Građansko novinarstvo
Građansko novinarstvo (citizen, public, democratic journalisam) predstavlja plasiranje informacija od strane ljudi odnosno građana koji nisu profesionalni novinari. Podrazumijeva se aktivna uloga građana u procesu sakupljanja, izvještavanja, analiziranja i širenja vijesti i informacija. Građani sakupljaju informacije te ih distribuiraju uz pomoć savremene tehnologije (mobilnih telefona, interneta, i poda, računara) u cilju poboljšanja stanja u društvu ili ukazivanja na nešto što je njima važno ili zanimljivo. Predstavlja osnovu demokratije koja podstiče građane da aktivno učestvuju u socijalnim procesima i društvenim pitanjima.
"Građansko novinarstvo nastaje, kada ljudi, ranije nazivani publika, uzimaju u svoje ruke medijske alatke kako bi se međusobno obavještavali."
— Džej Rosen, profesor novinarstva na NIU
Nastanak uredi
Građansko novinarstvo ili građanski žurnalizam nije novi fenomen. Nastanak građanskog novinarstva dovodimo u vezu sa modernom građanskom državom, građanskom javnosti i nastankom štampanih medija. Formiranje građanske javnosti, koje se podudaralo sa razvojem administrativnog aparata, povećanjem poreza i državne regulacije koja je intervenirala u prostor privatnog, procvat salona i kafića koji su novom sloju intelektualca otvorili prostor za druženje i raspravu, te razvoj štampe osnovni elementi koji su omogućili razvoj ranog građanskog novinarstva. Krajem 1992. godine američki novinar i urednik lista Šarlot Observer (The Charlotte Observer) Ričard Opel (Richard Opel), podstaknut neprofesionalnim izvještavanjem medija, proveo je anketu u kojoj su učestvovali građani. Građani su izrazili mišljenje da mediji malo pišu o vitalnim temama u društvu kao što je ekonomska situacija, zdravstvo, korupcija, kriminal, obrazovanje i ekologiji. Osluškujući glas javnosti, Opel je, obrađujući rezultate provedene ankete sa građanima, inicirao pojavu nove vrste novinarstva koje je podrazumijevalo učešće građana u prikupljanju, obradi i plasiranju informacija.
Uslovi(faktori) razvoja građanskog novinarstva uredi
- Dostupnost i razvoj tehničkih kapaciteta,
- razvijena društvena svijest,
- nezadovoljstvo publike pisanjem službenih ili mejnstrim medija,
- volja i želja publike da aktivno učestvuje
Razvoju građanskog novinarstva značajno je doprinio razvoj Interneta, pojava blogova, forumima i sajtovima. Digitalne tehnologije učinile su građansko novinarstvo univerzalno privlačnim i planetarno relevantnim. Internet i moderne tehnologije, kao i kvalitetni sve manji i sve moćniji gedžeti, uvećana brzina prenosa podataka na različite načine, neki su od faktora koji su običnog čovjeka najprije uključili u proizvodnju različitih sadržaja, a potom od njega, svjesno ili nesvjesno, napravili reportera sa mjesta događaja. Iz dana u dan, ogroman broj video klipova, fotografija, informacija i drugih sadržaja cirkuliše na portalima koji zvanično nisu mediji, na društvenim mrežama poput Tvitera i Fejsbuka i mnogobrojnim drugim kanalima.
Blogovi su počeli krajem devedesetih godina da igraju važnu ulogu, jer su pružili mogućnost svakome od nas da podijeli informaciju koju ima ili izrazi svoje mišljenje, koje će da dođe do miliona ljudi. Značajnu ulogu odigrali su i u razvoju kolaborativnog novinarstva. "U kolaborativnom novinarstvu blog je važna inspirativna platforma i "kao alternativni medijski format koji hibridizira između teksta, animacije riječi, simbola i znakova."[1]
Sve je to natjeralo medije da počnu da se prilagođavaju. Danas mediji imaju blogove na svojim veb sajtovima, profile i stranice na društvenim mrežama, novinare koji prate informacije na Tviteru, a objavljivanje informacija od strane građana postala su uobičajna pojava.
Kada se pojavilo, profesionalni novinari su građansko novinarstvo posmatrali "ispod oka". Smatrano je da mu nedostaje kvalitet, da novinari amateri nisu u stanju da razdvoje bitne činjenice od nebitnih te da ne vladaju osnovnim znanjima, zbog čega se može desiti da propuste ili čak "unište" informaciju do koje su došli ili su eventualno mogli da dođu.
Ipak, prvobitna sumnjičavost polako je prevaziđena. Mnogi mediji su pokrenuli posebne sekcije u kojima objavljuju informacije prikupljene od građana,neki razvijaju čitav sistem kontributora, odnosno ljudi koji su često bili najprije komentatori tekstova na sajtu, da bi na osnovu kvaliteta informacja kojima raspolažu dobili sopstveni kutak na sajtu, uz prethodnu provjeru uredništva. "CNN (CNN) je krajem 2006. razvio poseban internet portal iReport, koji ima svoju zajednicu korisnika. Oni su sami zaduženi za brigu o standardima i retorici rada."[2]
Bilo da je prisustvovao saobraćajnoj nesreći, oružanom sukobu, rijetkom prirodnom fenomenu, performansu neformalne pozorišne trupe, običan čovjek danas je u stanju da snimak napravljen mobilnim telefonom istog trenutka postavi na internet, obogati ga detaljima koje je sam saznao, informiše javnost te medijima pruži osnovu koji može da bude razvijena u detaljniju i bogatiju priču.
Značaj građanskog novinarstva uredi
Iako često postoje nesuglasice na relaciji građansko novinarstvo - klasično novinarstvo (štamapa, radio, televizija), ove dvije kategorije trebalo bi da sarađuju kako bi i jedno i drugo dobilo na kvalitetu. Sa jedne strane, klasično novinarstvo je često ograničeno resursima i brojem slobodnih novinara, te je ponekad nemoguće "pokriti" sva dešavanja i izvorišta informacija. "Pozitivnost građanskog novinarstva ogleda se u činjenici da može biti dopuna profesionalnom izvještavanju, kao i pokazatelj koje teme treba da istražimo te bitno pomagalo za kreiranje realne i objektivne slike svijeta "[3]. Postaje dio sadržaja i unutar tradicionalnih medija, kako javnih tako i komercijalnih. Zato je sve veći broj onih koji, kada se nađu u pravo vrijeme na pravom mjestu, obaveštavaju druge o tome te šire informacije do kojih su došli. Osnovna i najvažnija razlika između građanskog i klasičnog novinarstva jeste što je građansko novinarstvo nezavisno od pritisaka, uticaja, imperativa profita, ali ostalih ograničenja koja i te kako pritiskaju klasične medije.
Današnji masovni medij uglavnom su u privatnom vlasništvu, glavni pokretač je njihov dobitak. Ta činjenica medije često stavlja u pasivan položaj, kako u odnosu na oglašivače koji im mogu uskratiti oglase ukoliko im se ne dopada uređivačka politika medija, tako i u odnosu na različite političko-ekonomske strukture koje na posredan način takođe mogu ugroziti finansiranje medija.
Građansko novinarstvo je na takve pritiske imuno jer ne zavisi ni od čijeg novca, motiv nije zarada već informisanje na bazi entuzijazma.
Građansko novinarstvo danas uredi
Sve je to natjeralo medije da se prilagođavaju. Danas mediji imaju blogove na svojim veb sajtovima, profile i stranice na društvenim mrežama, novinare koji prate informacije na Tviteru. Objavljivanja informacija koje potiču od građana postala su uobičajena stvar. Poznati su primjeri građanskog izvještavanja o uraganu Katrina, građanski izvještaji o napadu na njujorški trgovinski centar 2001, izvještaji građana o poplavama koje su zadesili Bosnu i Hercegovinu u maju 2014.
Ovaj oblik novinarstva može biti idealan izvor informacija, ali je zbog vjerodostojnosti neophodno provjeriti te izvore. Kritike bi se mogle odnsiti i na lični pristup, kvalitet oblikovanja informacije i kredibilitet. Rješenje se kreće u pravcu saradnje sa profesionalnim novinarima, a prvi takav model zaživio je u sjeverno korejskom portalu Ohmu njuz (Ohmu news) na kome građani prenose saznanja kao honorarni saradnici, a zaposleni te podatke provjeravaju. Tako je u Engleskoj 2005. osnovana agencija Citizensajt (Citizenside) koja medijima prodaje video materijale. Prva bosansko-hercegovačka multimedijalna platforma za građansko novinarstvo "Snimaj-sve" podrazumijeva proizvodnju i razmjenu video materijala čiji su autori građani. Simptomatičan je primjer Perezhilton.com (Perezhilton.com), koji se bavi tračevima u šou biznisu, a iza kojeg stoji jedan čovjek, koji danas ima prihode koji dosežu i do 50.000 dolara dnevno.