Википедија

Islam na Kosovu i Metohiji

Islam na Kosovu i Metohiji ima dugu tradiciju koja datira još od kada je Osmansko carstvo zauzelo Balkansko poluostrvo. Pre Kosovske bitke 1389. godine, ceo Balkan je hristijanizovan od strane Zapadnog i Istočnog rimskog carstva. Od 1389. do 1912. godine Kosovom i Metohijom je zvanično upravljalo većinski muslimansko Osmansko carstvo, a među katoličkim i pravoslavnim Albancima je došlo do visokog stepena islamizacije, uglavnom zbog poreza koji su plaćali samo nemuslimani, ali i osmanskih odmazdi i prisilnih konverzija. Uprkos ovim događajima, i hrišćanski i muslimanski Albanci su se venčali, a neki su živeli kao „laramani”, takođe poznati kao kriptohrišćani.[1] Tokom perioda posle Drugog svetskog rata, Kosovom i Metohijom su upravljale sekularne socijalističke vlasti u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji (SFRJ). Tokom tog perioda, stanovnici Kosova i Metohije su postajali sve više sekularizovani. Nakon završetka komunističkog doba, religija je na Kosovu i Metohiji doživela preporod.[2] Danas, 95,6% stanovništva Kosova i Metohije su muslimani, od kojih su većina etnički Albanci.[3] Druge muslimane na Kosovu i Metohiji čine Bošnjaci, Goranci i Turci.

Istorijat uredi

 
Mapa koja prikazuje procenat islamske vere na Kosovu i Metohiji, 2011.

Sve do šesnaestog veka stepen islamizacije na Kosovu i Metohiji bio je minimalan i uglavnom ograničen na urbane centre. Tempo konverzije u islam se značajno povećao tek u drugoj polovini šesnaestog veka, verovatno zbog visokih poreza, osmanskih odmazdi i prisilnih konverzija.[4][5] Pre Osmanlija, i katolička i pravoslavna crkva su vodile nemilosrdni rat za srca, umove i duše Albanaca, a ovu situaciju su Osmanlije iskoristile.[6] I Srpska pravoslavna crkva i sultan su smatrali da je prelazak Albanaca na islam nešto pozitivno, jer je oslabio katoličko jezgro na Balkanu, a sultan je dobio nove podanike.[6]

Preobraćenici su takođe postali izuzeti od džizije, poreza koji se naplaćivao samo za nemuslimane. Ali to svakako nije bio jedini uzrok prelaska ljudi u islam.[7] Poresko opterećenje je imalo tendenciju da raste pošto je osmanska moć u odnosu na strane hrišćanske sile bila pod izazovom. Što se tiče katoličkih Albanaca, katolička crkva je bila manje moćna i privilegovana unutar Osomanskog carstva od Srpske pravoslavne crkve (i sa slabijim osobljem). Bektašijstvo je sproveo kampanju konverzije koja je naglašavala sličnosti između njihove verzije islama i hrišćanstva (bektaši su pili vino i imali kvazitrinitarnu doktrinu).[8] Fenomen „kriptokatolicizma” razvio se u društvu Albanaca, gde bi veliki broj ljudi zvanično prešao u islam, ali bi tajno sprovodio katoličke obrede. Od 1703. crkveni dekreti su zabranjivali ovu praksu i nisu prihvatali da kriptokatolici primaju svete obrede.[9] Godine 1717. gospa Meri Montego, supruga britanskog ambasadora u Viskoj porti, napisala je da je njena albanska pratnja od Beograda do Istanbula tvrdila da petkom ide u džamiju, a nedeljom u crkvu.[10] Do 1750. godine većina albanskih porodica je prešla u islam, zbog dobrobiti društvenog umrežavanja građana i finansijske stabilnosti. Albanci koji su prolazili kao muslimani izjašnjavali su se kao katolici (da bi izbegli regrutaciju) još 1845. godine.[11]

Rat na Kosovu i Metohiji uredi

Glavni članak: Rat na Kosovu i Metohiji

Pored pravoslavnih crkava i manastira, brojni islamski kulturni objekti uništeni su tokom rata na Kosovu i Metohiji koji je predstavljao ratni zločin kršenjem Haške i Ženevske konvencije.[12] Od 498 džamija na Kosovu i Metohiji koje su bile u aktivnoj upotrebi, Haški tribunal je dokumentovao da je 225 džamija oštećeno ili uništeno tokom rata.[13] Mesecima borbe protiv terorističke Oslobodilačke vojske Kosova (OVK) na Kosovu i Metohiji je 225 ili trećina od ukupno 600 džamija oštećeno, vandalizovano ili uništeno zajedno sa drugom islamskom arhitekturom.[14][15][13] Sufijske lože (tekije), muslimanske teološke škole (medrese) i islamske biblioteke pretrpele su štetu ili uništenje što je dovelo do gubitka retkih knjiga, rukopisa i drugih zbirki literature.[16][17] Uništena je i arhiva Islamske zajednice Kosova sa evidencijom od 500 godina.[16][17] Tokom rata, islamsko arhitektonsko nasleđe predstavljalo se za paravojne i vojne snage Savezne Republike Jugoslavije kao albansko nasleđe, a uništavanje nesrpskog graditeljskog nasleđa predstavljalo je navodnu metodičku i planiranu komponentu etničkog čišćenja na Kosovu i Metohiji.[14][18] Posle rata, dogodio se talas napada albanskih ekstremista na stotine srpskih pravoslavnih crkava koje su oštećene ili uništene.

Organizacija uredi

Od vremena Jugoslavije, zvanična organizacija muslimana na Kosovu i Metohiji bila je Islamska zajednica Kosova, koju vodi njen veliki muftija, trenutno Naim Ternava. Bektašijske tekije podležu bektašijstvu, a u nekim oblastima finansiranje iz Saudijske Arabije ili drugih država dovelo je do zabrinutosti zbog mogućih vehabijsko-salafijskih pokušaja da utiču na Kosovo i Metohiju i tamošnje društvene navike. Većina romskih muslimana pripada sufijskim braćama, a znatan broj i muslimanskih praktikanata.[19] U većem delu Metohije, skoro svako selo ima bar jedno sufijsko bratstvo.[19] Albanci u planinskom „sufijskom pojasu” oterali su mnoge svoje komšije Rome ili Gorance, iako su često pripadali istim sufijskim bratstvima.[19]

Međuverski odnosi uredi

Odavno postoje kontakti između Islamske zajednice Kosova i katoličke crkve, a 2011. godine počeli su redovni sastanci na nivou muftija i episkopa kako katoličke crkve tako i Srpske pravoslavne crkve na Kosovu i Metohiji. Međutim, tokom većeg dela istorije Kosova i Metohije, postojao je jaz između srpskog pravoslavnog hrišćanstva, albanskog katoličkog hrišćanstva i albanskog sunitskog islama.

Politički uticaj uredi

Dok na pojedinačne političare mogu uticati islamska verovanja u svojim stavovima ili odlukama, samo jedna politička stranka, Partija pravde, uključuje u svoj partijski program posvećenost tradicionalnim islamskim vrednostima. Ona se 2010. godine zalagala za islamsku versku nastavu u državnim školama za decu iz porodica sa muslimanskim porodičnim poreklom, što je odbacila Skupština. Na parlamentarnim izborima učestvovala je u izbornoj koaliciji koju je predvodio Novi savez Kosova, zajedno sa čvrsto sekularnim strankama, verovatno zato što je malo verovatno da će sama dostići cenzus. Sama koalicija Novog saveza Kosova zauzela je četvrto mesto na izborima sa samo 7,29% od ukupnog broja glasova.

Galerija uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Reineck, Janet. Neighbors at War: Anthropological Perspectives on Yugoslav Ethnicity, Culture, and History (na jeziku: engleski). Penn State Press. str. 363. ISBN 978-0-271-04435-4. Pristupljeno 9. 4. 2020. 
  2. ^ „A Growing Split Between Islamic, Secular Identities In Kosovo”. RadioFreeEurope/RadioLiberty. 
  3. ^ „Kosovo - The World Factbook”. www.cia.gov. 
  4. ^ Skendi, Stavro (2015). The Albanian National Awakening (na jeziku: engleski). Princeton University Press. str. 9. ISBN 978-1-4008-4776-1. Pristupljeno 9. 4. 2020. 
  5. ^ Fine, John V. A.; Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (na jeziku: engleski). University of Michigan Press. str. 535. ISBN 978-0-472-08260-5. Pristupljeno 3. 4. 2020. 
  6. ^ a b Gerolymatos, Andre (2008). The Balkan Wars (na jeziku: engleski). Basic Books. ISBN 978-0-7867-2457-4. Pristupljeno 9. 4. 2020. 
  7. ^ Malcolm, Noel, Kosovo: A Short History, pp. 105-108
  8. ^ Malcolm, Noel, Kosovo: A Short History, pp.124-135
  9. ^ Malcolm, Noel, Kosovo: A Short History, pp. 166-175
  10. ^ Murphy, Dervla, Embassy to Constantinople, p. 102
  11. ^ Malcolm, Noel, Kosovo: A Short History, pp. 185-86
  12. ^ Herscher & Riedlmayer 2000, str. 109–110.
  13. ^ a b Mehmeti, Jeton (2015). „Faith and Politics in Kosovo: The status of Religious Communities in a Secular Country”. Ur.: Roy, Olivier; Elbasani, Arolda. The Revival of Islam in the Balkans: From Identity to Religiosity. New York: Palgrave Macmillan. str. 72. ISBN 9781137517845.  "Islamic heritage in general has received meagre legal attention although such heritage was severely damaged during the war. The International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY) documented that, of 498 mosques that were in active use, approximately 225 of them were damaged or destroyed by Serbian military during the years 1998—1999."
  14. ^ a b Bevan, Robert (2007). The Destruction of Memory: Architecture at War. Reaktion books. str. 85. ISBN 9781861896384. 
  15. ^ Herscher 2010, str. 87. ""The attack on Landovica’s mosque was reprised throughout Kosovo during the eighteen months of the Serb counterinsurgency campaign. Approximately 225 of Kosovo’s 600 mosques were vandalized, damaged, or destroyed during that campaign."
  16. ^ a b Riedlmayer, András (2007). „Crimes of War, Crimes of Peace: Destruction of Libraries during and after the Balkan Wars of the 1990s”. Library Trends. 56 (1): 124. S2CID 38806101. doi:10.1353/lib.2007.0057. hdl:2142/3784  . 
  17. ^ a b Frederiksen, Carsten; Bakken, Frode (2000). Libraries in Kosova/Kosovo: A General Assessment and a Short and Medium-term Development Plan (PDF) (Izveštaj). IFLA/FAIFE. str. 38—39. ISBN 9788798801306. 
  18. ^ Herscher, Andrew (2010). Violence taking place: The architecture of the Kosovo conflict. Stanford: Stanford University Press. str. 13. ISBN 9780804769358. 
  19. ^ a b v „The influence of Sufi Islam in the Balkans”. Euobserver.com. Pristupljeno 2017-08-29. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Islam na Kosovu i Metohiji na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ислам_на_Косову_и_Метохији&oldid=26891618”