Vlasotinački srez
Vlasotinački srez je bio administrativna jedinica na jugoistoku Srbije. Osnovan je po oslobođenju od Turaka 1878. godine i kao administatrivna institucija trajala je do 1941. godine.
| Vlasotinački srez | |
|---|---|
| Glavni grad | Vlasotince |
| Regija | Balkan |
| Zemlja |  Kneževina Srbija Kraljevina Srbija Kraljevina Jugoslavija |
| Događaji | |
| Status | bivši srez |
Administrativna organizacija sreza
urediSrez je u tom vremenu imao sledeće opštine: brodsku, grdeličku, gornjoorašku, dejansku, dadinačku, dobrovišku, dopropoljsku, konopničku, kruševačku, kalansku, lopušnjansku, orašačku, prisjansku, rupsku, ravnodubravsku, svođansku, crnotravsku, šišavačku i vlasotinačku.
Srez se na severu graničio sa zaplanjskim srezom, na zapadu se graničio sa leskovačkim (dolinom Južne Morave), na jugu sa poljaničkim i masuričkim i na istoku sa lužničkim srezom. Na relaciji selo Preslap-Mala tumba (1327 m) granica vlasotinačkog sreza je bila identična sa državnom granicom prema Bugarskoj.
Između dva rata, srez je prvo pripadao Vranjskom okrugu. Uvođenjem oblasti 1922, odvojen je i pripao Niškoj oblasti. Zavođenjem banovina 1929. ponovo je orijentisan ka jugu, uključenjem u Vardarsku banovinu, sa središtem u Skoplju.
Reljefske, vegetacijske i rejonske specifičnosti u srezu
urediTeritorija sreza je bila obilna rečicama i potocima, jer je to bio šumovit kraj sa bukovom šumom. Od svih rečica i potoka, najveća je reka Vlasina koja ima izvor iz Vlasotinačkog blata (sada Vlasinskog jezera-napravljeno posle Drugog svetskog rata), koja se uliva u Južnu Moravu kod sela Stajkovca. Na obalama ove reke nalazio se veliki broj naselja kao: Crna Trava, Brod, Tegošnica, Gornji Orah, Svođe, Donji Dejan, Kruševica, Boljare, Manastirište, Vlasotince, Konopnica, Batulovce i selo Stajkovce.
Reka Vlasina do svoga ušća ima i pritoke: Čemernica kod Crne Trave, Gradska kod Sastav Reke, Lužnica (Ljuberađa) kod sela Svođe, Pusta kod sela Donji Dejan, Bistrica kod sela Donji Dejan i Rastavnica ispred sela Boljare.
Između reke Vlasine i Juzne Morave teče dvoimena reka: do sela Gradište Rupska, a od sela Gradišta do ušća (kod Grdelice) u Južnu Moravu, Kozaračka reka. Desnom obalom ove reke (uzvodno) do sela Gradišta u tom vremenu je bio prohodan put, a od Gradišta do sela Ruplje išlo se konjskom stazom.
U tom vremenu dolinom reke Vlasine bio je put trećeg reda, koji se kod sela Svođe račvao prema Crnoj Travi i Babušnici, a kod sela Tegošnice, iz Svođa od Vlasotinca, se preko preko planinskog masiva Tumba (1377 m), kolskim i konjskim putem stizalo do Trnske (Znepoljske) kotline u Bugarskoj.
Teritorija bivšeg vlasotinačkog sreza je bila većim delom brdsko-planinska, sa planinskim vrhovima: Čemernik (1638 m), Crkvena Plana (1721 m), Tumba (1277 m), Ostrozub (1545 m), Bukova Glava (1339), Morič (877 m), Kruševica (800 m), Vita Kruška (913 m), Lipovica (645 m) i Kosovica (476 m).
U donjem delu prostiralo se vlasotinačko vinogorje, sredinom polja ovog područja vodi put za Leskovac, a južnom ivicom put za Grdelicu. Vlasotince preko sela Sredor i Ravne Dubrave bilo je povezano sa Zaplanjem i sa Nišom.
Ekonomski aspekti sreza
urediVlasotinački srez u celini je bio nerazvijen. U brdsko planinskom delu su se ljudi bavili stočarstvom, Crnotravci i okolna sela su se bavili dunđerskim i zidarskim zanatom i išli u pečalbu. Pored ovih zanata u selima je postojalo i ciglarsko-ćeremidžijsko pečalbarstvo, gde se išlo čak u Vlaško da se ručno izrađuje cigla, biber-crep i ćeramida. Od zanata, na selu su mahom bili razvijeni terzijski zanat, ćurčijski, opančarski, kovački, potkivački, dlakarski i drugi zanati. U selima pored reke Vlasine i ostalih pritoka imale vodenice potočare i valjavice, koje su valjale grubo vuneno sukno (klasnje) od vune ovaca i od njega su se šile caksire i odela za muškarce. Žene su pored poslova u kući i u polju, prele, tkale na razbojima i spremale dar mladim devojkama za udaju.
Što se tiče ciglarsko-ćeremidžiskog zanata (u mnogim selima-poput u selo Predanca i posle Drugog svetskog rata su radile ćeremidžilnice za izradu biber crepa) su se najviše bavili seljaci u selima: Svođe, Borin Dol, Gornji Orah, Dejan, Kruševica, Crnatovo, Crna Bara, Šišava, Konopnica, Ladovica i Orašje, a zidarsko-dunđerskim zanatom u delu sreza: Crna Trava, Ruplje, Brod, Darkovce, Jabukovik, Kalna i drugim mestima. U samom Vlasotincu je pored krojača, terzija, potkivača, kujundžija, abadžija, kazandžija, bilo i drugih zanata. Od industrije je bilo gajtara u Vlasotincu i selu Kozaru, fabrika štofova u Grdelici i mlin i ciglanu u Vlasotincu.
Vlasotince je, nekada varošica, a zatim grad, bilo najveće naselje i ujedno administartivno-politički i ekonomski centar sreza. Vlasotince je 1941. godine uoči Drugog svetskog rata imalo oko 6.000 stanovnika.