Википедија

Zodijak

област неба подељена на дванаест знакова

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Zodijak (serijski ubica).

Zodijak (od grčke reči zodion (grč. ζῴδιον [zódion] — „životinjski krug”)) predstavlja zamišljeni pojas ili prsten na nebeskoj sferi u kome se nalaze 13 sazvežđa: Ovan, Bik, Blizanci, Rak, Lav, Devica, Vaga, Zmijonoša, Škorpija, Strelac, Jarac, Vodolija i Ribe.[1][2] Prostire se 8—9° lučnih stepeni severno i južno od ekliptike, putanje po kojoj Sunce vrši svoje prividno godišnje kretanje. Sunce provodi različito vreme u svakom od ovih 13 sazvežđa tokom godine. Tradicionalno (u astrologiji) su u upotrebi 12 sazvežđa zodijaka (svako tačno po 30° kruga), bez sazvežđa Zmijonoše (mada se ono čak i u Almagestu spominje kao zodijačko). Danas se usled precesije vreme obitavanja Sunca u jednom zodijačkom sazvežđu ne poklapa sa periodom trajanja zodijačkog znaka u astrologiji (razlika je oko mesec dana). Zodijak i zodijački znaci su poznati još od 2400. godine pre nove ere, kod Egipćana. Nekada su služili za određivanje kalendara, a zatim su upotrebljavani u svrhe vračanja i pravljenja horoskopa.

Krug zodijaka
Dve karte sazvežđa, udaljene dva veka. Oba prikazuju sazvežđa Zodijaka duž zakrivljene linije koja pokazuje putanju ekliptike Sunca.

Prošireni zodijak su sva sazvežđa u kojima mogu da se nađu Sunce, planete i Mesec i ima više od 20 ovakvih sazvežđa.[3]

Ovi astrološki znaci formiraju nebeski koordinatni sistem, ili tačnije koordinatni sistem ekliptike, koji uzima ekliptiku kao ishodište geografske širine, a položaj Sunca u prolećnoj ravnodnevici kao početak nebeske longitude.[4]

Ime uredi

Reč zodijak potiče od zōdiacus, latinizovanog oblika starogrčkog zōidiakòs kýklos (ζῳδιακός κύκλος), što znači „ciklus ili krug malih životinja“.[5] Zoidion (ζῴδιον) je deminutiv od zoion (ζῷον, „životinja”). Ime odražava istaknutost životinja (i mitoloških hibrida) među dvanaest znakova.

Upotreba uredi

 
Savremeni točak zodijaka koji pokazuje 12 znakova koji se koriste u horoskopskoj astrologiji

Zodijak je bio u upotrebi u rimsko doba, zasnovan na konceptima koje je helenistička astronomija nasledila od vavilonske astronomije iz haldejskog perioda (sredina 1. milenijuma pre nove ere), koja je, zauzvrat, izvedena iz ranijeg sistema lista zvezda duž ekliptike.[6] Konstrukcija zodijaka je opisana u Ptolomejevom opsežnom delu iz 2. veka nove ere, Almagest.[7]

Iako zodijak ostaje osnova ekliptičkog koordinatnog sistema u upotrebi u astronomiji pored ekvatorijalnog,[8][9] termin i nazivi dvanaest znakova danas se uglavnom povezuju sa horoskopskom astrologijom.[10] Termin „zodijak” se takođe može odnositi na oblast nebeske sfere koja obuhvata putanje planeta koje odgovaraju pojasu od oko 8 lučnih stepeni iznad i ispod ekliptike. Zodijak date planete je traka koja sadrži putanju tog određenog tela; na primer, „Mesečev zodijak“ je pojas od 5° iznad i ispod ekliptike. U produžetku, „zodijak kometa” može se odnositi na opseg koji obuhvata većinu kratkoperiodičnih kometa.[11]

Istorija uredi

Rana istorija uredi

Još u 14. veku pre nove ere potpuna lista od 36 egipatskih dekana je stavljena među hijeroglife koje su ukrašavali grobnicu Setija I; oni su ponovo prisutni u hramu Ramzesa II, i karakterišu svaki egipatski astrološki spomenik. Oba poznata zodijaka Dendere pokazuju svoje simbole, koje je nepogrešivo identifikovao Karl Ričard Lepsius.[12]

 
Mozaički točak zodijaka iz 6. veka u sinagogi, koji uključuje grčko-vizantijske elemente, Beit Alfa, Izrael
 
Zodijački krug sa planetama, c.1000 – NLW MS 735C

Podela ekliptike na zodijačke znakove potiče iz vavilonske astronomije tokom prve polovine 1. milenijuma pne.[13][14] Zodijak se oslanja na zvezde iz ranijih vavilonskih zvezdanih kataloga, kao što je katalog MUL.APIN, koji je sastavljen oko 1000. godine p. n. e. Neka sazvežđa se mogu pratiti čak i dalje unazad, do izvora iz bronzanog doba (Prva vavilonska dinastija), uključujući Blizance, iz MAŠ.TAB.BA.GAL.GAL „Veliki blizanci“ i Raka, iz AL.LUL, između ostalih.

Krajem 5. veka p. n. e, vavilonski astronomi su podelili ekliptiku na 12 jednakih „znakova“, po analogiji sa 12 šematskih meseci od po 30 dana. Svaki znak je sadržao 30° nebeske geografske dužine, stvarajući tako prvi poznati nebeski koordinatni sistem. Prema proračunima moderne astrofizike, zodijak je uveden između 409. i 398. p. n. e. i verovatno u roku od nekoliko godina od 401. p. n. e.[15] Za razliku od savremenih astrologa, koji početak znaka Ovna stavljaju na mesto Sunca u prolećnoj ravnodnevici, vavilonski astronomi su fiksirali zodijak u odnosu na zvezde, stavljajući početak Raka na „Zadnju zvezdu blizanku“ (β Geminorum) i početak Vodolije na „Zadnjoj zvezdi koze-ribe“ (δ Jarac).[16]

Zbog precesije ravnodnevica, godišnje doba Sunca u datom sazvežđu se promenilo od vavilonskih vremena, tačka prolećne ravnodnevice se pomerila iz Ovna u Ribe.[17]

Pošto je podela napravljena na jednake lukove, svaki po 30°, oni su činili idealan referentni sistem za predviđanje geografske dužine planete. Međutim, vavilonske tehnike opservacionih merenja bile su u rudimentarnoj fazi evolucije.[18] Oni su izmerili položaj planete u odnosu na skup „normalnih zvezda“ blizu ekliptike (±9° geografske širine) kao referentne tačke za posmatranje kako bi pomogli u pozicioniranju planete unutar ovog ekliptičkog koordinatnog sistema.[19]

U Vavilonskim astronomskim dnevnicima, pozicija planete je generalno data samo u odnosu na zodijački znak, ređe u određenim stepenima unutar znaka.[20] Kada su dati stepeni geografske dužine, oni su izraženi u odnosu na 30° zodijačkog znaka, to jest, ne u odnosu na neprekidnu ekliptiku od 360°.[20] U astronomskim efemeridama, položaji značajnih astronomskih fenomena su izračunati u seksagezimalnim delovima stepena (ekvivalentnim lučnim minutama i sekundama).[21] Za dnevne efemeride, dnevni položaji planete nisu bili toliko važni kao astrološki značajni datumi kada je planeta prelazila iz jednog zodijačkog znaka u drugi.[20]

Reference uredi

  1. ^ Because the signs are each 30° in longitude but constellations have irregular shapes, and because of precession, they do not correspond exactly to the boundaries of the constellations after which they are named.
  2. ^ Noble, William (1902), „Papers communicated to the Association. The Signs of the Zodiac.”, Journal of the British Astronomical Association, 12: 242—244, Bibcode:1902JBAA...12..242N 
  3. ^ „zodiac”. Oxford Dictionaries. Oxford University Press. Arhivirano iz originala 26. 09. 2016. g. Pristupljeno 19. 9. 2017. 
  4. ^ Leadbetter, Charles (1742), A Compleat System of Astronomy, J. Wilcox, London, str. 94 ; numerous examples of this notation appear throughout the book.
  5. ^ Skeat, Walter William (1924). A Concise Etymological Dictionary of the English Language. Clarendon Press. str. 622. 
  6. ^ See MUL.APIN. See also Lankford, John; Rothenberg, Marc (1997). History of Astronomy: An Encyclopedia. Taylor & Francis. str. 43. ISBN 978-0-8153-0322-0. 
  7. ^ Ptolemy, Claudius (1998). The Almagest. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-00260-6.  Translated and annotated by G. J. Toomer; with a foreword by Owen Gingerich.
  8. ^ Shapiro, Lee T. „Constellations in the zodiac”. NASA. Pristupljeno 27. 4. 2011. 
  9. ^ Timberlake, Todd; Wallace, Paul (28. 3. 2019). Finding Our Place in the Solar System: The Scientific Story of the Copernican Revolution. Cambridge University Press. str. 33. ISBN 9781107182295. 
  10. ^ van der Waerden, B. L. (1953). „History of the zodiac”. Archiv für Orientforschung. 16: 216—230. 
  11. ^ OED, citing J. Harris, Lexicon Technicum (1704): "Zodiack of the Comets, Cassini hath observed a certain Tract [...] within whose Bounds [...] he hath found most Comets [...] to keep."
  12. ^   Jedna ili više prethodnih rečenica uključuje tekst iz publikacije koja je sada u javnom vlasništvu: Clerke, Agnes Mary (1911). „Zodiac”. Ur.: Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 28 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 997. 
  13. ^ History of the Constellations and Star Names — D.4: Sumerian constellations and star names? Arhivirano 2015-09-07 na sajtu Wayback Machine, by Gary D. Thompson
  14. ^ History of the Constellations and Star Names — D.5: Elamite lion-bull iconography as constellations? Arhivirano 2012-11-14 na sajtu Wayback Machine, by Gary D. Thompson
  15. ^ Britton, John P. (2010), „Studies in Babylonian lunar theory: part III. The introduction of the uniform zodiac”, Archive for History of Exact Sciences, 64 (6): 617—663, JSTOR 41134332, S2CID 122004678, doi:10.1007/S00407-010-0064-Z, „[T]he zodiac was introduced between −408 and −397 and probably within a very few years of −400.” 
  16. ^ Steele, John M. (2012) [2008], A Brief Introduction to Astronomy in the Middle East (electronic izd.), London: Saqi, ISBN 9780863568961 
  17. ^ Plait, Phil (26. 9. 2016), „No, NASA hasn't changed the zodiac signs or added a new one”, Bad Astronomy 
  18. ^ Sachs, A. (1948). „A Classification of the Babylonian Astronomical Tablets of the Seleucid Period”. Journal of Cuneiform Studies. University of Chicago Press. 2 (4): 271—290. JSTOR 3515929. S2CID 164038422. doi:10.2307/3515929. 
  19. ^ Aaboe, Asger H. (2001), Episodes from the Early History of Astronomy, New York: Springer, str. 37—38, ISBN 9780387951362 
  20. ^ a b v Rochberg, Francesca (1988), Babylonian Horoscopes, Transactions of the American Philosophical Society, 88 (1), American Philosophical Society, str. i—164, JSTOR 1006632, doi:10.2307/1006632 
  21. ^ Aaboe, Asger H. (2001), Episodes from the Early History of Astronomy, New York: Springer, str. 41—45, ISBN 9780387951362 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Зодијак&oldid=27552112”