Vitkovačko polje
Vitkovačko polje je arheološko nalazište vinčanske kulture koje se nalazi 3 km od Aleksandrovca i 25 km od Kruševca, u atarima sela Vitkovo i Venčac. Lokalitet je smešten na padinama Vitkovačkog polja i prostire se na desetak hektara, jugozapadno od glavnog puta Kruševac- Aleksandrovac i Kožetinskog potoka do Stubalske reke. Arheološkim iskopavanjima otkriveni su stambeni objakat i jama.[1] Posebno se izdvajaju nalazi antropomorfnih figurina, od kojih su neke dobile i nazive poput "Lady of Aleksandrovac" i "Venus de Župa"[2].
Istorijat istraživanja uredi
Sredinom šezdsetih godina XX veka, arheološkoj javnosti na lokalitet skrenuo pažnju profesor istorije u Aleksandrovcu Milosav Bondžić.[1] Tom prilikom kao slučajni nalazi na ovom nalazištu su pronađene tri vinčanske figurine, većih dimenzija.
Rekognosciranja terena su izvedena 1968. i 1969.godine, a prva sondažna iskopavanja obavljaju Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva i Narodnog muzeja iz Kruševca 1969. i 1971. godine. Materijal pronađen ovim iskopavanjima je 1970. prilikom župske berbe u Aleksandrovcu predstavljen na manjoj izložbi.
Savremena gradnja na Vitkovačkom polju 2001.godine podstakla je zaštitna arheološka istraživanja Narodnog muzeja iz Kruševca.
Rezultati iskopavanja uredi
Prva iskopavanja 1969. godine dala su odlomke vinčanske keramike, figurine, kremene i koštane alatke. Narednim iskopavanjima 1971. pronađene su keramičke posude većih dimenzija, rađene grubljim tehnikama. Finije posude (tanjiri sa kanelovanim obodima, bikonični sudovi, pehari i minijaturni sudovi) su glačani, bojeni i bili su ukrašeni različitim geometrijskim oblicima (spirala, meandar, snopovima urezanih linija, trouglovima i rombovima).[1]
Tokom zaštitnih iskopavanja 2001. godine u sondama pri Kožetinskoj reci nađeni su tragovi nadzemnog objekta i ukopane jame u kojoj je odlagan otpad. U samoj jami nađeni su različiti predmeti, fragmenti keramičkih posuda, žrtvenika, pehara, amuleta i figurina. Izmešani sa ovim predmetima bili su tragovi pepela i životinjske kosti. Na osnovu tipa, oblika i načina izrade i ukrašavanja keramičkih posuda, ustanovljeno je da nalazi pripadaju mlađoj fazi vinčanske kulture (Vinča-Pločnik).[1][3]
U delu Vitkovačkog polja ka Stubalskoj reci, 2001. godine, nisu pronađeni značajniji tragovi arhitekture, ali su nađene keramičke posude (plitki tanjiri sa zadebljanim kanelovanim obodom, pehari na šupljoj nozi, bikonične i loptaste zdele), žrtvenici, kremene i koštane alatke. Ujedno su ovom prilikom pronađene i tri antropomorfne figurine. Na osnovu keramičkih posuda smatra se da ovi nalazi pripadaju starijoj vinčanskoj fazi (Vinča – Tordoš).[1]
Životinje u prošlosti uredi
Arheozoološke analize vršene su samo na materijalu pronađenoj u jami iskopanoj 2001. godine. Unutar jame pronađeni su životinjski ostaci rogova, zuba i kostiju sisara, domaćih i divljih vrsta, nekoliko primeraka školjki, kao i fragmenti kostiju ptica.[3]
Na osnovu detaljne analize ustanovljeno je da su ljudi ovog naselja pretežno gajili životinje, a da je lov bio sporedna aktivnost. Uzgajane su u najvećem broju ovce (Ovis aries) i koze (Capra hircus), pa potom i goveda (Bos taurus) i svinje (Sus domesticus). Lovljeni su pre svega jelen (Cervus elaphus) i srna (Capreolus capreolus), a nađeni su i ostaci zečeva (Lepus europaeus), bele kunice (Martes fiona) i lisice (Vulpes vulpes). Ovde je živeo i pas (Canis familiaris). Ostatke ptica nije bilo moguće odrediti, dok su školjke pripadale rečnim školjkama roda Unio i morskim školjkama Spondylus, koje su česte na nalazištima vinčanske kulture.
Na osnovu ureza na kostima ustanovljeno je da su životinje pre svega gajene zbog mesa, a posebno je interesantno da je i pas upotrebljavan zbog svog mesa.[3]
Karakteristični nalazi uredi
Žrtvenici su nalaženi i u mlađoj i u starojoj fazi vinčanske kulture na nalazištu Vitkovačko polje.[1] Ovi predmeti u osnovi liče na keramičke posude (recipijente) sa nogarama. Tako su na ovom lokalitetu pronalaženi kermički žrtvenici sa okruglim ili četvrtastim recipijentom i tri ili četiri noge.
Pored žrtvenika od karakterističnih predmeta posebno se izdvajaju i prosopomorfni poklopci. Na Vitkovačkom polju nalaženi su ispod kućnog lepa i u osnovi jama.[1] Bili su izrađeni od dobro prečišćene zemlje i bili su crno pečeni. Imali su koso postavljene oči i plastično dodat nos, kao i belu inkrustaciju (udubljena ispunjena belom bojom) koja je uokviravala oči i nos.
Na ovom nalazištu nađene su i statuete, figurine, od pečene zemlje različitih oblika i veličina, koje su rađene u različitim tehnikama. Neke figurine su imale celo telo, sa sumarno predstaljenim licem i odelom, dok su druge bile samo u obliku glave sa takođe sumarnim licem. Na nekim figurinama značajno su naglašeni polni atributi.[1]
Najpoznatije figurine su dobile i posebna imena. Tako postoji „Lady of Aleksandrovac”, „Venus de Župa”, „Madam de Vitkovo” i „Madam de Venčac”. [2] Sve četiri figurine izrađene su od terakote i čuvaju se u Zavičajnom muzeju Župa u Aleksandrovcu.
Figurine i arheološki nalazi sa lokaliteta su izlagani u više navrata na izložbama u Srbiji i svetu. Tako je 2009.u Loznici u Muzeju „Jadra” gostovala izložba „Vitkovačko polje u praistoriji” u organizaciji Narodnog muzeja Kruševca na kojoj je bilo izloženo 140 figurina sa ovog lokaliteta.[4]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e ž Čađenović, Gordana; Rašković, Dušan; Bugar, Marin (2003). Vitkovačko polje u praistoriji, naselje vinčanske kulture (katalog izložbe). Kruševac: Narodni muzej Kruševac.
- ^ a b Babović, S. „Aleksandrovac: Velika neolitska zbirka uskoro pred očima javnosti”. Pristupljeno 28. 6. 2018.[mrtva veza]
- ^ a b v Bulatović, Jelena (2011). „Ostaci životinja iz kasnovinčanske jame na nalazištu Vitkovačko polje”. Kruševački zbornik. 15: 241—276 — preko https://www.academia.edu/15760971/Kru%C5%A1eva%C4%8Dki_zbornik_15_-_Krusevac_Collection_15.
- ^ „Otvorena izložba vinčanskih figura”. RTS. Pristupljeno 28. 6. 2018.