Википедија

Iranska kinematografija

Termin iranska kinematografija odnosi se na igrane filmove i filmsku industriju Irana nastalu nakon revolucije 1979. godine (za razliku od „farsi filma“ - فیلم‌فارسی koji označava popularne filmove nastale pre revolucije po ugledu na zapad).

Filmska industrija Irana nastala je 1900. godine[1] s prvom kamerom uvezenom iz Francuske. Specifična iranska kinematografija razvijala se tokom 20. veka. Pojava „Nove kinematografije“ (sinema motafavet – سینما متفاوت) tokom 60-ih i 70-ih godina prošlog veka značila je prekretnicu u razvoju iranske kinematografije, baš kao i revolucija 1979. godine. Tokom 80-ih godina filmska industrija bila je pod jakim verskim uticajem, da bi od 90-ih počela da uživa rastuće interesovanje na međunarodnoj sceni. Iranski filmovi često osvajaju nagrade na brojnim međunarodnim festivalima širom sveta, a pored toga u mnogim zemljama se organizuju festivali posvećeni isključivo iranskom filmu. 

Istorijat uredi

Začeci iranske kinematografije uredi

 
Abi i Rabi (prvi iranski nemi film iz 1930. godine)
 
Film Lurska devojka (prvi iranski zvučni film iz 1933. godine)
 
Poster za film Širin i Farhad iz 1935. godine

Prva kamera stigla je u Iran samo pet godina nakon što su je braća Limijer izumela. Mirza Ebrahim Kan (Akas Baši), lični fotograf šaha Muzafar ad-Dina Kadžara, posetio je jula 1900. godine Svetsku izložbu u Parizu i ostao oduševljen projekcijom predstavljenom tokom izložbe. Šah mu je naložio da pribavi sve što je potrebno kako bi i u Iranu mogli prikazivati filmove. Akas Baši je uredno nabavio svu opremu potrebnu za snimanje i projektovanje filma, i mesec dana nakon Svetske izložbe snimio svoj prvi film – šahovu posetu Festivalu cveća u Belgiji. Iste godine otvoren je prvi bioskop nazvan „Sinema Suli“ („Bioskop Sunce“) na drugom spratu francuske katoličke škole u Tabrizu, no zbog nedostatka novih filmova za prikazivanje bioskop je zatvoren nekoliko godina kasnije.

Par godina nakon Akas Bašija na scenu stupa drugi pionir iranskog filma Kan Baba Motazedi. On je snimio značajnu količinu istoriografskog materijala, te je 1904. godine organizovana prva javna projekcija u sobičku iza antikvarnice Mirze Ebrahim Kana Šahaf Bašija. Sledeće, 1905 godine, Šahaf Baši otvara prvi bioskop u Aveniji Čerag Gaz[2] u iranskoj prestonici Teheranu. Nedugo potom i drugi ljubitelji filma pokušavaju da otvore svoje bioskope, no nakon Ustavotvorne revolucije (1905-1911) oni gube podršku i njihovi bioskopi bivaju zatvoreni. Nakon 1912. godine ponovo se otvaraju bioskopi, a Ovanes Ohanijan (en) (iransko-jermenski snimatelj, izumitelj, lekar i naučnik) 1925. godine uspeva da u Teheranu otvori prvu filmsku školu u Iranu u kojoj su se u narednih pet godina podučavali gluma i nastupi.

Od 1926. godine u Teheranu radi prvi pravi bioskop pod imenom „Bioskop Iran“. Godine 1929. u Iran stiže i prva kinematografska kamera, a već 1930. godine Teheran ima više od 15 bioskopa, dok ih je u drugim pokrajinama bilo ukupno 11.

Tridesete i četrdesete godine 20. veka uredi

Do 1930. godine u Iranu nije snimljen nijedan film. Bioskopi su prikazivali strane filmove, tek ponekad titlovane na persijski jezik.

1930. godine Ovanes Ohanijan snima prvi iranski nemi film pod nazivom „Abi i Rabi“. Tri godine kasnije snimio je i svoj drugi film „Hadži-aga“, a iste, 1933. godine Kan Bahadur Ardešir Irani režira prvi zvučni iranski film „Lurska devojka“ („Dohtar-e Lur“), za koji je scenario napisao i u njemu glumio Abdolhosein Sepanta. Film je još poznat i pod nazivom „Iran jučerašnji i Iran današnji“, a proizveden je pod okriljem „Imperijalne filmske kompanije“ u Bombaju. Film je prikazivan u dva bioskopa u Teheranu – „Majak“ i „Sepah“. Reakcije i odziv na koje je ovaj film naišao otvorile su put ka snimanju drugih iranskih filmova. 

Abdolhosein Sepanta je u nekoliko narednih godina režirao filmove „Firdusi“ 1934. godine (o životu najčuvenijeg iranskog pesnika, a povodom proslave hiljadugodišnjice njegovog rođenja), „Širin i Farhad“ 1935. godine (po klasičnoj persijskoj ljubavnoj priči), „Crne oči“ 1936. godine (po priči o Nader Šahovom pohodu na Indiju), i „Lejla i Madžnun“ 1937. godine (po tradicionalnoj ljubavnoj priči nalik na „Romea i Juliju“). Veliki uspeh ovih filmova izazvao je strah od gubitka tržišta kod distributera stranih filmova koji su i dalje bili daleko više prikazivani, te je su se postarali da Sepanti bude onemogućeno da nastavi da radi u Iranu. Kao rezultat, do 1947. godine u Iranu nije snimljen ni jedan igrani film. 

Pored toga, prilike u zemlji i politička previranja u periodu između 1936. i 1948. godine, oštra cenzura i učešće u Drugom svetskom ratu, doveli su do stagnacije u iranskoj kinematografiji. Važno je naglasiti da u to vreme filmovi još uvek nisu bili dostupni široj javnosti budući da je nekolicina bioskopa koji su postojali u Teheranu i nekoliko većih iranskih gradova bila na raspolaganju isključivo plemstvu i privilegovanim slojevima društva. S druge strane, iransku kinematografiju tog doba karakterisalo je odsustvo pravca i stava. Izuzev Abdolhoseina Sepante čiji su radovi zahvaljujući njegovoj kulturološkoj pozadini imali elemente stare persijske književnosti, većina tadašnjih filmskih stvaralaca proizvodila je filmove koji su predstavljali ciljano nevešte adaptacije stranih filmova.

Nakon 1943. godine filmska industrija Irana lagano kreće u ekspanziju zahvaljujući osnivanju nekoliko filmskih kompanija od strane nekolicine investitora, kao i zahvaljujući postepenom otvaranju bioskopa prema širokim narodnim masama. 

Današnja iranska kinematografija za svoj razvoj puno duguje dvojici entuzijasta, Esmailu Kušanu i Farohu Gafariju. Esmail Kušan, koji je studirao režiju u Nemačkoj, prvi je počeo sa sinhronizacijom stranih filmova na persijski jezik. Potom je osnovao filmsku kompaniju „Mitrafilm“, koja je 1948. godine producirala prvi iranski zvučni film proizveden u Iranu „Oluja života“ („Tufan-e zendegi“). S druge strane, Faroh Gafari je 1949. godine osnovao Nacionalno iransko filmsko društvo u okviru muzeja „Iran bastan“ (Muzej drevnog Irana), kao i prvu nedelju filma tokom koje su prikazivani filmovi engleske proizvodnje. Time je postavio temelje alternativnim i nekomercijalnim filmovima u Iranu.

Pre-revolucionarna kinematografija od 1950. do 1979. godine uredi

Na žalost, razvoj kinematografije i popularizacija filma rezultirala je sve većim interesom za profit od strane investitora. Pored toga, politička situacija nakon državnog udara 19. avgusta 1953. godine i ograničavanje izvesnih sloboda doveli su do toga da jedan od najvažnijih elemenata kulturnog razvoja Irana, njegova kinematografija, tokom 50-ih godina bude suočena sa masovnom produkcijom filmova slabog kvaliteta kojom se udovoljava ukusu publike.

Šezdesete godine 20. veka pak, predstavljale su značajnu dekadu za iransku kinematografiju. Početkom dekade godišnje se snimalo u proseku 25 komercijalnih filmova, da bi potkraj dekade taj broj dostigao 65. Produkcija se uglavnom fokusirala na melodrame i trilere.

Film koji je značajno pokrenuo ekonomiju iranske kinematografije i začeo novi žanr bio je film „Krezovo blago“ („Ganđ-e Karun“) iz 1965. godine u režiji Siamaka Jasamija. Četiri godine kasnije Masud Kimijai režirao je film „Kajzer“ koji je dočaravao moral i etiku romantično predstavljene siromašne radničke klase iz „Krezovog blaga“. Ovim filmom Kimiai je stvorio novi žanr u iranskoj popularnoj kinematografiji: tragičnu akcionu dramu.

Nakon „Kajzera“ sledio je film „Krava“ Darijuša Mehrđuija iz 1969. godine, a sa ova dva filma alternativni film obezbedio je sebi status u iranskoj filmskoj industriji.

Do 1970. godine iranska kinematografija zašla je već u svoje doba zrelosti. Fakultet dramskih umetnosti osnovan 1963. godine davao je svoje prve diplomce. Nastale su brojne progresivne filmske kooperacije i udruženja, a u zemlji je već postojalo nekoliko redovnih filmskih festivala. U periodu između 1950. i 1965. godine u Iranu su proizvedena 324 filma. Do 1965. godine Teheran je brojao 72 bioskopa, a u ostalim iranskim pokrajinama bilo ih je ukupno 192.

Godine 1965. Ebrahim Golestan režirao je zapaženi film „Cigla i ogledalo“. Bahram Bejzai je 1972. godine režirao jedan od prvih filmova iranskog „novog talasa“ – film „Pljusak“ („Ragbar“). Tu je bio i Sohrab Šahid Sales, autor i režiser koji je u svoj film „Mrtva priroda“ iz 1975. utkao sopstveni jedinstveni i originalni stil. A Abas Kijarostami 1978. godine režirao je film „Izveštaj“ („Gozareš“) koji je bio jedan od poslednjih filmova prikazanih pre revolucije 1979. godine.

Post-revolucionarna kinematografija uredi

Ranih 70-ih godina prošloga veka pojavila se „Nova iranska kinematografija“ („Sinema motafavet“ – سینما متفاوت). S promenom fokusa nakon revolucije izvestan broj filmskih stvaralaca napustio je Iran, no uprkos tome u periodu između 1979. i 1985. godine prikazano je 100 novih ostvarenja. Zahvaljujući cenzuri iranski film se oslobađa evropskog i zapadnog uticaja, i filmovi prestaju da prikazuju sadržaje koji nisu prikladni za određeni uzrast ili profil gledalaca. 

Do 1982. godine nove filmove je finansirao godišnji Filmski festival Fadžr, a od te godine Filmska fondacija Farabi na sebe preuzima zadatak da uredi i organizuje filmsku industriju. Sledeće godine iranska vlada počinje da obezbeđuje finansijsku pomoć, što ohrabruje čitavu novu generaciju filmskih stvaralaca da svoje ideje pretoče u delo. Među njima je bilo i dosta žena režisera. Ovu promenu sledila je i promena u fokusu interesovanja, pa se pojavljuju i nove filmske teme: deca koja savladavaju prepreke da bi postigla neki cilj, istinite priče, lirske priče, kriminalističke drame, istinski životni problemi, dokumentarni filmovi, i slično. Post-revolucionarna kinematografija Irana slavljena je i slavi se na brojnim međunarodnim forumima i festivalima zahvaljujući svome specifičnom stilu, temama, autorima, ideji pripadnosti jednoj naciji, i svojoj kulturnoj pozadini.

Stalno prisustvo iranskih filmova na prestižnim međunarodnim festivalima poput Kanskog festivala, Venecijanskog festivala, Berlinskog festivala, privukla je pažnju sveta na remek dela iranske kinematografije. Primera radi, 2006. godine šest iranskih filmova, svih šest različitog stila, predstavljalo je Iran na Berlinskom filmskom festivalu. Kritičari su se složili da je to bio izuzetan momenat u istoriji iranske kinematografije.

Filmsko obrazovanje uredi

Pored brojnih univerziteta i fakulteta na kojima se mogu steći znanja iz oblasti filmske umetnosti, u Iranu postoji i Iranska omladinska kinematografska asocijacija. To je najveća organizacija ove vrste u zemlji, a svojim polaznicima nudi sedmomesečne i kratke ubrzane kurseve filma. Pored toga, ova organizacija je i organizator Međunarodnog festivala kratkometražnog filma.

Uloga žena u iranskoj kinematografiji uredi

U godinama nakon revolucije žene poput Rahšan Bani Etemad, Parvin Derahšande, Tahmine Milani, Maniže Hekmat i drugih pronalaze svoje mesto u iranskoj filmskoj industriji. Dolaskom iranskog „Novog talasa“ Iran iz godine u godinu beleži rekordne brojeve diplomaca u oblasti filma. Svake godine više od 20 režisera pravi svoje debitantske filmove, a veliki broj njih su žene. U poslednje dve decenije Iran beleži veći procenat žena filmskih režisera nego većina zapadnih zemalja.

Profesionalna udruženja iranske filmske industrije uredi

Najveće profesionalno, t. j. esnafsko udruženje i filmska agencija u Iranu jeste „Kuća kinematografije“ („Hane Sinema“ - خانه سینما).

Međunarodna dostignuća iranske kinematografije uredi

Reference uredi

  1. ^ „نگاهی به تاریخچه سینمای ایران از ابتدا تا افتخارات+عکس (Pogled na istoriju iranskog filma od začetaka do počasti, sa fotografijama)”. Udruženje za analitičko novinarstvo "Alef" (na jeziku: persijski). Pristupljeno 21. 6. 2018. 
  2. ^ „تاریخچه سینمای ایران (Istorijat iranske kinematografije)”. Iranska organizacija za kinematografiju (na jeziku: persijski). Arhivirano iz originala 22. 06. 2018. g. Pristupljeno 21. 6. 2018. 

Spoljašnje veze uredi

 
Iranska kinematografija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Иранска_кинематографија&oldid=26891276”