Википедија

Zemljotresi na teritoriji Republike Srpske

Zemljotresi na teritoriji Republike Srpske i u okruženju kroz duži istorijski period nastali su uslovima visoke seizmičke aktivnosti koja se ispoljava u znatnom broju žarišnih zona, sa velikom gustinom rasednih struktura, korelacija hipocentra sa postojećim aktivnim rasedima, izdvajanjem seizmogenih blokova i tektonskih jedinica.

Topografska karta Republike Srpske

Baza podataka uredi

Zemljotresi na teritoriji Republike Srpske su tektonskog autohtonog porekla. Pored autohtone seizmičnosti, teritorija Republike Srpske je izložena i seizmičkom delovanju zemljotresa sa teritorije zemljotresa iz susednih zemalja.

Koncentracija epicentara zemljotresa je najveća u oblasti Hercegovine i širem području Banja Luke. Geotektonski gledano tu se nalaze regionalne i druge rasedne strukture i vidljivi znaci izražene destrukcije terena. Najčešća dubina hipocentara zemljotresa kreće se od 11-18 kilometara, dok se najdublji hipocentri zemljotresa javljaju na širem području Banja Luke, na dubinama koje iznose od 20 do 30 kilometara.

Na osnovu raspoložive baze podataka za izradu karte epicentara jakih zemljotresa u Republici Srpskoj se koriste podaci o zemljotresima iz perioda koji su zbog različite tačnosti svrstani u tri perioda:

  • istorijski period do 1823. godine,
  • rani instrumentalni period od 1824.do 1964. godine,
  • savremeni period nakon 1964. godine.
Različitost izvora podataka i postupaka za lociranje zemljotresa iz ova tri perioda uslovila su i razlike u osnovnom sadržaju i tačnosti svakog od prikazanih glavnih parametara.

Zemljotresi u u neposrednoj blizini teritorije Republike Srpske uredi

Uzimajući u obzir veličinu prostora na kojem se manifestuju efekti razornih zemljotresa koji su predmet analize za izradu, ne mogu se zanemariti žarišne zone u neposrednoj blizini teritorije Republike Srpske. U ovim žarišnim zonama se mogu generisati snažni zemljotresi sa epicentrima na teritoriji drugog entiteta ili zemalja u okruženju koji zbog efekata koje mogu imati na građane i materijalna dobra u Republici Srpskoj utiču na seizmičku opasnost.

Zemljotresi koji moraju biti uzeti u obzir su sledeći:

1. 1667. godine - zemljotres na području Dubrovnika jačine M=6,4 jedinice Rihterove skale

2. 1923. godine - zemljotres u zaleđu Makarske jaćine M = 5.9 jedinica Rihterove skale

3. 1909. godine - zemljotres na području Petrinje jačine M = 5.7 jedinica Rihterove skale

4. 1986. godine - zemljotres na području Grahova jačine M = 5.5 jedinica Rihterove skale

5. 2020. godine - zemljotres na području Petrinje jačine M = 6.3 jedinice Rihterove skale[1]

Istorijski period do 1823. godine uredi

Zemljotresi do 1823. godine, zbog oskudnih hronoloških pisanih dokumenata na osnovu kojih su locirani, odlikuje mala tačnost geografskih koordinata, a intenzitet zemljotresa je određen na osnovu malog broja i nedovoljno preciznih podataka, a dubina hipocentra nije ni definisana.

Dana 6. aprila u 8 časova dogodio se zemljotres u Dubrovniku 1667. godine, koji je bio jedan od najjačih zemljotresa (jačine M=6.4) koji su pogodili neko područje današnje Hrvatske, ali deo Hercegovine.[2]

Ovi zemljotresi samo doprinose sagledavanju postojanja seizmičke aktivnosti u konkretnom prostoru. Svojim položajem epicentra doprinose izdvajanju žarišnih zona i kvalitativnom definisanju njihovih energetskih potencijala.

Rani instrumentalni period od 1824. do 1964. godine uredi

Obimna baza makroseizmičkih podataka za jake zemljotrese iz perioda od 1824. do 1964. godine, uz postojanje limitiranog broja instrumentalnih podatatka, omogućila je stvaranje osnove za prostorno i energetsko definisanje ovih zemljotresa sa dovoljnom tačnošću za izradu karata seizmičke opasnosti.

Na Banjalučkom seizmogenom području koje obuhvata prostor od oko 10 000 km odnosno teritoriju na rastojanju 50 km od Banje Luke u ovom period dogodila se:[3]

  • Prva serija zemljotresa 1888. godine. Predstavnik ove serije je zemljotres koji se desio 20. maja 1888.godine, koji je bio jačine M=5.7 jedinica Rihterove skale i intenziteta VII stepeni MCS (Mercalli-Cancani-Sieberg) skale.
  • Druga serija zemljotresa dogodila se 1935. godine. Najjači od ukupno 7 zemljotresa koji su se u toj seriji desili je zemljotres od 11. novembra 1935.godine jačine M=5.1 jedinica Rihterove skale i intenziteta VII stepeni MCS skale.[3]

U procesu redefinisanja intenziteta zemljotresa uz primenu savremenih kriterijuma seizmičkih skala, u ovom istorijskom razdoblju korišćeni su svi raspoloživi makroseizmički podaci.

Magnituda je definisana za zemljotrese koji nisu instrumentalno registrovani primenom empirijskih relacija intenziteta i magnituda.

U ovom periodu dogodili su se jaki zemljotresi uglavnom u graničnim oblastima Republike Srpske sa susednim zemljama.

Savremeni period od 1964. godine uredi

Savremeni period seizmičke aktivnosti se odlikuje različitim obimom i kvalitetom seizmoloških podataka.

Na Banjalučkom seizmogenom području koje obuhvata prostor od oko 10 000 km² odnosno teritoriju na rastojanju 50 km od Banje Luke u ovom period dogodila se ova serija zemljotresa:[3]

Prva serija zemljotresa dogodila se 26 i 27. oktobra 1969. godinekada su zabeležena 4 jaka zemljotresa. Glavnom udaru su prethodila dva jaka zemljotresa:[3]

  • 26. oktobra 1969.god. u 15 sati 36 min  zemljotres jačine M=5.6 jedinica Rihterove skale
  • 27. oktobra 1969god. u 2 sata 55 min  zemljotres jačine M= 4.8 jedinica Rihterove skale

Glavni udar desio se 27. oktobra 1969. godine  u 8 sati 10 min  sa magnitudom  M=6.6 jedinica Rihterove skale posle kojeg je usledio naknadni udar  u 8 sati 53 min M=4.7 jedinica Rihterove skale.

 
Ploča postavljena u znak sećanja na zemljotresa koji je načinio značajnu štetu Banjoj Luci i odneo 15 života, 1969. godine

Zemljotresi su ostavili katastrofalne posedice na području 15 opština Bosanske Krajine: Banja Luka, Čelinac, Laktaši, Gradiška, Prnjavor, Kotor Varoš, Kneževo, Srbac, Ključ, Jajce, Prijedor, Sanski Most, Ključ, Kozarska Dubica i Novi Grad, kada je u zemljotresu 15 ljudi smrtno stradalo, a povrijeđeno je 1.117 osoba. Zemljotres je nanio ogromnu materijalnu štetu na 86 000 stambenih jedinica:[3]

  • 266 školskih objekata
  • 152 objekta javne uprave i administracije
  • 146 kulturnih objekata
  • 133 zdravstvena objekata
  • 29 socijalnih ustanova

Poslije ove serije zemljotresa tokom 1969.  godine desio se još jedan jači  naknadni udar  31. decembra1969. godine u 14sati 18 min koji je bio jačine M= 5.3 jedinica Rihterove skale. Značajniji zemljotresi nakon 1969. godine su:[3]

  • 20. oktobra 1970. godine  u 14sati 45min  sa M=4.5 Rihtera
  • 20. oktobra 1970. godine  u 21sat 19min sa M=4.6 Rihtera
  • 17. februara 1975. godine  u 15 sati 24min sa M=4.0 Rihtera
  • 21. aprila 1975. godine  u 1 sat 31min  sa M=4.7 Rihtera
  • 21. aprila 1977. godine  u 1 sat 31min  sa M=4.7 Rihtera
  • 13. avgusta 1981. godine  u 3 sata 58min sa M=5.4 Rihtera

Nakon 30 godina zatišja,  jači zemljotresi koji su se desili na području banjalučkog regiona  su:[3]

  • 29. aprila. 2011. godine u 01 sat 30 min, magnitude M=4.3 jedinice Rihterove skale
  • 28. januara .2014. godine u 01 sat 38 min, magnitude M=4.2 jedinice Rihterove skale

Kako je do značajnog povećanja broja seizmoloških stanica na prostoru jugoistočne Evrope došlo u periodu nakon 1977. godine, to je rezultovalo znatnim povećanjem broja seizmograma po zemljotresu i većim brojem registrovanih zemljotresa, kao posledice povećanja osetljivosti novoinstaliranih seizmografa. Imajući to u vidu registracije zemljotresa iz tog perioda, u publikovanim seizmološkim podacima o glavnim parametrima zemljotresa se mogu smatrati validnim za proračun seizmičke opasnosti na prostoru Republike Srpske.

U regionu Nevesinja 24. oktobra 2021.godine mrežom seizmoloških stanica Republičkog hidrometeorološkog zavoda RS lociran je zemljotres u 3 časa i 38 minuta po lokalnom vremenu, sa magnitudom ML=2.8 Rihtera i procenjenim intenzitetom u epicentralnoj zoni od 4-5 stepeni Merkalijeve skale. Zemljotres nije izazvao štete na objektima, a stanovništvo u epicentralnoj zoni mogao je osetiti.[4]

Značaj izučavanja istoriajta zemljotresa u RS uredi

Nakon viševekovnih posmatranja dobijeni seizmološki podaci o glavnim parametrima zemljotresa mogu se smatrati validnim za proračun seizmičke opasnosti i određivanje seizmogenih zona, koje definišu seizmičnost Republike Srpske.

Seizmogene zone Republike Srpske utvrđene su na osnovu istorijskih podataka o najjačim dogođenim zemljotresima kao i seizmogene zone iz okruženja, sa maksimalno očekivanim magnitudama zemljotresa. Prema tome seizmogene zone kao i maksimalne magnitude definisane su na osnovu istorijskih podataka dogođenih zemljotresa.

Seizmičnost Republike Srpske uredi

Na osnovu dosadašnjih istraživanja do sada sakupljenih podataka Zona maksimalno očekivanog intenziteta od IX stepeni po Merkalijevoj skali javlja se, prema seizmološkoj karti za period od 500 godina, na širem banjalučkom području i na jugu Hercegovine. Ova zona obuhvata 4.29% teritorije Republike Srpske, odnosno 1,047.54 km² , od čega na području Krajine:[5]

  • 24% teritorije Grada Banja Luka i 54,000 stanovnika,
  • 62% teritorije opštine Čelinac i 10,500 stanovnika,
  • 43% teritorije opštine Laktaši i 17,000 stanovnika.

Na području navedene tri lokalne zajednice, oko 81.500 stanovnika živi u zoni IX.[5]

Vidi još uredi

Izvori uredi

  1. ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Snažan zemljotres u Petrinji u Hrvatskoj, ima žrtava, najmanje 20 povređenih, osetio se i u Srbiji i BiH”. www.rts.rs. Pristupljeno 2021-11-05. 
  2. ^ „Potres u Dubrovniku 1667. godine”. Arhivirano iz originala 08. 04. 2020. g. Pristupljeno 23. 03. 2018. 
  3. ^ a b v g d đ e „O banjalučkim zemljotresima”. Republički hidrometeorološki zavod (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-11-03. 
  4. ^ Janjic |, Milan (2021-10-24). „Zemljotres u regionu Nevesinja”. Republički hidrometeorološki zavod (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 14. 10. 2022. g. Pristupljeno 2022-10-14. 
  5. ^ a b „3.3. Seizmogena područja u Srpskoj i mapa rizika, U: PRIRUČNIK za obuku civilnog sektora u situacijama prirodnih katastrofa. Univerzitet u Banjoj Luci Fakultet bezbjednosnih nauka.” (PDF). januar 2018. str. 9. Pristupljeno 3. 11. 2021. 

Literatura uredi

  • Priručnik za ponašanje u slučaju prirodnih ili drugih nesreća, 2015.
  • Procjena ugroženosti od elementarne nepogode i druge nesreće, Istočno Sarajevo 2013. godine - prof. Dr. Drago Trkulja
  • Jedinstveni registar šteta Republike Srpske.
  • Statistički godišnjak Republike Srpske 2014 godine, Republički zavod za statistiku RS, Banja Luka.

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Земљотреси_на_територији_Републике_Српске&oldid=26886024”