Dimitrije Stojaković
Deme Stojai (mađ. Döme Sztójay; Vršac, 5. januar 1883 — Budimpešta, 22. avgust 1946) bio je vojnik i diplomata koji je tokom Drugog svetskog rata bio predsednik vlade i ministar spoljnih poslova u Mađarskoj od 23. marta 1944. do 24. avgusta 1944.[1]
| Deme Stojai | |
|---|---|
 Službena fotografija predsednika mađarske vlade Demea Stojaia | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Dimitrije Stojaković (po rođenju) |
| Datum rođenja | 5. januar 1883. |
| Mesto rođenja | Vršac, Austrougarska |
| Datum smrti | 22. avgust 1946. (63 god.) |
| Mesto smrti | Budimpešta, Mađarska |
Deme Stojai je rođen u Vršcu kao Dimitrije Stojaković, koji je u to vreme pripadao Austrougarskoj. Po rođenju je bio Srbin. Promenio je svoje ime u mađarizovanu verziju 1927. godine.
Karijera uredi
Početak karijere uredi
Kao mladić je stupio u Austrougarsku vojsku i tokom učešća u Prvom svetskom ratu napredovao do čina pukovnika. Posle raspada Austrougarske u Prvom svetskom ratu pridružio se kontrarevolucionarnoj armiji Mikloša Hortija. Kada je Horti proglašen za mađarskog regenta, postavio je Stojaia za vojnog atašea u Berlinu. Na ovoj poziciji se Stojai nalazio od 1925. do 1933. godine. Od 1933. do 1935. godine radio je u mađarskom ministarstvu odbrane. Predsednik mađarske vlade, Đula Đomboš, imenovao je Stojaia za mađarskog ambasadora u Nemačkoj. Na ovoj poziciji Stojai se nalazio sve do 1944. godine. Više puta se sastajao sa Adolfom Hitlerom, između ostalog i 28. marta 1941, dan posle puča u Beogradu. Tom prilikom Hitler mu je rekao da planira da napadne Jugoslaviju i predlažući Mađarskoj da učestvuje u vojnoj invaziji na Jugoslaviju naveo da Mađarska, kao i ostale države učesnice u planiranom napadu, može da očekuje ostvarenje svojih teritorijalnih interesa.[2] i da zauzme onoliko terotorije Banata koliko želi.[3] Stojai se na samom početku Drugog svetskog rata zalagao za što neutralniju ulogu Mađarske predočavajući da je to i želja Nemačke. Kasnije, pre nemačkog početka napada na Sovjetski Savez, koji je bio predvideo krajem maja 1941, Stojai je promenio svoj stav i sa svoje pozicije u Berlinu predlagao je da Mađarska aktivnije sarađuje sa Nemačkom kako bi se izbeglo da Rumunija bude nagrađena za svoju saradnju teritorijama za koje je zainteresovana Mađarska.[4]
Predsednik marionetske vlade okupirane Mađarske uredi
Posle nemačke okupacije Mađarske, Horti je, pod pritiskom nemačkog ambasadora Edmunda Fezenmajera, predložio Stojaia za predsednika vlade.[5] Nemci su tom prilikom imali u vidu pronemačke i profašističke stavove Stojaia. Deme Stojai je 23. marta 1944. godine postavljen za ministra spoljnih poslova i za predsednika kolaboracionističke marionetske vlade Kraljevine Mađarske. Na ključna mesta u svojoj vladi postavio je istaknute članove mađarske fašističke organizacije Strelasti krst.[6] Pre njegovog imenovanja za predsednika Jevreji nastanjeni u Mađarskoj su bili diskriminisani i ekonomski i politički, ali nisu bili deportovani u koncentracione logore.[7] Stojai je za vreme svog mandata pomagao nemačkim okupatorima da počnu deportovanje mađarskih Jevreja u koncentracione logore, ili za potrebe robovske radne snage,[8] kao i da povećaju broj mobilisanih mađarskih vojnika u borbi na strani Trećeg rajha.[9]
Kraj karijere uredi
Porazi nemačke vojske, protesti međunarodne zajednice i priključenje Rumunije savezničkim snagama podstakli su Hortija da raspusti vladu Stojaia i postavi novu vladu na čelu sa generalom Gezom Lakatošom (mađ. Géza Lakatos).[10] Kad su Nemci svrgnuli Hortija, Stojai nije ponovo postavljen na dužnost predsednika vlade, a pošto je Crvena armija počela da potiskuje nemačku vojsku iz Mađarske u aprilu 1945, Stojai je pobegao iz Mađarske. Vojska SAD ga je zarobila i izručila Mađarskoj. U Budimpešti mu je suđeno za učešće u izvršenju ratnih zločina. Osuđen je na smrt i streljan 22. avgusta 1946. u Budimpešti.[11]
Reference uredi
- ^ Unger, Maćaš; Sabolč, Oto. Istorija Mađarske (PDF) (na jeziku: srpski). str. 220. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 12. 2018. g. Pristupljeno 20. 02. 2010.
- ^ „Između Berlina i Rima”. www.novosti.rs (na jeziku: srpski). 24. 7. 2010. Pristupljeno 4. 12. 2018.[mrtva veza]
- ^ Pritz 2004, str. 15.
- ^ Pritz 2004, str. 27.
- ^ „Raoul Wallenberg and the Rescue of Jews in Budapest”. Ushmm.org. Pristupljeno 26. 12. 2010.
- ^ „Jewish History”. Jewish History. Pristupljeno 26. 12. 2010.
- ^ Molnár, Judit. Gendarmes, Policemen, Functionaries and the Jews - New Findings on the Behavior of Hungarian Authorities During the Holocaust (PDF) (na jeziku: engleski). University of Szeged. Arhivirano iz originala (PDF) 26. 06. 2010. g. Pristupljeno 4. 12. 2018.
- ^ „Labour Service”. degob.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 4. 12. 2018.
- ^ „Steinfeld biography”. www-groups.dcs.st-and.ac.uk (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 07. 08. 2012. g. Pristupljeno 4. 12. 2018.
- ^ „The Holocaust in Hungary”. degob.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 4. 12. 2018.
- ^ „1946. augusztus 22. Sztójay Döme kivégzése”. www.rubicon.hu (na jeziku: mađarski).
Literatura uredi
- Pritz, Pál (2004). The War Crimes Trial of Hungarian Prime Minister László Bárdossy (PDF) (na jeziku: engleski). Social Science Monographs. ISBN 9780880335492. Pristupljeno 4. 12. 2018.
