Dimitrije P. Tirol
Dimitrije P. Tirol (Čakovo, 31. maj 1793 — Temišvar, 30. mart 1857) bio je srpski pisac, gramatičar, geograf, istoričar, slikar portretista, urednik kalendara i almanaha.
| Dimitrije Tirol | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 31. maj 1793. |
| Mesto rođenja | Čakovo, Habzburška monarhija, danas Rumunija |
| Datum smrti | 30. mart 1857. (63 god.) |
| Mesto smrti | Temišvar, Austrijsko carstvo, danas Rumunija |
Biografija
urediOtac mu se zvao Panta "Tirol" (ili pre - Pavle)[1], a majka Magdalina rođena Kapamadžija. Prezime Tirol porodica je dobila prema natpisu na kući „Kod Tirola“ oca Pante, koji se prezivao Georgijević.
Dimitrije P. Tirol se školovao u Čakovu, Bristu, Temišvaru i Kečkemetu. U Mezeberenju je završio više razrede gimnazije, a u Požunu je bio u Evangelističkom liceju, gde je slušao filozofske nauke. Iako je imao volju da se dalje obrazuje na poziv oca 1813. godine vraća se kući, u Čakovo. Preuzeo je trgovački posao a ubrzo 1815. godine umire mu otac. Potom Dimitrije P. Tirol sa majkom prelazi 1816. godine u Temišvar, da po očevoj želji usavrši izuči trgovački zanat. Međutim, mladića trgovca je više privlačila knjiga. On je još 1813. godine objavio javnosti da će izdati knjigu "Povjest Krakovske princeze Vande".[2] Međutim taj izdavački poduhvat nije uspeo zbog malog broja pretplatnika.
U Temišvaru se Mita oženio Hristinom Hristiforovom rođ. Nikifor, 1817. godine. Kako mu trgovački posao nije uspevao, on ga napusti i pri temišvarskoj policiji postao je pisar. Nastavio je da se samoobrazuje i intenzivno proučava srpsku književnost.
Za mladog Temišvarca bilo je dragoceno poznanstvo sa Vukom Stefanovićem Karadžićem, čiji je postao veliki poštovalac i sledbenik. Za Vuka je Tirol nesebično sakupljao narodne umotvorine iz Banata. Vuk i njegova porodica u više navrata su uživali gostoprimstvo Dimitrija P. Tirola u Temišvaru. Nažalost, Vuk nije uzvraćao istom merom poštovanje koje mu je mladi Tirol ukazivao. Godine 1822. Tirol je na primer preveo Vukovu „Gramatiku na nemački jezik, bez toga da je njegovo ime navedeno na izdanju (Lajpcig, Berlin 1824).
Dimitrije je 1828. godine osnovao zajedno sa arhimanditom Pavlom Kenđelcem i dr Đorđem Čokrljanom, Sodružestvo ljubitelja knjižestva srbskog u Temišvaru. Društvo je zabranjeno 1831. godine.
Na preporuku Tanasija Zvekića i dr Jovana Stejića, Dimitrije kao već poznati književni radnik napušta Temišvar, da bi bio kućni učitelj u domu Obrenovića. Oktobra 1830.[3] Dimitrije P. Tirol sa suprugom prelazi da živi u Srbiji. Nastanili su se u Beogradu. Međutim oduševljenje je brzo splasnulo, naime, u Srbiji kneza Miloša Obrenovića nije bio lak život. Ipak, Tirol je ovde prevodio, radio je na unapređenju kulture i privrede. Držao je i časove sinovima Jevrema Obrenovića; proveo kao učitelj 12 godina.
Tirol je kao učitelj Miloša, sina gospodara Jevrema, 1839. godine zajedno sa njim boravio u Rusiji. U Odesi je Tirol sreo potomke onih Srba koji su se polovinom 18. veka iz Habzburške monarhije iselili u Rusiju. Ovde, između ostalog, upoznaje Dimitrija Maksimovića Knjaževića, prvog predsednika Odeskoga društva istorije i drevnosti, čiji su preci bili Srbi. Postao je dopisni član pomenutog Odeskog istorijskog društva.[4] Iz Rusije se vratio nakon dve godine bavljenja, u jesen 1841. godine.
Maja meseca 1841. godine u Beogradu je osnovano Družstvo srbske slovesnosti za koje se Dimitrije P. Tirol odavno zalagao. Postao je član Družstva i obavljao dužnost blagajnika. Aprila 1842. Tirol je postavljen na čelo državne štamparije Srbije.
Sticajem političkih promena u Srbiji, Dimitrije P. Tirol napušta Beograd i krajem 1842. godine vraća se u Temišvar, gde ga zatiču porodični problemi. U Temišvaru se posvećuje pisanju i prevođenju. U tome ga remete dešavanja 1848 - 1849. godine. Zbog neprilika napušta Temišvar i jedno vreme boravi u Zemunu.
Mita 1. maja 1848. učestvuje kao poslanik na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima.
Dimitrije G. Tirol - imenjak, sinovac Dimitija P. Tirola bio je akademski obrazovan, odličan slikar, koji je uglavnom slikao portrete poznatih ličnosti svoga doba.[5]
Godine 1851. Tirol postaje profesor srpskog jezika u temišvarskoj gimnaziji. Iste godine je izabran i za direktora mesnih srpskih škola. Tirol te godine radio je na osnivanju Družstva Čitališta u Temišvarskom predgrađu Fabriki. Pokreće 1853. godine "Temišvarski kalendar" u Temišvaru.[6]
Tirol 1855. godine poboljeva, i umire 30. marta 1857. u Temišvaru, gde je i sahranjen.
Knjige
uredi- Privestvovatelnaja knižica za premilu i preljubeznu serbsku junost (Budim, 1818)
- Nemačka gramatika za upotreblenije srbske mladeži (Budim, 1830)
- Političesko zemljopisanije za upotreblenije srbske mladeži (Beograd, 1832)
- Načertanije Ustava Učenoga Srbskoga Društva (Beograd, 1835)
- Sila prijateljstva ili Don Žuan i Dona Teodora (Beograd, 1835)
- Mnenije u upotrebljavanju stradatelne častice (Beograd, 1837)
- Podvigi Dimitrija Maksimovića Knjaževića... (Beograd, 1841)
- Kazivanje starih Trebješana... (Beograd, 1842)
- Obšteupotrebiteljnij pravopis srbskog jezika... (Temišvar, 1852)
- Spisak členova Družstva Čitališta fabričkog u Temišvaru (Temišvar, 1854)
- Visokoblagorodnoj Gospođi Ekaterini Vukovićki... (Temišvar, 1854)
- Ogledi srbskog knjižestva za gimnazijsku mladež (Temišvar, 1855)
Almanasi
uredi- Banatski almanah (Temišvar, 1827, 1828, 1829)
- Uranija (Beograd, 1837, 1838); objavio je oglas o novoj "Uraniji" zabavniku za 1855. godinu, sada u Temišvaru polovinom 1854. godine u "Srbskom dnevniku".[7]
Kalendari
uredi- Temišvarski kalendar za 1854, 1855, 1856, 1857, 1858. godinu (Temišvar, 1853, 1854, 1855, 1856, 1857)
Portreti (slike)
urediGalerija
uredi-
Naslovna strana Slavenske gramatike (1827) -
Izdanje Banatskog almanaha za 1829. godinu -
Naslovna strana Kleine Grammatik der serbischen Sprache für Deutsche (Mala gramatika srpskog jezika za Nemce) (1851) -
Naslovna strana izdanja Temišvarskog kalendara za 1858. godinu
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Petar Stojšić: "Elikon ili sredstvo ukrašenija duše...", Budim 1829.
- ^ "Glasnik družtva srbske slovesnosti", Beograd 1857. godine
- ^ "Politika", 22. maj 1940
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1857. godine
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Dimitrije P. Tirol" - život i delo, Temišvar 2007. godine
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1853. godine
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1854. godine
Literatura
uredi- Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: Dimitrije P. Tirol, život i delo (Temišvar, 2007)
Spoljašnje veze
uredi- Bibliografija
- Biografija na sajtu SANU
- Istorijska biblioteka: Banatski almanah
- Ljubivoje Cerović: Dimitrije Tirol 1793-1857, Temišvarski zbornik, broj 3, 2002. godine
