ujedinjenje pod patronatom dinastije Habzburg, odnosno uključivanje teritorija Austrije. Ta je ideja dobila naziv Grossdeutschland.
Kao alternativa Velikoj Nemačkoj, pruska vlada na čelu Otom fon Bizmarkom je promovisala projekat Male Nemačke (Kleindeustchland) koji bi isključivao Austriju. Argumenti su delom bili unutrašnjopolitički - bez Austrije bi Pruska lakše dominirala Nemačkom - a delom spoljnopolitički - uključivanjem habzburške Austrije, nova država bi došla u sukob s mađarskim, italijanskim i slovenskim nacionalizmima, a time posredno i sa Rusijom te drugim silama koje bi te pokrete podržavale.
Ideja Male Nemačke je svoju prevagu odnela u prusko-austrijskom ratu 1866. godine, a godine 1871. je formalizirana stvaranjem Drugog rajha za vreme francusko-pruskog rata. Jedini ustupak velikonemačkoj ideji - kome se Bizmark bez uspeha opirao - bilo je uključivanje Alzasa i Lorena, pokrajina poražene Francuske sa velikom nemačkom manjinom, u novu državu.
Svetski ratovi uredi
U kasnijim razdobljima, pogotovo pod Bizmarkovom vladom, velikonemačka ideja je bila u drugom planu, da bi dobila zamah tek nakon završetka Prvog svetskog rata zbog koga su delovi Nemačke završili pod vlašću drugih država. Velikonemačka ideja se manifestovala delom kao iredentizam, a delom kao nastojanje da se Nemačkoj pripoji Austrija, što je bilo izričito zabranjeno mirovnim ugovorima. Velikonemačkoj ideji je zamah dalo i od strane saveznika javno proklamirano pravo na samoodređenje koje je, po mnogima, bilo prekršeno upravo u slučaju Austrije, a mnogi Nemci su u njoj videli svojevrsnu kompenzaciju za teritorijalne i druge gubitke u ratu.
To se manifestovalo u programu nemačke Nacionalsocijalističke stranke, koja je nakon Hitlerovog dolaska na vlast postala službenom politikom Trećeg rajha. Delimično ostvarenje tog projekta se ispoljavalo u aneksiji (Anšlus) Austrije te naknadnoj aneksiji Sudeta i Memela. Pokušaj da se anektira sporni grad Dancig doveo je do sukoba s Poljskom i izbijanja Drugog svetskog rata.
Tokom samog rata ideja Velike Nemačke je postepeno srastala s rasističkim idejama o Nemcima kao gospodarima Evrope te prodoru na istok i širenju životnog prostora. Treći rajh, prozvan Velikim Nemačkim Rajhom, će s vremenom formalno obuhvatiti Češku i Moravsku (1939. anektiranu kao poseban protektorat), Poljsku (Generalno gubernatorstvo), Alzas i Lorenu (anektirane nakon poraza Francuske 1940.), Štajersku i Kranjsku (nakon pada Jugoslavije 1941. godine), odnosno Južni Tirol (anektiran nakon kapitulacije Italije 1943. godine). No, i na vrhuncu moći Veliki Nemački Rajh nije sadržavao sve teritorije na kome su živeli stanovnici kojima je nemački jezik maternji - Švajcarskoj je iz političkih i drugih praktičnih razloga poštovana neutralnost, mada su neki nacistički ideolozi, aneksiju nemačkih delova Švajcarske promovisali u svojim službenim dokumentima.
Posleratno doba uredi
S porazom Nemačke u Drugom svetskom ratu, propala je i velikonemačka ideja, koju su sile pobednice držale potencijalnim izvorom nemačkog revanšizma. U tu je svrhu tolerisano veliko poratno etničko čišćenje Nemaca iz velikog dela istočne Evrope, a mirovni ugovori utvrdili su nove granice. Ustavi Nemačke i Austrije su takođe izričito zabranili svako buduće prisajedinjenje, a ideja je, s obzirom na niz novih ekonomskih, političkih i kulturnih okolnosti izgubila popularnost u dotičnim zemljama.
Neki, s druge strane, drže da će projekt evropskog ujedinjenja te stvaranje supranacionalne EU i faktičko brisanje granica između država-članica predstavljati, iz ekonomskog ugla, ostvarenje ovog projekta, ovaj put bez ikakvih negativnih konotacija.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Pan-Germanism | German political movement”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 26. 1. 2018.
- ^ Holborn, Hajo (decembar 1964). „Origins and Political Character of Nazi Ideology”. Political Science Quarterly (na jeziku: engleski). 79 (4): 542. doi:10.2307/2146698.
- ^ „Slik ble vi germanersvermere”. Dagbladet.no (na jeziku: norveški). 7. 5. 2009. Pristupljeno 26. 1. 2018.
- ^ Mees, Bernard Thomas (2008). The Science of the Swastika (na jeziku: engleski). Central European University Press. ISBN 9789639776180.