Gradski muzej Vrbas

Gradski muzej (u sastavu Kulturnog centra) Vrbas
Gradski muzej (u sastavu Kulturnog centra) Vrbas
Osnivanje	2015.
Lokacija	Vrbas; Srbija
Direktor	Bojan Periz
Kustos	odgovorna osoba za Muzej Vesna Grgurović
Adresa	Maršala Tita 88, 21460 Vrbas

Gradski muzej Vrbas je muzej kompleksnog tipa koji, uz saradnju sa Muzejom Vojvodine, sprovodi delatnost zaštite kulturnih dobara na području opštine Vrbas. Osnovan je 2015. godine. Bavi se prikupljanjem, čuvanjem, dokumentovanjem, izučavanjem i prezentacijom muzejskih vrednosti Vrbasa.

Muzej sadrži četiri zbirke, arheološku, istorijsku, etnološku i zbirku istorije umetnosti.

Zbirke muzeja uredi

Arheološka zbirka uredi

Predmeti sa arheološkog lokaliteta Čarnok u stalnoj postavci muzeja

Arheološka zbirka Vrbasa se u najvećoj meri vodi u knjigama matičnog muzeja, Muzeja Vojvodine. Materijal potiče s lokaliteta koji se nalaze na području opštine Vrbas „Čarnok“ (od neolita do poznog srednjeg veka), „Kaseta 5“ (od bronzanog doba do starijeg gvozdenog doba), „Ciglana Polet“ (rani srednji vek), „Šuvakov salaš - Klisa“ (od neolita poznog srednjeg veka).

Istorijska zbirka uredi

Istorijska zbirka Gradskog muzeja bavi se periodom od nastanka Starog Vrbasa do sredine dvadesetog veka. Posebno mesto u zbirci zauzimaju predmeti koji potiču iz perioda kolonizacije Nemaca i osnivanja Novog Vrbasa, legat Sirmai Karolja, predmeti dobijeni na poklon od Dobrovoljnog vatrogasnog društva, kolekcija privatnih predmeta Ilije Milovančeva, nameštaj iz fabrike šećera, kolekcija privatnih predmeta Flore Šifler, Eve Šari Tepavčević, Nade Milovančev Radan, Petera Ajzenlefela, Jožefa Pehana i, svakako, eksponati izloženi u partizanskoj bazi Centar. Istorijska zbirka podeljena je na period starije i novije istorije.

Etnološka zbirka uredi

Etnološko odeljenje Gradskog muzeja u Vrbasu formirano je dugogodišnjim prikupljanjem predmeta sa područja opštine Vrbas. Sakupljeni predmeti su delimično sređeni i sistematizovani, i datovani su od kraja 18. veka do sredine 20. veka. Predmeti koji se čuvaju u Gradskom muzeju deo su baštine svih etničkih zajednica sa ovog područja (nemačke, mađarske, rusinske, crnogorske i dr.), a najveći deo pripada srpskoj populaciji. Deo predmeta koji ima i istorijski karakter, inventarisan je u istorijskim zbirkama. Etnološki fond broji oko hiljadu predmeta koji se razlikuju po materijalu, funkciji i veličini.

Etnološko odeljenje Gradskog muzeja u Vrbasu podeljeno je na tri zbirke : zbirka tekstila i proizvodnje tekstila, zbirka pokućstva i zbirka privrednih alatki i sprava. Od tekstilnih predmeta dominiraju enterijerno-dekorativne tkanine, ćilimi, delovi nošnji i dr. Ovoj zbirci pripadaju i sprave i alatke koje su se u domaćoj radinosti koristile za izradu tekstilnih predmeta (razboj, kolovrat, preslice, vretena, igle..). Zbirka pokućstva je najbrojnija. U njoj se nalazi veći broj svakodnevnih upotrebnih i dekorativnih predmeta koji su se mogli naći u kućama stanovnika ovog područja ( kuhinjsko posuđe, pribora za jelo, pegle i sl.). Zbirka privrednih alata i sprava za obradu zemlje i preradu žitarica i drugih useva vezane za pojedine poljoprivredne grane svrstani su u zbriku privrednih alatki i sprava. Ovoj zbirci pripojeni su predmeti vezani za zanatstvo.

Odabrani etnološki predmeti izloženi su u dva objekta: u zgradi Gradskog muzeja u ulici Maršala Tita br. 88, i u Etno kući u ulici Milivoja Čobanskog br. 126.

Etno kutak uredi

Izloženi predmeti prikazuju tkačku delatnost

Etno kutak nalazi se u glavnoj zgradi Gradskog muzeja u Vrbasu i čini deo stalne postavke muzeja postavljene 2016. godine. Autorka etnološke postavke je Dušanka Marković, muzejski savetnik - etnolog. Izloženi predmeti prezentuju tkačku delatnost, od sirovine do gotovog proizvoda, a sam Etno kutak, predviđen kao izložbeni i radioničarski, koristi se za promovisanje starih zanata, pre svega tkačkog. Deo Etno kutka namenjen je za povremene tematske izložbe, kao i kreativne radionice za decu i odrasle.

U Etno kutku prikazan je proces proizvodnje sirovina za izgradnju tkanine, preradu vlakna i izrade i ukrašavanja tekstila. Put od sirovine do predmeta nije brz ni lak, ni jednostavan. On zahteva proizvodnju i preradu sirovina za izradu tekstilnih vlakana, izradu niti procesom predenja, a potom stvaranje tkanine tehnološkim postupkom tkanja. Na ovaj način se stvara tkanina koja može kao takva da se koristi ili da se od nje iskrajaju odevni predmeti. Tkanina je često dekorisana vezom. Poslove oko izrade tekstila najčešće je radila žena. Pod ovim se, pre svega, smatra izrada prediva, tkanine i odela. Žene su prerađivale sve vrste sirovina u vlakno, ispredale vlakno u nit, snovale i napinjale osnovu na tkački razboj i na kraju vezom ukrašavale iztkane predmete. Svaka udata žena sama se brinula za odeću svoje porodice, ali i ostalu tekstilnu opremu : peškire, ćilime, posteljno rublje itd. Podrazumeva se da su majke nastojale da što bolje opreme štafirom devojačke sanduke svojih kćeri.

Spoljašnji izgled etno kuće

Etno kuća uredi

U Etno kući, dependansu Gradskog muzeja, začetak muzeja na otvorenom, bio je izložen enterijer trodelne kuće sa tri zidane peći, kao i deo originalnog nameštaja. Trščani krov na Etno kući izgoreo je u požaru 2016.godine, a ostatak kuće se urušio 2018. godine. U dvorištu kuće nalaze se autentični pomoćni privredni objekti i okućnica, poput čardak, bunar i dr. Etno kuća, pored svoje etnološke vrednosti kao retko očuvan primerak ruralne arhitekture s početka 19. veka u Vojvodini, bila je za vreme Drugog svetskog rata partizanska baza, Baza "Centar". Ispred Etno kuće izrađen je novi objekat u kojem je danas smešten Muzej revolucije sa stalnom postavkom iz 1986.godine.

"Portret starca u šeširu" slika Bele Pehana

Zbirka istorije umetnosti uredi

Zbirka istorije umetnosti, čiju osnovu čine umetnička dela Jožefa i Bele Pehana, dela Ferenca Međešija, a pored njih i dela savremenih vrbaskih umetnika koja u kontinuitetu obogaćuju zbirku.^[1]

Istorijat muzeja uredi

Muzejska zbirka Vrbasa, osnovana je 1969. godine kao Zavičajna zbirka, a za brigu o njoj bio je zadužen Ištvan Đenge. Od 1971. godine Zavičajna zbirka funkcioniše u okviru Doma kulture (današnji Kulturni centar Vrbasa). Naredne godine Vojvođanski muzej (današnji Muzej Vojvodine) zavodi predmete Zavičajne zbirke u svoju Matičnu zbirku. Godine 1974. Zavičajna zbirka je bila smeštena u Tomanovoj vili, M. Tita 42, današnjem DDOR-u, u pet prostorija. Zbirku sačinjava hiljadu premeta od kojih je 240 inventarisano. Fond zbirke u to vreme čine „etnološko-privredni, istorijski, kulturno-istorijski i tehnički predmeti”.^[1]

Do tada su, u prostorijama Doma kulture, organizovane tri izložbe: izložba oružja 1972. godine, izložba numizmatike 1973. godine i Vrbas u prošlosti 1973. godine. Sve tri izložbe organizovane su uz pomoć nadležnog muzeja, Muzeja grada Novog Sada.

Izložbeni prostor namenjen za tematske izložbe

Tokom sedamdesetih godina, muzejski fond obogatili su predmeti koji su pripadali porodicama Pehan, Janaček-Šifler i Jung, koji i danas čine sastavni deo istorijske i etnološke zbirke.

Godine 1985. donet je predlog da „stručnjaci Vojvođanskog muzeja izvrše odabir još postojećih predmeta i prenesu ih u svoj muzej, te da se ostalo rashoduje, s obzirom da Zbirka predstavlja opterećenje za Dom kulture“. Doneta je i odluka da se predmeti iz NOB-a prenesu u centralnu partizansku bazu u Starom Vrbasu gde će Muzej socijalističke revolucije SAPV realizovati postavku. Krajem osamdesetih godina, otkupom slikarskih dela Jožefa Pehana, stvorena je osnova za današnju zbirku istorije umetnosti. Otkupljena su i dela Bele Pehana, Jožefovog sina, takođe slikara. Nažalost, u požaru u kojem je izgoreo objekat Doma kulture, 1992. godine, deo Pehanovog stvaralaštva je stradao. Deo oštećenih slika je restauriran i konzerviran u Narodnom muzeju u Beogradu.^[1]

Godine 1993. Dom kulture, uz podršku Muzeja Vojvodine, pokreće inicijativu za uređenje Muzejske zbirke i formiranje stalne postavke. Stalna postavka otvorena je 1998. godine u privremenim prostorijama koje je Zbirka delila sa Domom kulture. U četiri prostorije bili su izloženi predmeti iz oblasti arheologije, istorije i etnologije. Autori izložbe bili su Dragica Vukotić tadašnji rukovodilac Muzejske zbirke i Nebojša Stanojev, arheolog Muzeja Vojvodine. Štampan je i Vodič.

Stalne postavke muzeja uredi

Vrbas−čovek i priroda, sklad suživota uredi

Stalna postavka koncipirana je tako da provede posetioca kroz period dug osam milenijuma.^[2]Koncepcija postavke bazira se na Crnoj bari, vodotoku, zahvaljujući kojem je čovek ovde pronašao idealno mesto za život i formirao prvo naselje. Cilj postavke je da prikaže život čoveka i njegova dostignuća od prvih neolitskih zajednica, 6. milenijuma pre nove ere, do dolaska Turaka u 16. veku, a zatim, sa formiranjem naselja na ovom mestu gde se i danas nalazi, do savremenog doba. U stalnoj postavci se nalaze predmeti, dobijeni arheološkim i istorijskim istraživanjima i naučnim saznanjima. Izloženi materijal potiče sa nekoliko arheoloških lokaliteta i nalazišta: Šuvakov salaš-Klisa, Kaseta 5, Čarnok, PIK Klanica i Ciglana „Polet”. Autor postavke je Vesna Grgurović.

Pogled na stalnu postavku

Istorijski deo stalne postavke prati razvoj Vrbasa od njegovog formiranja na mestu današnjeg Starog Vrbasa, kolonizacije Nemaca na ove prostore i formiranje i razvoj Novog Vrbasa, do početka Drugog svetskog rata. Zastupljene su celine:

seobe i kolonizacija
religija
školstvo
privreda (Zanatstvo i industrija)
građanski život u Vrbasu
apoteka Milete Leskovca

Autori postavke su Pavle B. Orbović i Boro Vojinović

Jožef Pehan − na prekretnici vekova uredi

Postavka je dela umetničkog opusa Jožefa Pehana. Izloženo je 25 umetničkih slika koje se mogu podeliti u tri faze

klasicizam (autoportreti i portreti)
neoimpresionizam (aktovi)
sarajevska faza sa elementima Prvog svetskog rata

Izloženi su i lični predmeti, kao i jedna skulptura Jožefa Pehana. Autor postavke je Silvija Vulanović.

Etno kutak uredi

Izloženi predmeti prezentuju tkačku delatnost, od sirovine do gotovog proizvoda.

Kuća Baza "Centar"

Baza „Centar” uredi

Postavka predstavlja Drugi svetski rat. Otvorena je 1986. godine. Autor postavke je bila kustoskinja Muzeja socijalističke revolucije SAPV, Nada Bošković. Izložbu predstavljaju tri celine