Doktorova kula u Beogradu
Doktorova kula u Beogradu se nalazi na teritoriji opštine Savski venac. Smeštena je u ulici Kneza Miloša 103, a u njoj se nalazila Psihijatrijska klinika. Zaštićena je zakonom kao spomenik kulture od velikog značaja od 1965. godine.[1]
| Doktorova kula | |
|---|---|
 Doktorova kula | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Savski venac |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1824. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture |
Izgled uredi
Zgrada je sazidana 1824. godine, a njen ktitor je italijanski doktor Vito Romita, jedan od prvih lekara u Srbiji nakon ustanaka.
Uspostavljanjem delimične državne nezavisnosti Kneževine Srbije Hatišerifima iz 1829, 1830. i 1833. godine, stvoreni su uslovi za formiranje prvih državnih upravnih i zakonodavnih ustanova, uspostavljanje narodne skupštine, ministarstava i sudske vlasti, organizovanje policije i narodne vojske, obnovu crkava i manastira i dr. Taj proces je zahtevao obnovu starih i izgradnju brojnih novih zgrada za njihov smeštaj. One su bile skoncentrisane u većim varošima, tadašnjoj prestonici Kragujevcu, ali i u Beogradu, Požarevcu i Šapcu. Pored reperezentativnih dvoraca, podizana su i raznovrsna zdanja za smeštaj državne administracije, vojnih, zdravstvenih, obrazovnih, kulturnih, saobraćajnih i drugih ustanova - carinarnica, kasarni, bolnica[2], škola, mehana, menzulana, prvih industrijskih postrojenja i sl.
Posebno je prvi period modernizacije države i uspostavljanja državnih i društvenih ustanova (1830–1839) bio opterećen brojnim teškoćama. Jedna od oblasti kojoj je bilo neophodno unapređenje bila je zdravstvena zaštita stanovništva i vojske. Civilnih bolnica nije bilo, a lečenjem stanovništva su se bavili priučeni samouci, tzv. travari, vidari, hećimi i sl., kao i turske hodže, jevrejski vidari i putujući grčki lekari iz oblasti Epira. U Beogradu je bio poznat Hećim Toma Kostić koji je držao mehanu u Varoši, preko puta srpske crkve (danas Kafana kod „?”). Lekovi su dobavljani iz Turske ili Austrije, a prodavani su po dućanima. Početkom dvadesetih godina u službi kneza Miloša je bio Konstantin Aleksandridi, doktor medicine, a zatim je od 1822. godine lični knežev lekar bio Napolitanac Vito Romita, visoki i ugledan Talijan, prethodno do 1823. godine lični lekar beogradskog vezira, inače samouki lekar sa juga Italije, koji je službovao u Carigradu i Bukureštu.
Romita je od vezira dobio zemljište od oko 6,5 hektara, daleko van Utvrđene varoši, na osunčanim padinama zapadnog Vračara, u kraju zvanom Guberevac. Tu je, nakon prelaska u kneževu službu, podigao svoju kuću, jednu od najsolidnijih građevina u tadašnjoj Kneževini, okruženu povrtnjakom, voćnjakom i vinogradom, sa sadnicama naručivanim iz Italije. Kuća Vite Romite, Doktorova kula, četvrtastog je oblika sa zidovima od neobrađenog kamena. Sagrađena je od opeke, kamena i ćeramide, i sastoji se od podruma, prizemlja i sprata, sa simetričnim rasporedom prostorija. Namena kuće je bila dvostruka - za stanovanje i primanje pacijenata. Budući da je na sprat, ima fasadu od kamena i mala prozorska okna u narodu je nazvana - Doktorova kula[3]. Od svedene dekorativne plastike izdvaja se motiv prelomljenog luka, primenjen na otvorima u spratnoj zoni, koji reprezentuje uticaj romantičarske arhitekture. U enterijeru objekta sačuvane su reprezentativno obrađene peći ka reprezent primenjene umetnosti svoga doba.
Za Doktorovu kulu koristio se i naziv Kunibertova kula po Romitinom zetu kome je u ime miraza prepustio Kulu sa vinogradom[4][5] Kao i Vito Romita i njegov zet Bartolomeo Kunibert je bio lekar i jedno vreme je bio lekar kneza Miloša Obrenovića i njegove porodice, a isto tako i prvi lekar okružja i varoši beogradske po Kneževom nalogu.Nakon smrti Romite, njegova supruga, ćerka i zet nisu mogli finansijski brinuti o zdanju i njegovom održavanju pa su kuću predali knezu Mihailu. Unutrašnjost je bogata dekoracijom, naročito na tavanicama, a sva stolarija je od punog drveta. Orijentalni uticaj vidi se u zašiljenom vrhu ulaznih vrata, a tipičan srednjoevropski u visini prostorija. Godine 1861, Doktorova kula je dobila zdravstvenu namenu, a time je postala okosnica budućeg kliničko-bolničkog centra, koji se danas nalazi oko nje. Dekret koji je potpisao knez Mihailo definiše ustrojstvo Kule da će se u Domu čuvati i lečiti „S uma sišavši“ iz cele Srbije. Prvi bolesnik primljen je 26. avgusta 1861. godine, a 1881. prerasta u Bolnicu za duševne bolesti. Upravnici bolnice u prvih trideset godina rada bili su: dr Florijan Birg, dr Vasa Todorović, dr Mladen Janković, dr Đorđe Klinkovski, dr Jovan Danić, i dr Milan Vasić. Najznačajniji psihijatar ove bolnice bio je dr Laza K.Lazarević.4
Po svojim stilskim i konstruktivnim karakteristikama zgrada Doktorove kule predstavlja materijalno svedočanstvo arhitekture svoga doba i spada u prve reprezentativne objekte sagrađene u Srbiji u prvoj polovini XIX veka. Kao jedan od prvih objekata korišćenih u zdravstvene svrhe predstavlja svedočanstvo društvenog razvoja kneževine Srbije. Zbog navedenog objekat Doktorove kule u ulici Kneza Miloša broj 103, utvrđen je za spomenik kulture 5 od velikog značaja 1979. godine.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Blagojević M, Roter. „Nastanak prvih zdravstvenih kompleksa,Acta hist. med. stom. pharm. med. vet. / 2014 / 33 / 1 / 74–92” (PDF). Pristupljeno 9. 2. 2017.[mrtva veza]
- ^ Stanojević, V. (1960). Najstarije bolnice u Beogradu (GGB VII izd.). Beograd.
- ^ klinike http://www.lazalazarevic.rs/index.php/o-klinici/istorijat- klinike Proverite vrednost parametra
|url=(pomoć). Pristupljeno 9. 2. 2017. Nedostaje ili je prazan parametar|title=(pomoć)[mrtva veza] - ^ Sekulić, J. (1964—1965). Zaštita spomenika kulture na području grada Beograda (GGB XI-XII izd.).
- ^ Milovanović, S. (2006). Prvi srpski psihijatri. Beograd: Srpski arhiv za celokupno lekarstvo,Časopis SLD.
