Википедија

Dečji logor u Sisku

усташки концентрациони логор за српску децу у Независној Држави Хрватској.

Dečji logor u Sisku, poznat i pod službenim nazivom Prihvatilište za decu izbeglica, bio je ustaški koncentracioni logor za srpsku decu u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Ovaj logor za „odgoj i prevaspitavanje" dece je osnovan odlukom „poglavnika" Ante Pavelića, kao i druga dva dečija logora u NDH, Jastrebarsko i Gornja Rijeka kod Križevaca[1]. Ovo stratište za srpsku decu je nastalo 3. avgusta 1942, tokom Drugog svetskog rata, posle neuspešne ofanzive Trećeg rajha (nacistička Nemačka) i Nezavisne Države Hrvatske na partizane, domicilno srpsko stanovništvo i pristigle zbegove Srba iz celog Potkozarja u planini Kozari.[2][3] Logor je postojao u okviru hrvatskog koncentracionog logora u Sisku.[4]

Dečji logor u Sisku
Koncentracioni logor
Djeca u barakama logora Sisak
MestoSisak
Pod kontrolom Nezavisna Država Hrvatska
KomandantAntun Najžer
Postojao3. avgusta 1942. — 8. januar 1943.
Broj zatvorenika6.693
Broj žrtavaod 1300 do 3000

Logor za srpsku decu u Sisku je bio najveći logor za decu u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj i uz ostale logore u NDH, jedino mesto na Svetu u kome su ulogorena i ubijana isključivo deca.[5][6]

U avgustu preko 2000 djece iz jasenovačke ekonomije Mlaka je prebačeno u logor Sisak.[7][8]

„Pakao Nezavisne Države Hrvatske” uredi

U ovom dokumentarnom filmu koji govori o koncentracionim logorima za srpsku decu, u produkciji Muzeja žrtava genocida iz Beograda, direktor ove ustanove Veljko Đurić- Mišina, kaže :

Od 1941. do 1945. godine u Hrvatskoj (tada NDH) postojali su koncentracioni logori, jedinstveni u istoriji svetske civilizacije, specijalizovani za smeštanje i ubijanje dece...[9]

Deca u logorima su bila bez imena i prezimena — imala su samo broj uredi

 
Zvanični dokument o dvogodišnjoj devojčici- logorašici

Ovoj deci su u jasenovačkim logorima poubijani svi srodnici i u pravoj i u pobočnim srodničkim linijama (majke, sestre, bake, tetke, ujne, strine kao i svi muški srodnici), njih nije imao ko da ožali a ni zapamti.[3]

Spomenik pobijenoj deci u Sisku uredi

Srpsko narodno vijeće i Vijeće srpske nacionalne manjine Grada Siska su 1974. godine podigli skroman spomenik pobijenoj djeci logora u Sisku.(Spomenik je nedvosmislen dokaz da su deca pobijena i da je logor postojao. On mnogo više govori o genocidu nego što upućuje na primereno obeležavanje.)

 
Spomenik za oko 2000 pobijene dece u logoru za decu u Sisku za vreme NDH

Tačan broj ubijene dece u logoru u Sisku nije poznat, a podaci se kreću od 1.300 do preko 3.000 ubijene dece.[10] Bio je pod nadzorom Ženske loze ustaškog pokreta i Ustaške nadzorne službe. Upravnik dečjeg logora u Sisku je bio Antun Najžer, ustaša koji je po zanimanju bio lekar.[5]

Logor se nalazio u nekoliko zgrada u gradu Sisku: Sokolani, dvorani ženskog katoličkog manastira Svetog Vinka, magacinu solane „Rajs“, zgradi Guči, osnovnoj školi u Novom Sisku i Karantinu (jedna od šest baraka sisačkog koncentracionog logora).[5]

Uslovi za boravak i život dece su bili užasni. Sva deca su (čak i bebe od nekoliko meseci) ležala na podu, na tankom sloju slame, bez odeće i ćebadi.[5]

Uslovi u logoru uredi

U sabirnom logoru u Sisku nalazilo se u to vreme 5.700 žena. Najveći broj bio je iz srezova Grubišno Polje i Bjelovara. Decu su oduzeli od majki i zatvorili u Sokolski dom a žene u dvorište Teslićeve fabrike stakla. Tu su ležale na goloj zemlji, na kiši. Jednom dnevno oko 4 časa po podne, za jelo su dobijale malo neslane skrobi od kukuruzna brašna; za 20 dana boravka u Sisku nisu uopšte videle hleba. Pri deobi hrane ustaše bi ih užasno tukle korbačima. U tome su se naročito isticali mladići, čineći taj posao sa najvećim zadovoljstvom. I deca – zatvorena u Sokolskom domu takođe su slabo hranjena.[11]

Srpska deca u logorima uredi

Veliki broj srpske dece bio je razmešten po raznim logorima, gde se prema njima postupalo isto kao i prema muškarcima i ženama. I njih su predstavnici vlasti, milosrdne sestre i ustaše mučili glađu i žeđu, izlagali svim vremenskim nepogodama, zlostavljali tukli „vadili oči, sjekli nos i uši, prebijali ruke i noge, često i pred njihovim roditeljima. Uživajući u njihovom sadizmu.[12]

Deca koja su bila zatvorena u sokolani u Sisku „bila su isto tako loše hranjena kao i mi“. Stoga su mnoga bežala iz logora i od građana iz varoši prosila hranu.[13] „Usled gladi, nereda i prehlade među decom je bio veliki pomor. Naročito su mlađa deca ispod tri godine umirala u masama.[14][15]

Iz ovog dečijeg logora u NDH, humani i hrabri ljudi uspeli su da izvuku 2.200 kozarske dece i prebace ih u Zagreb. Porodice u Sisku i okolnim selima uzele su na čuvanje 1.630 deteta, 1.691 dete iz sisačkog logora vraćeno je roditeljima.[16]

Svedočenje dr Margulisa uredi

Početkom 1942. godine dr Margulis, lekar iz Osijeka, premešten je u tzv. „Dečije prihvatilište“ kod Siska, gde je bilo oko 3.200 srpske dece. Decu je našao u očajnom stanju, smeštenoj u jednoj rđavoj zgradi čiji je pod bio od cigala. Ležala su na slami, zaražena tifusom i dizenterijom. Slama je bila zagađena i zaraza je zahvatila gotovo svu decu. Dr Margulis je pismeno zatražio od šefa lekara jednog Hrvata, kojeg nije hteo imenovati, da se slama promeni. Ovaj mu je međutim u pretećoj formi odgovorio da NDH „ne može sebi dozvoliti takav luksuz da promeni slamu“. I tako je svih 3.200 srpske dece pomrlo od opakih bolesti u „Dečijem prihvatilištu“ gde su se iz specijalnih humanitarnih „hrvatskih obzira nalazila dva lekara“.[17][18]

Žrtve uredi

Prva deca su u logor stigla 3. avgusta 1942. godine[5]. Tada je u logor dovedeno 906 dece[5]. Već sutradan, 4. avgusta dolazi još 650 dece. Treća grupa dece u logor stiže 6. avgusta i u njoj se nalazilo 1.272 dece.[5]

U toku avgusta i septembra 1942. godine je u logor dovedeno još 3.971 dete koje je oduzeto od Srba koji su odabrani za prisilan rad u Nemačkoj.[5]

U periodu između 3. avgusta 1942. i 8. januara 1943. godine u Sisku je bilo zatvoreno 6.693 srpske dece.[5] Tokom postojanja logora u njemu je svakodnevno umiralo od 30 do 40 dece.[5]

Aktivista Crvenog krsta Ante Dumbović je vodio evidenciju prema kojoj je iz logora vraćeno roditeljima ili bliskim rođacima oko 1.200 dece, dok je oko 2.200 dece predato građanima Siska i okoline na prehranu.[5] Tačan broj umrle dece nikada nije utvrđen.[5] Dumbović je u toku pet meseci 1942. zabeležio 1.630 umrle dece.[5] Pominju se i podaci od 1.152 sahranjene dece, odnosno 1.214 umrle dece.[5]

Nakon završetka Drugog svetskog rata grobar Franjo Videc je izjavio da je broj umrle dece u sanducima uvek bio veći od onog koji je stajao u evidenciji, dok mala deca uopšte nisu ni popisivana.[5]

Broj umrle dece u logoru bi bio znatno veći da građani Siska nisu kolonizovali ili spasavali decu.[5] Međutim i ta deca su često umirala ili zbog iscrpljenosti, ili zbog sporadičnih ustaških akcija u kojima su ta deca ubijana, a često i njihovi hranioci[5].

Doktor Lazar Marguljes iz Osjeka koji je obilazio decu u logoru tvrdi sledeće:[19]

Pregledavajući djecu najčešće sam obilazio ova mjesta: nedovršenu Sokolanu, u kojoj su djeca ležala na golom betonu ili, u najboljem slučaju, na nešto malo slame. U tzv. Bolnici, u maloj školi u Starom Sisku, u kojoj nije bilo kreveta djeca su ležala na podovima sa malo rastresene i zagađene slame, ulijepljene krvavim izmetinama i prekrivene rojevima muha. Djeca su bila gola i bosa, bez pokrivača. Kad je i u Sokolani izbio pjegavac, doktor Najžer je naredio da se zaražena djeca prenesu u tzv. Bolnicu, u kojoj još zaraze nije bilo, te je tako prouzrokovao veliki pomor djece.

[20]

Period nakon rata i Nasleđe uredi

Nakon rata ljudi koji su se vratili iz zarobljeništva su krenuli u potragu za svojom decom. Kartoteka koju je vodila Diana Budisavljević je korišćena veoma kratko, jer ju je, zajedno sa fotografijama preuzela OZNA.[5] Rad na kartoteci je ubrzo sasvim zamro, a mnogi ljudi nikada nisu pronašli decu.[5]

Na zgradu solane Rajs 1958. godine je postavljena je spomen-ploča.[21] Početkom 1990-ih spomen ploča je uništena.[5]

Podignut je i spomenik deci koja su bila u logoru, u blizini tadašnjeg doma kulture, a na zgradi doma postavljena je spomen ploča koja je takođe uništena početkom 1990-ih.[5]

Dečje groblje je 1974. pejzažno uređeno, a na njemu postavljen i spomenik.[5] Danas je groblje neodržavano i propalo. Na spomeniku koji je ostao piše da je tu sahranjeno oko 2.000 dece.[5]

Nakon rata u Hrvatskoj početkom 1990-ih, država Hrvatska nije vršila komemoraciju žrtvama niti na drugi način obeležavala stradanje u ovom logoru.[10] Komemoracija je prvi put održana 2012. godine, a nju su organizovali Srpsko narodno vijeće i Vijeće srpske nacionalne manjine grada Siska.[22]

U savremenoj Hrvatskoj postoje pokušaji negiranja postojanja dečijeg logora u Sisku ili umanjenja broja žrtava. Tako istoričarka i dekanka katedre za hrvatske studije Vlatka Vukelić tvrdi da takav logor nije ni postojao.[23]

Reference uredi

  1. ^ Jovan (Metropolitan of Zagreb and Ljubljana): Večan pomen Jasenovac: mjesto natopljeno krvlju nevinih : spomenica povodom pedesete godišnjice velikomučeničkog Jasenovca i sedme godišnjice osvećenja ponovo izgrađene crkve rođenja Sv. Jovana Krstitelja spomen-hrama u Jasenovcu, Sveti arhijerejski sinod, Srpske pravoslavne crkve, 1990 str. 96
  2. ^ Nikolić 1979.
  3. ^ a b Lukić 1979.
  4. ^ Od dželata prave svece
  5. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć „Komemoracija za decu – žrtve ustaškog logora u Sisku“
  6. ^ Jedini logor za djecu u Evropi
  7. ^ Mataušić 2008, str. 202.
  8. ^ Kinder-KZs der kroatischen Ustaša-Terroristen im Zweiten Weltkrieg
  9. ^ Beograd: Premijera filma "Pakao Nezavisne Države Hrvatske" 26. decembra | Mondo Portal
  10. ^ a b RTS: „Pupovac: Zagreb bez sluha za žrtve“ (pristupljeno 7. oktobra 2012)
  11. ^ Najveći zločini sadašnjice : (patnje i stradanje srpskog naroda u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 1941-1945), Dr. Dragoslav Stranjaković, Gornji Milanovac Dečje novine (1991). str. 436,437
  12. ^ Marko Đurić, sveštenik iz Savskih Polja
  13. ^ Dečji logor u Sisku 3.08.1942. – 8.01.1943.
  14. ^ Stranjaković 1991, str. 233.
  15. ^ Jovanka Marćetić, domaćica iz Prijedora, Beograd 1. 10. 1942. godine (K)
  16. ^ Ilija M. Pavlović: Milan Đ. Nedić i njegovo doba - Volume 1, Nova iskra, 1994 - str 232
  17. ^ Stranjaković 1991, str. 234.
  18. ^ Dr Magulis je ovo ispričao 1946. godine Petru Ristiću sudiji iz Osijeka
  19. ^ „Dječji logor u Sisku 3.08.1942—8.01.1943.“ na sajtu www.jadovno.com, Pristupljeno 9. 4. 2013.
  20. ^ Komemoracija za decu žrtve ustaškog logora u Sisku
  21. ^ Saopštenje za javnost Svetog Arhijerejskog Sabora
  22. ^ „SLUŽEN PARASTOS SRPSKOJ DJECI UBIJENOJ U SISAČKIM LOGORIMA“ na sajtu www.jadovno.com (pristupljeno 7. oktobra 2012)
  23. ^ P.O.L. „Žena koja veliča ustaše uskoro postaje dekan fakulteta”. Politika Online. Pristupljeno 2023-04-15. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

  Mediji vezani za članak Dečji logor u Sisku na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дечји_логор_у_Сиску&oldid=26866638”