Ivaniš Berislavić
Ivaniš Berislavić (lat. Joannes Berizlo; um. 1514) bio je slavonski velikaš, srpski despot od 1504. do 1514. godine i jajački ban (u dva navrata). Istakao se u borbama protiv Turaka u Bosni.[1]
| Ivaniš Berislavić | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum smrti | 1514. |
| Porodica | |
| Supružnik | Jelena Jakšić |
| Potomstvo | Stefan Berislavić |
| Dinastija | Berislavići |
| srpski despot | |
| Period | (1504-1514) |
| Prethodnik | Jovan Branković |
| Naslednik | Stefan Berislavić |
Posle smrti despota Jovana Brankovića (1502), Ivaniš se oženio njegovom suprugom Jelenom Jakšić, te je od ugarskog kralja dobio titulu despota Srbije (1504). Despot Ivaniš je postao zaštitnik pravoslavne crkve u Ugarskoj, a u poveljama se potpisivao po „milosti Božijeju despot srpski“. Na ispravama despota Ivana (Ivaniša) je na pečatima sačuvan grb, na čijem se štitu nalazio dvoglavi orao. Sličan orao se javljao i na pečatima drugih srpskih despota.[2] Njegov sin, Stefan Berislavić je nosio titulu srpskog despota sve do svoje pogibije u borbi sa Turcima 1535. godine. Pre i za vreme turske vladavine u Slavoniji, današnji Slavonski Brod je nazivan Despot Brod po srpskim titularnim despotima Ivanu i Stefanu Berislaviću, koji su tu imali svoje posede.[3]
Despot Ivaniš je od mađarskog kralja dobio nekadašnje posede despota Jovana, koje je ugarska vlada posle Jovanove smrti konfiskovala. Rezidencija despota Ivaniša je bio grad Kupinik u Sremu. Pored despotske titule, Ivaniš je postao i ban Jajačke banovine (1511), sa obavezom da čuva južne granice Ugarske i povereni mu narod. Pored Kupinika, despot je imao sedište i u gradu Brodu na Savi, iz koga je nadgledao despotske gradove po Sremu i Slavoniji, kao i Jajačku banovinu.
Pošto je služba na dve strane bila naporna, despot je početkom 1513. godine molio mađarskog kralja da ga razreši dužnosti jajačkog bana, što je kralj i učinio. Despot Ivaniš je umro 1514. godine, a posle toga se njegova supruga, despotica Jelena, pominje kao gospodarica despotskih četa.
Godine 1521, turska vojska je krenula da osvoji Šabac. Pošto se Kupinik, rezidencija despotice Jelene, nalazio u blizini Šapca, despotica pošalje jednog čoveka Turcima, da javi kako će se pokoriti sultanu. Sultan pristane da joj poštedi zemlju. Radi tačnijeg sporazuma, pošalje sultan u Kupinik jednog tumača, ali se despotica, međutim, predomisli, pa pokupi svoje stvari i pobegne iz Kupinika u Ugarsku, a tumača pošalje kao roba ugarskom kralju.
Kad sultan sazna za ovo, naloži Bali-begu da zauzme Kupinik, a Mustafa paši da zauzme ostale gradove u Sremu. Posle zauzimanja Šapca, krenuo je sultan na Zemun i Beograd, a usput je svratio u Kupinik, da razgleda napuštene despotske dvorove. Bali-beg je u toku septembra 1521. razorio i spalio mnoga mesta u Sremu, kao Slankamen, Karlovce, Petrovaradin, Kamenicu, Čerević i Mitrovicu. Narod se u strahu spasavao bekstvom preko Dunava ispred turskih četa. Despotica Jelena se sklonila na slavonske posede familije Berislava.
Kao srpskog despota nasledio ga je sin Stefan Berislavić.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Ivić 1929.
- ^ Karbić 2013, str. 115, 116.
- ^ Hafizović, Fazileta (2016). Požeški sandžak i osmanska Slavonija. Zagreb i Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 79, 165. ISBN 978-953-6659-95-1.
Literatura
uredi- Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703). Novi Sad: Matica srpska.
- Popović, Dušan J. (1957). Srbi u Vojvodini. Knj. 1: Od najstarijih vremena do Karlovačkog mira 1699. Novi Sad: Matica srpska.
- Ćirković, Sima (1982). „Poslednji despoti”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 479—490.
- Šuletić, Nebojša (2008). „Berislavić, Ivaniš od Grabarja”. Enciklopedija srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 95.
- Karbić, Marija (2013). „Zajednički simboli”. Plemićki rod Boria bana. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, podružnica u Slavonskom Brodu.