Ilija Crijević
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Ilija Crijević (Dubrovnik, 1463 — 1520) je bio humanistički pisac, govornik, pesnik, nosilac pesničke krune Akademije Pomponija Leta i dubrovački plemić. U humanističkim krugovima koristio je latinsko ime Aelius Lampridius Cervinus.
Ilija Crijević | |
|---|---|
 | |
| Datum rođenja | 1463. |
| Mesto rođenja | Dubrovnik |
| Datum smrti | 1520. |
| Mesto smrti | Dubrovnik |
Biografija uredi
Ilija Crijević je rođen 1463. godine u uglednoj dubrovačkoj porodici Crijević; njegov deda po majci Paskoje Sorkočević bio je rizničar na dvoru despota Đurđa Brankovića u Smederevu. Humanističku gimnaziju Crijević je završio u Dubrovniku, a zatim je nastavio školovanje najpre u Ferari (1480—1482), gde se istakao kao prigodni pesnik, a potom u Rimu, u tada čuvenoj akademiji Pomponija Leta (kraj 1483 — 1485). Tamo je izneo svoje otkriće da se u akrostihu prologa Plautovih komedija krije njihov naslov, sačinio vrlo bogat leksikon latinskog jezika i doživeo izuzetnu čast da bude okrunjen za svoju malenu zbirku ljubavnih pesama posvećenih Flaviji (1484). Po povratku u Dubrovnik zauzimao je razne državne funkcije, bio je profesor i rektor tamošnje gimnazije, a posle ženine smrti (1512) postao je sveštenik. Među njegovim đacima svakako je bio i Marin Držić, kojem je on svakako preneo svoju ljubav prema Plautu. Umro je 15. septembra 1520. godine.
Stvaralaštvo uredi
Lirska poezija uredi
Od rane mladosti, verovatno već u Dubrovniku, a svakako u Ferari Ilija Crijević se istakao kao prigodni pesnik na latinskom jeziku. Stigavši u rimsku akademiju Pomponija Leta, posvetio se ne samo humanističkim traktatima, već i ljubavnoj poeziji posvećenoj izvesnoj Flaviji. Postoje vrlo izvesne pretpostavke da je to zapravo Letova kćer Fulvija, za koju je poznato da je učila srpski jezik, a njeno ime zabeleženo je i u nekim vrlo nepristojnim grafitima u katakombama rimske crkve sv. Marcelina i Petra. Osnovna karakteristika Crijevićeve ljubavne poezije jeste naglašena senzualnost, erotičnost, slobodan puteni odnos prema ljubavi, sasvim u skladu s klasičnom tradicijom ljubavnog pesništva. Uz to ide snažan i poletan doživljaj prolaznosti (Bežiš i nećeš tu mladost...: slika lepote mladosti potpuno je izostavljena, čitava pesma zasnovana je na naturalističkoj slici teškoća, problema i ružnoće starosti, iskazujući tako na vrlo svojevrstan način jednu od najvažnijih deviza humanizma i renesanse: Carpe diem — Iskoristi dan). Čulne i putene doživljaje ženske lepote i ljubavnog zanosa Crijević oblikuje u svojim stihovima izuzetnom dinamičnošću slika (kakva je igra želje i ostvarenja, težnje i neizvesnosti u pesmi Mekša od kiselog mleka...), bogatim klasičnim reminiscencijama, te otuda takav doživljaj ljubavi postaje uverljivo iskren, otvoren i ponesen. Vrlo su česta u njegovim ljubavnim stihovima poređenja epike sa uzvišenom ratničkom tematikom i nežne ljubavne lirike, što sve treba da istakne svemoć ljubavi čak i nad najuzvišenijim vrednostima humanističkog poimanja sveta. On je varirao i Katulovu pesmu o bezbroju željenih poljubaca, naročito naglasivši njen izrazito hedonistički karakter putenim i bogatim opisom slasti doživljaja poljupca, a završivši je razvijenom slikom iz prirode.
Crijević je ostavio i nekoliko veoma uspelih deskriptivnih i rodoljubivih pesama, kao što je poslanica Ombli, u kojoj se opis neizmerne lepote Rijeke dubrovačke oblikuje kroz naglašeno senzualne aluzije: tako Rijeka „naga sva bludi sred vala, ushitom bedara sva“. Izuzetno je emotivna njegova Oda Dubrovniku, na trenutke patetična, na trenutke intimna i topla.
Među najvrednija njegova ostvarenja spada poslanica Praznik u zatvoru, zasnovana na snažnom kontrastu idilične slike Hristovog rođenja i turobne zatvorske atmosfere u doba Božića; drugi deo pesme čini retorski strukturirana pesnikova odbrana u kojoj dominira humanistički ponos proslavljenog retora.
Epska poezija uredi
Po povratku u Dubrovnik Crijević nije mogao da nastavi da piše ljubavnu poeziju kakvu je pisao u Rimu, već se okrenuo uglavnom poslanicama, prigodnim pesmama, a naročito se istakao kao govornik. Iz tog vremena datira i njegov spev O Epidauru: Epidaur je staro ime za Cavtat, kolevku Dubrovniku. Interesantno je da Crijević, inače strasni humanista, za temu svog dela nije izabrao građu iz antičke mitologije, pa čak ni iz hrišćanske tradicije, već iz realne i mitološke istorije svoga grada. Kroz dijalog Epidaura i Gromovnika — koji simbolizuje Boga i priču o propasti Epidaura, Crijević je u tom spevu zapravo pružio alegorijsku sliku savremenog Dubrovnika, vrlo realističnu, iako idealizovanu.
Ostala dela uredi
Naročito veliku slavu Ilija Crijević stekao je kao govornik. Najpoznatiji među njegovim govorima jeste onaj izrečen povodom smrti ugarskog kralja Matije Korvina (Oratio funebris in regem Mathiam), u kojem, između ostalog, pominje Sibinjanina Janka i despota Đurđa Brankovića. Osim toga, pisao je mnoge traktate, prozne sastave, poslanice, elegije, prigodne i druge vrste pesama u kojima raspravlja o pitanjima poetike, istorije književnosti, obraća se savremenicima, slavi ih ili polemiše s njima i sl.
Značaj uredi
Poezija Ilije Crijevića bila je dobro poznata njegovim sunarodnicima, ali to nažalost nije bio slučaj s najboljim njenim delom, ljubavnim stihovima upućenim Flaviji, već sa onim drugim, većim, učenijim njenim delom. Možda i zato, a verovatnije i zbog nadolaska drugih, novih i drugačijih poetičkih trendova (pre svega petrarkizma, ona nije izvršila uticaj na razvoj potonjeg dubrovačkog pesništva. Iliju Crijevića pamtili su kao ovenčanog pesnika, natpis njemu u čast stavili su na zid palate Sponza, gde se dugi niz decenija nalazila dubrovačka škola, tako svojoj mladoj generaciji ukazivali na slavnog pretka, ali njegova najbolja poezija ostala je kroz vekove neštampana, sakrivena u rukopisima izvan Dubrovnika, pa otuda izvan glavnog toka dubrovačke literature. Tek naše vreme — naše u širem smislu reči – prepoznalo je njene vrednosti, tek u poslednjim decenijama ona je ponovo oživela u iskustvu pet vekova od pesnika mlađih čitalaca i otuda danas Crijevića prepoznajemo kao najznačajnijeg dubrovačkog humanistu i kao najvrednijeg dubrovačkog pesnika te epohe.
Bibliografija uredi
Izdanja uredi
F. Rački. Iz djela E. L. Crievića Dubrovčanina, Starine, 4, 1872, 155-200.
Ilija Crijević (Aelius Lampridius Cerva), Odabrane pesme (prevela Radmila Šalabalić), Letopis Matice srpske, knj. 407, 1971, pp. 247–268.
Ilija Crijević, O Epidauru (prevela Darinka Nevenić-Grabovac), Živa antika, HH, 1970, pp. 251–277.
Aelius Lampridius Cerva, Super comoedia veteri et satyra et nova cum Plauti apologia - O staroj komediji, satiri i novoj komediji s obranom Plauta, (preveo Milenko Lončar), Mogućnosti, XXXVIII, 1991, 1-2, 138–147.
Literatura uredi
Đuro Körbler, Iz mladih dana triju humanista Dubrovčana 15. vijeka (Karlo Pavlov Pucić, Ilija Lampričin Crijević i Damjan Paskojev Benešić), Rad JAZU, 206, 1915, 218—252.
Mihovil Kombol, O Iliji Crijeviću, Spremnost, 1943, бр. 96-97.
Petar Kolendić, Krunisanje Ilije Crijevića u akademiji Pomponija Leta, SAN, Zbornik radova, knj. Х, Instituta za proučavanje književnosti, knj. 1, Beograd, 1951, pp. 65–95.
Stanislaus Škunca, Aelius Lampridius Cervinus, poeta Ragusinus (Saec. XV), Romae, 1971.
Darinka Nevenić Grabovac, Retorika i poetika u spisima Ilije Crijevića, Anali Filološkog fakulteta, 12, 1976, pp. 99–124.
Darinka Nevenić - Grabovac, Posmrtni govor kralju Matiji — Ilija Lamprice Crijević, Živa antika, XXVIII, 1978, pp. 259–295.
Zlata Bojović, Epska vizija Dubrovnika i njegove prošlosti u delu "De Epidauro" humaniste Ilije Crijevića, Književnost i jezik, XXXVII, 1990, pp. 203–210.
