Grb Srpskog carstva
Grb Srpskog carstva je pojam koji se često javlja u stručnoj literaturi i popularnoj književnosti, a odnosi se na grb ili amblem srpske države iz vremena cara Dušana i njegovog sina cara Uroša. O grbu ili grbovima koji su koristili ova dva vladara, danas ne znamo mnogo, ali tokom istorije, javio se čitav niz grbova koji su pripisani periodu Srpskog carstva.
Prema mišljenju Aleksandra Solovjeva i drugih poznatih heraldičara,[1] počeci srpske heraldike u XIV vijeku su vrlo skromni i sredinom tog vijeka jedva da se javljaju prvi pokušaji vladalačkih grbova, koji su istovremeno i grbovi država. Prve, dosta skromne, podatke o grbovima srednjovjekovnih južnoslovenskih zemalja nalazimo u „Putu oko svijeta“, jednog španskog fratra iz 1330. godine.[2] Ti grbovi su bili dosta nestalni, a što se tiče grbova provincija i vlasteoskih kuća Srpskog carstva, Solovjev odbacuje njihovo postojanje u ovom periodu.
Najpoznatiji grbovi koji se pripisuju Srpskom carstvu i njegovim vladarima su grbovi poznati pod sledećim imenima:
- Grb Dušanovog kraljevstva;
- Dinastički grb Nemanjića;
- Grb Nemanjićkog carstva;
- Ilirski grb;
- Grb cara Stefana Dušana;
- Grb cara Stefana Uroša;
- Grb Tribalije prema slikama Sabora u Konstancu i
- Grb Srpskog carstva prema Milošu Milojeviću.
Grb Dušanovog kraljevstva uredi
.svg)
Prvi poznati grb Dušanovog kraljevstva je onaj koji su opisali i ilustrovali katalonski kartografi na osnovu svojih zapažanja prilikom posjete tadašnjoj Srbiji. Ovaj grb je preuzet sa zastave tadašnje Srbije iz 1339. godine u portolanu katalonskog kartografa, Dušanovog savremenika, Anđelina Dunserta. Na njemu je prikazano kraljevstvo Dušana Nemanjića sa njegovom prestonicom Skopljem, nad kojim se vijori zlatni barjak sa crvenim dvoglavim orlom.[3][4]
Ovaj grb je najstariji poznati grb koji se pripisuje Srpskom carstvu. On prikazuje crvenog dvoglavog orla na zlatnoj pozadini. Smatra se da su Nemanjići grb dvoglavog orla preuzeli od Vizantije. Dvoglavi orao se i kasnije pojavljuje u srpskoj heraldici, ali u drugačijoj kompoziciji boja.
Dinastički grb Nemanjića uredi
Tradicionalnim dinastičkim grbom Nemanjića se smatra onaj sa bijelim dvoglavim orlom na crvenom štitu. Poznato je da su svi Nemanjići za svoj grb koristili dvoglavog orla, a smatra se da su taj grb preuzeli od Vizantije.
U vrijeme Stefana Prvovenčanog, koristio se crveni dvoglavi orao na srebrnoj pozadini, a u vrijeme Srpskog kraljevstva pod Stefanom Dušanom, pozadina je bila zlatna (kao u prethodnom primjeru). Proglašenjem Srpskog carstva došlo do inverzije boja i pojavljuje se grb sa bijelim orlom na crvenoj pozadini. Upravo zbog ove inverzije koja je urađena za vrijeme cara Dušana, postoje mišljenja heraldičara da je grb, kog danas nazivamo dinastičkim grbom Nemanjića, najvjerniji prikaz grba Srpskog carstva.
Na sačuvanim pečetima, kao što je pečat kralja Tvrtka Kotromanića na pismima Dubrovčanima, se jasno vidi grb Nemanjića sa desne strane,[5][6] ali bez definisanih boja i bez periferija. Grb sa ovim bojama će tek kasnije postati poznat kao dinastički grb Nemanjića.
Grb Nemanjićkog carstva prema ilirskim grbovnicima uredi
.jpg)
.svg)
Razvoj heraldike u Evropi, ali i kod nas (ilirska heraldika) doprinio je unapređenju nekih naših tradicionalnih grbova sa novim elementima. Grb Nemanjića, koji je od XIV vijeka bio prepoznatljiv kao bijeli dvoglavi orao na crvenoj pozadini, dobija dodatne periferne heraldističke elemente, kao što su carska kruna i krinovi ili ljiljani, čime podsjeća na carsku heraldiku drugih evropskih zemalja.
Ilustraciju grba sa ovakvim elementima nalazimo u mnogim evropskim grbovnicima (jedan od poznatijih je grbovnik Stemmatographia sive armorum Illyricorum delineatio, descriptio, et restitutio[7] ili Stematografija Ilirije, objavljen 1701. u Beču). Kod većine tih grbovnika, ovaj grb se naziva Imperium a Nemanide Insignia - grb Nemanjićkog carstva ili Imperium a Servia Insignia - grb Srpskog carstva.
Osim bijelog orla na crvenom štitu, grb sadrži i dvije minijaturne zlatne krune na glavama orla, kao i dva zlatna ljiljana pored kandži. Grb je prekriven trakom ili plaštom, a na njemu stoji carska kruna Nemanjića. Slična verzija Nemanjićkog grba se javlja i kasnije, a u XIX vijeku, ova verzija postaje standard za grb moderne srpske države.
Ilirski grb uredi
.png)
Ilirski grb je grb koji eksponira sa pojavom ilirske heraldike u XVI vijeku, a pripisuje se vremenu postojanja nekakve drevne Ilirije. Protagonisti ove heraldike tu drevnu Iliriju, takođe povezuju i sa Srpskim carstvom iz XIV vijeka, nazivajući ovu državu obnovljenim Ilirskim carstvom.
Grb se najčešće javlja sa motivima zlatne šestokrake zvijezde iznad srebrnog polumjeseca, na crvenom polju. Na Balkanu se taj motiv pojavljuje mnogo prije turskog vremena i nije u direktnoj vezi sa islamskom ili turskom simbolikom. Neki srednjovjekovni vladari prihvataju ovu heraldiku, tako da se ona kasnije pojavljuje na grbovima zemalja ili gradova kojima vladaju, ali i među zapadnim i istočnim Slovenima. Tokom XIX vijeka, Ilirski grb će biti jedan od osnovnih simbola Ilirskog pokreta među Južnim Slovenima.
Grb cara Stefana Dušana uredi
.svg)
Grb cara Stefana Dušana ili grb Dušanovog carstva prema ilirskim grbovnicima je grbovna kompozicija nastala krajem XVI vijeka, na kojoj su prikazani stvarni ili pripisani grbovi teritorija Makedonije (Macedoniae), Slavonije (Slavoniae), Bosne (Bosnae), Bugarske (Bvlgariae), Dalmacije (Dalmatie), Srbije (Svrbiae), Hrvatske (Crovatiae), Raške (Rasciae) i Primorja (Primordiae), kao i dva manje jasnija grba za koja se vjeruje da su dinastički grbovi Nemanjića i Kosača. Kompozicija je ukrašena mnogim periferijama i ovjenčana carskom krunom Nemanjića.
Zbog povezivanja ove kompozicije sa imenom cara Dušana, kompozicija se naziva i grb Srpskog carstva. Pretpostavlja se da je prva ovakva grbovna kompozicija nastala za potrebe španskog admirala srbokatoličkog porijekla Petra (Pedra) Ohmućevića, a onda pokrenula stvaranje čitavog niza sličnih kombinacija, mahom kopije ovog.
Grb cara Stefana Uroša uredi
.png)
Grb cara Stefana Uroša ili grb Urošovog carstva je grbovna kompozicija nastala tokom XVII vijeka u ilirskoj heraldici, a koja u velikoj mjeri podsjeća na prethodni grb cara Dušana.
To je takođe grbovna kompozicija na kojoj su prikazani stvarni ili pripisani grbovi Makedonije (Macedoniae), Slavonije (Slavoniae), Bosne (Bosnae), Bugarske (Bvlgariae), Dalmacije (Dalmatie), Srbije (Svrbiae), Hrvatske (Crovatiae), Raške (Rasciae) i Primorja (Primordiae), te dinastički grbovi Nemanjića i Kosača. Grb Stefana Uroša sadrži i plašt (unutar grba), a cijela kompozicija je ukrašena carskom krunom Nemanjića (ponegdje je prikazana kraljevska kruna Nemanjića/Kotromanića) i carskim lancem sa medaljonom.
Kako se ova grbovna kompozicija povezuje sa imenom drugog srpskog cara, Stefana Uroša Nejakog, kompozicija se takođe naziva i grb Srpskog carstva.
Grb Tribalije uredi
_%D0%A0%D0%B8%D1%85%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BB_-_%D0%93%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B3.png)
Motiv crne veprove glave ranjene po kosini, strijelom na srebrenom polju je jedan od najstarijih grbova pripisanih Srbiji.[8][9] Prvo poznato pripisivanje ovog grba Srbiji je ono u Zborniku „Sabor u Konstanci“ 1415. god. gdje se javlja kao grb Srpskog carstva ili grba cara Srbije.
Kasnije, ovaj motiv se javlja i na jednom grbu despota Stefana Lazarevića, ali i u nekim grbovnicima širom Evrope, gdje se njim označava teritorija Srbije. U vrijeme Prvog srpskog ustanka grb postaje popularan kod ustanika. Na zastavama ustanika često su bili grbovi Srbije i Tribalije, kao i na Karađorđevom pečatu, pečatu Praviteljstvujuščeg sovjeta i vojvodskim zastavama), ali od tada kao simbol ne cijele, već prvenstveno centralne Srbije - Šumadije[10] i na crvenoj podlozi.
Grb Srpskog carstva prema Milošu Milojeviću uredi
Sredinom XIX vijeka u Srbiji se javlja čitav niz prijedloga u cilju nadogradnje tadašnjeg jednostavnog grba, koji se sastojao od krsta sa ocilima na crvenom štitu. Osim neizostavne krune i plašta, mnogi prijedlozi ističu vraćanje bijelog dvoglavog orla kao simbola srpske srednjovjekovne države.
Jedan od datih prijedloga za grb obnovljene Srbije, pod nazivom Veliki grb Srpskog carstva, bila je grbovna kompozicija Miloša S. Milojevića. Ova grbovna kompozicija se sastoji od vijenca u čijoj se sredini nalazi tada aktuelni grb Kneževine Srbije, a kog u vijencu okružuju manji grbovi provincija koje su nekad pripadale ili se pripisuju da su pripadale Srpskom carstvu. Upravo zbog svoje grbovne brojnosti date u kopoziciji (4 zastave i 41 grb), prijedlog je postao popularan pod navedenim imenom.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Solovjev 1954, str. 90.
- ^ Smodlaka 1931, str. 6—7; 25.
- ^ Marušić 2005.
- ^ Solovjev 2000.
- ^ Thallóczy 1914, str. 275—276.
- ^ Ivić 1910, str. 20.
- ^ Riter Vitezović 1701, str. 10.
- ^ Samardžić 1993.
- ^ Milkić 2015, str. 12.
- ^ Mladićević, Zlatko M. „O grbu Grada — Zvanični sajt grada Kragujevca”. kragujevac.rs. Arhivirano iz originala 23. 10. 2016. g. Pristupljeno 11. 12. 2016.
Literatura uredi
Stranica Šablon:Početak referenci/styles.css nema sadržaj.
- Solovjev, Aleksandar (1954). „Prinosi za bosansku i ilirsku heraldiku”. Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu. Sarajevo: Štamparski zavod Veselin Masleša. str. 87—135.
- Smodlaka, Josip (1931). Zemlje južnih Slovena i njihovi grbovi oko god. 1330 u Putu oko svijeta jedang španjolskog fratra. Zagreb: Tisak narodne tiskare Novo doba.
- Thallóczy, Ludwig von (1914). Studien zur Geschichte Bosniens und Serbiens im Mittelalter. Munchen und Leipzig: Verlag von Duncker & Humblot.
- Riter Vitezović, Pavao (1701). Stemmatographia sive Armorum Illyricorum delineatio, descriptio et restitutio, authore equite Paulo Ritter. Beč.
- Marušić, Branko (2005). O osnovnim pitanjima srpske heraldike. Beograd: Književna omladina Srbije.
- Solovjev, Aleksandar (2000). Istorija srpskog grba i drugi heraldički radovi. Beograd.
- Ivić, Aleksa (1910). Stari srpski pečati i grbovi. Novi Sad.
- Samardžić, Dragana (1993). Stare zastave Vojnom Muzeju. Beograd.
- Milkić, Miljan (2015). Vojne zastave (PDF). Beograd.
