Znamenito mesto Orašac
Znamenito mesto Orašac je spomenički kompleks posvećen Prvom srpskom ustanku, koji se nalazi u naseljenom mestu Orašac kod Aranđelovca. Orašac je selo koje je udaljeno od Beograda oko 70 km, u kome je na Sretenje 15. februara 1804. održan skup viđenijih Srba na kome je odlučeno da se podigne ustanak protiv turskih vlasti. Na tom skupu je Karađorđe odabran za vođu ustanka.[1]
Znamenito mesto Orašac je utvrđeno za nepokretno kulturno dobro kao znamenito mesto, odlukom SO Aranđelovac br. 06-148/83 od 24. juna 1983. godine, a kategorisano kao kulturno dobro od izuzetnog značaja odlukom Skupštine SRS 7. aprila 1979. godine „Sl.gl. SRS” br. 14/79.
Spomen kompleks uredi
Obuhvata skup građevina i spomenika koje su vezane za podizanje Prvog srpskog ustanka u Orašcu.
Crkva u Orašcu uredi
Crkva u Orašcu je podignuta u periodu između 1868. i 1870. godine. Arhitekta crkve je ostao nepoznat. Po dimenzijama crkva spada u manje, ali sa skladnim proporcijama i jednostavnim oblicima. Dodatnu umetničku vrednost crkvi daje ikonostas koji je oslikao Steva Todorović. Na ikonostasu je oslikano 24 ikone na kojima su predstavljeni svetitelji i scene istorije iz Novog zaveta. Na severnom pilastru je postavljena spomen-ploča u čast poginulim u Balkanskim ratovima.
Spomen-škola uredi
Spomen-škola je sagrađena 1932. godine i spada u najlepše zgrade ove vrste u unutrašnjosti Srbije. Arhitekta je nepoznat, ali se po stilu gradnje vidi da se zalagao za povratak starog srpskog arhitektonskog stila. Fasadu karakterišu lučno zasvođeni prozori i precizno obrađen granit koji je korišćen prilikom njenog oblaganja. Iznad ulaznih vrata, na beloj mermernoj ploči je uklesan tekst:
| „ | Narodna škola - Spomen-na ustanak pod Karađorđem u Orašcu. Zahvalna Šumadija podiže ovaj dom za spomen i slavu velikom Karađorđu i ostalim mnogo zaslužnim precima koji 1804. godine na ovom svetom mestu digoše ustanaka i otpočeše veliko delo narodnog oslobođenja i ujedinjenja. | ” |
Spomen-česma uredi
Spomen-česma se nalazi nedaleko od crkve, na lokaciji Marićevića jaruga. Podignuta je 1954. godine na stopedestogodišnjicu od podizanja Prvog srpskog ustanka. U centralnom delu ovog spomen-obeležja se nalaze tri lučno zasvedene mermerne ploče. Na srednjoj je uklesan tekst „Na ovom mestu 15. februara 1804. godine je podignut Prvi srpski ustanak“.
Spomenik Karađorđu uredi
Spomenik Karađorđu je podignut na dvestogodišnjicu od podizanja Prvog srpskog ustanka. Spomenik je visok 3,4 metra i rad je vajara Drinke Radovanović. Prilikom izrade spomenika je korišćen beli venčački mermer. Finansiranje izgradnje spomenika je obezbedila opština Aranđelovac.
Grobni beleg Teodosija Marićevića uredi
Ovaj spomenički kompleks dopunjava i grobni beleg Teodosija Marićevića, poznatog jaseničkog kneza i trgovca, i poznate ličnosti iz dogovora o izbijanju ustanka 1804. godine. Rođen je u Orašcu i bio je jedan od kandidata za starešinu ustanka. Nadgrobno obeležje je od kamena crvenkastomrke boje na kojem do 1980. godne nije bilo nikakvog epitafa, a tada je uklesan natpis „ +TEODOSIJE MARIĆEVIĆ + 1807. GROB MU OBNOVI NjEGOV POTOMAK“. Nadgrobnik se nalazi u dvorištu crkve Vaznesenja Gospodnjeg.
Okućnice uredi
U okviru granica znamenitog mesta „Orašac“ nalaze se nekoliko okućnica i kuća koje su vezane za pojedine događaje i ličnosti iz vremena Ustanka:
- Okućnica Jakovljević
- Okućnica Joksimovića
- Okućnica Minića
- Kuća i mlekar Švabića
- Kuća Todorovića
- Okućnica Matijaševića
- Okućnica Tomića ( mesto prvog dogovora o izbijanju Ustanka)
- Okućnica Marićevića ( kuća Teodosija Marićevića, poznatog trgovca tog vremena, učesnika u dogovorima o izbijanjuUstanka)
- Okućnica Savića
- Okućnica Lukića
- Okućnica Petra Jakovljevića
Najreprezentativnija od svih navedenih je okućnica Petra Jakovljevića koja predstavlja tipično šumadijsko domaćinstvo s početka 19. veka. U okviru nje se nalaze kuća-polubrvnara, vajat, mlekar, koš i kačara. Istog, preovlađujućeg tipa šumadijske kuće u 19. veku, su i kuće Minića, Švabića i Todorovića. Kuće na okućnicama Matijaševića, Marićevića, Savića i Lukića nastale su nešto kasnije, u drugoj polovini 19. veka.
