Ivaniš Berislavić
Ivaniš Berislavić (lat. Joannes Berizlo; um. 1514) bio je slavonski velikaš, srpski despot od 1504. do 1514. godine i jajački ban (u dva navrata). Istakao se u borbama protiv Turaka u Bosni.[1]
| Ivaniš Berislavić | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum smrti | 1514. |
| Porodica | |
| Supružnik | Jelena Jakšić |
| Potomstvo | Stefan Berislavić |
| Dinastija | Berislavići |
| srpski despot | |
| Period | (1504-1514) |
| Prethodnik | Jovan Branković |
| Naslednik | Stefan Berislavić |
Posle smrti despota Jovana Brankovića (1502), Ivaniš se oženio njegovom suprugom Jelenom Jakšić, te je od ugarskog kralja dobio titulu despota Srbije (1504). Despot Ivaniš je postao zaštitnik pravoslavne crkve u Ugarskoj, a u poveljama se potpisivao po „milosti Božijeju despot srpski“. Na ispravama despota Ivana (Ivaniša) je na pečatima sačuvan grb, na čijem se štitu nalazio dvoglavi orao. Sličan orao se javljao i na pečatima drugih srpskih despota.[2] Njegov sin, Stefan Berislavić je nosio titulu srpskog despota sve do svoje pogibije u borbi sa Turcima 1535. godine. Pre i za vreme turske vladavine u Slavoniji, današnji Slavonski Brod je nazivan Despot Brod po srpskim titularnim despotima Ivanu i Stefanu Berislaviću, koji su tu imali svoje posede.[3]
Despot Ivaniš je od mađarskog kralja dobio nekadašnje posede despota Jovana, koje je ugarska vlada posle Jovanove smrti konfiskovala. Rezidencija despota Ivaniša je bio grad Kupinik u Sremu. Pored despotske titule, Ivaniš je postao i ban Jajačke banovine (1511), sa obavezom da čuva južne granice Ugarske i povereni mu narod. Pored Kupinika, despot je imao sedište i u gradu Brodu na Savi, iz koga je nadgledao despotske gradove po Sremu i Slavoniji, kao i Jajačku banovinu.
Pošto je služba na dve strane bila naporna, despot je početkom 1513. godine molio mađarskog kralja da ga razreši dužnosti jajačkog bana, što je kralj i učinio. Despot Ivaniš je umro 1514. godine, a posle toga se njegova supruga, despotica Jelena, pominje kao gospodarica despotskih četa.
Godine 1521, turska vojska je krenula da osvoji Šabac. Pošto se Kupinik, rezidencija despotice Jelene, nalazio u blizini Šapca, despotica pošalje jednog čoveka Turcima, da javi kako će se pokoriti sultanu. Sultan pristane da joj poštedi zemlju. Radi tačnijeg sporazuma, pošalje sultan u Kupinik jednog tumača, ali se despotica, međutim, predomisli, pa pokupi svoje stvari i pobegne iz Kupinika u Ugarsku, a tumača pošalje kao roba ugarskom kralju.
Kad sultan sazna za ovo, naloži Bali-begu da zauzme Kupinik, a Mustafa paši da zauzme ostale gradove u Sremu. Posle zauzimanja Šapca, krenuo je sultan na Zemun i Beograd, a usput je svratio u Kupinik, da razgleda napuštene despotske dvorove. Bali-beg je u toku septembra 1521. razorio i spalio mnoga mesta u Sremu, kao Slankamen, Karlovce, Petrovaradin, Kamenicu, Čerević i Mitrovicu. Narod se u strahu spasavao bekstvom preko Dunava ispred turskih četa. Despotica Jelena se sklonila na slavonske posede familije Berislava.
Kao srpskog despota nasledio ga je sin Stefan Berislavić.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Ivić 1929.
- ^ Karbić 2013, str. 115, 116.
- ^ Hafizović, Fazileta (2016). Požeški sandžak i osmanska Slavonija. Zagreb i Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 79, 165. ISBN 978-953-6659-95-1.
Literatura uredi
- Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703). Novi Sad: Matica srpska.
- Popović, Dušan J. (1957). Srbi u Vojvodini. Knj. 1: Od najstarijih vremena do Karlovačkog mira 1699. Novi Sad: Matica srpska.
- Ćirković, Sima (1982). „Poslednji despoti”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 479—490.
- Šuletić, Nebojša (2008). „Berislavić, Ivaniš od Grabarja”. Enciklopedija srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 95.
- Karbić, Marija (2013). „Zajednički simboli”. Plemićki rod Boria bana. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, podružnica u Slavonskom Brodu.