Kapije Beograda

Ovaj članak opisuje objekte u Beogradu koji se nazivaju kapijama, većinom na Beogradskoj tvrđavi.^[1]

Nekadašnje rimske kapije

Ostaci južne kapije Singidunumskog kastruma su pronađeni prilikom adaptacije zgrade Biblioteke grada Beograda, na kraju Knez Mihailove ulice (44° 49′ 12″ N 20° 27′ 12″ E / 44.82000° S; 20.45333° I / 44.82000; 20.45333 (Kapija Singidunumovog kastruma)). Kapija je bila flankirana kulama, ostaci jedne se nalaze u podrumu biblioteke a druga je bila preko puta ulice u parkiću sa Rakićevom bistom. Na skoro istom mestu se nalazi semafor na kojem šetači čekaju da pređu ulicu i uđu u Kalemegdanski park, na istom mestu gde bi pre par hiljada godina stajali da uđu u rimsko utvrđenje.^[2]

Severozapadna kapija kastruma (prema ušću reka) bila je približno na istom mestu kao današnja Defterdarova kapija.^[3]

Kapije na današnjoj tvrđavi

Kapije Gornjeg grada

Ovo su kapije u zidinama Gornjeg grada Beogradske tvrđave. Treba primetiti da kapije koje su funkcionalno povezane, nisu u istoj liniji. Ovim se sprečava direktna upotreba opsadnih sprava na unutrašnjoj kapiji, ako bi bila probijena spoljna.

Naziv	Izgrađena	Lokacija	Opis
Sahat kapija	17. vek	44° 49′ 23″ N 20° 27′ 2″ E / 44.82306° S; 20.45056° I / 44.82306; 20.45056 (Clock Gate)	Jugoistočna kapija (prema gradu) na unutrašnjem zidu, povezana mostom sa Unutrašnjom Stambol kapijom. Mostovi u tvrđavi su bili drveni, da bi se u slučaju napada mogli spaliti. Kapija je nazvana po Sahat Kuli, izgrađenoj u 19. veku, a samu kapiju je u 17. veku izgradio venecijanski inženjer Andrea Kornaro, pa je ponekad nazivaju i Kornarova kapija. Zanimljivo da je Kornaro došao na tvrđavu u vreme austrijske okupacije 1688-1690, a zatim prebegao Turcima koji su preoteli tvrđavu i nastavio radove za njihov račun u sledećoj deceniji.^[4]
Barokna kapija	18. vek	44° 49′ 23″ N 20° 27′ 2″ E / 44.82306° S; 20.45056° I / 44.82306; 20.45056 (Clock Gate)	Jedna od mnogobrojnih na Beogradskoj tvrđavi, izgrađena tokom velike austrijske rekonstrukcije Beogradske tvrđave, u prvoj polovini 18. veka, na osnovu projekta Nikole Doksata de Moreza. Austrijanci su ovu novu kapiju izgradili u okviru jugoistočnog bedema, radi stvaranja simetrije sa glavnom tvrđavskom kapijom – Stambol kapijom.
Defterdarova kapija		44° 49′ 26″ N 20° 26′ 56″ E / 44.82389° S; 20.44889° I / 44.82389; 20.44889 (Defterdar's Gate)	Ova kapija se nalazi u severozapadnim unutrašnjim zidinama (prema ušću Save u Dunav), nasuprot Sahat kapije. Iz Donjeg grada je dostupna strmim stepenicama. Ulazni kompleks je delimično očuvan. Desno od nje, gledano iz Gornjeg grada, nalazi se (suva) Česma Mehmed-paše Sokolovića.
Despotova kapija	1404-1427	44° 49′ 30″ N 20° 27′ 2″ E / 44.82500° S; 20.45056° I / 44.82500; 20.45056 (Despot's Gate)	Despotova kapija je u severoistočnim unutrašnjim zidinama (prema Dunavu), odmah pored Dizdareve kule sa kojom čini najočuvaniji srednjovekovni deo tvrđave. Izgrađena je u vreme vladavine despota Stefana Lazarevića nad Beogradom 1404-1427. Mostom je povezana sa Zindan Kapijom.
Unutrašnja Stambol kapija	oko 1750	44° 49′ 21″ N 20° 27′ 3″ E / 44.82250° S; 20.45083° I / 44.82250; 20.45083 (Inner Stambol Gate)	Unutrašnja Stambol kapija je jugoistočna kapija u spoljnim zidinama, povezana drvenim mostom sa pomenutom Sahat kapijom (u unutrašnjim zidinama). Takođe je nasutim zemljanim (prvobitno takođe drvenim) mostom povezana sa spoljnim ravelinom gde se put račva: levo (gledano od Stambol k.) je Spoljna Stambol kapija, a desno je Karađorđeva. Unutrašnja Stambol-kapija je izgrađena oko 1750. i nazvana je po Istanbulu (Stambolu), jer se nalazila u produžetku Carigradskog druma.
Karađorđeva kapija	18. vek	44° 49′ 18″ N 20° 27′ 3″ E / 44.82167° S; 20.45083° I / 44.82167; 20.45083 (Karadjordje's Gate)	Južna kapija ravelina. Izgrađena je u 18. veku, a nazvana je po Karađorđu, koji je prošao kroz nju prilikom zauzimanja tvrđave 1806. Nakon povratka Turaka 1813. zazidana je kako ne bi poslužila nekom novom Karađorđu. Ponovo je otvorena tek nakon Drugog svetskog rata.
Kralj kapija	oko 1725	44° 49′ 22″ N 20° 26′ 52″ E / 44.82278° S; 20.44778° I / 44.82278; 20.44778 (King Gate)	Jugozapadna kapija unutrašnjih zidina (prema Savi), na suprotnom kraju od Despotove kapije. Do kapije se silazi kratkim stepeništem koje prolazi pored Rimskog bunara. Sa ostatkom grada je povezuje most. Izgrađena je oko 1725
Leopoldova kapija	oko 1690	44° 49′ 30″ N 20° 27′ 6″ E / 44.82500° S; 20.45167° I / 44.82500; 20.45167 (Leopold's Gate)	Spoljna istočna kapija (prema Dunavu, odn. Dorćolu), povezana mostom sa Zindan Kapijom. Izgrađena je oko 1690. i nazvana po austrijskom caru Leopoldu I.
Spoljašnja Stambol kapija	1840-1860	44° 49′ 20″ N 20° 27′ 7″ E / 44.82222° S; 20.45194° I / 44.82222; 20.45194 (Outer Stambol Gate)	Istočna kapija ravelina (sa suprotne strane u odnosu na Karađorđevu), kroz nju se prolazi idući Carigradskim drumom prema Unutrašnjoj Stambol kapiji. Izgrađena je tokom 1840-60.
Južna kapija	15. vek		Južna kapija je postojala levo od Sahat kapije (gledano iz pravca Un. Stambol kapije, odn grada). Poticala je iz srednjeg veka, zatvorena je nakon izgradnje Sahat kapije, danas služi kao muzej.
Zindan kapija	sredina 15. veka	44° 49′ 33″ N 20° 27′ 5″ E / 44.82583° S; 20.45139° I / 44.82583; 20.45139 (Zindan Gate)	Zindan kapija je srednja kapija u pravcu Dunava, karakteristična je po tome što se nalazi između dve okrugle kule. Povezana je sa Despotovom kapijom (iznutra) i Leopoldovom k. (spolja). Izgrađena je sredinom 15. veka. Od 18. veka Turci su je koristili kao tamnicu (zindan) po čemu je i nazvana.
Gvozdena (Demir) kapija		44° 49′ 33″ N 20° 27′ 5″ E / 44.82583° S; 20.45139° I / 44.82583; 20.45139 (Zindan Gate)	Sada zazidana kapija, ispod Zavoda za zaštitu spomenika, prema Rimskom bunaru

Kapije Donjeg grada

Naziv	Izgrađena	Lokacija	Opis
Mračna kapija		44° 49′ 19″ N 20° 26′ 49″ E / 44.82194° S; 20.44694° I / 44.82194; 20.44694 (Dark Gate)	Mračna kapija se nalazi na savskoj strani Donjeg grada. Kapija i okolni kompleks su značajno renovirani 2007-08.
Kapija Karla VI	1736.	44° 49′ 33″ N 20° 26′ 57″ E / 44.82583° S; 20.44917° I / 44.82583; 20.44917 (Gate of Charles VI)	Kapija Karla VI je izgrađena 1736, u vreme austrijske okupacije, kao slavoluk tadašnjeg habzburškog vladara Karla VI. Ona je jedna od retkih baroknih građevina u Beogradu.
Unutrašnja Sava kapija
Spoljna Sava kapija
Pristanišna kapija		44° 49′ 39″ N 20° 26′ 58″ E / 44.82750° S; 20.44944° I / 44.82750; 20.44944 (Port Gate)	Glavni ulaz u beogradsku luku u tursko doba, istočno od Kule Nebojše.
Vidin kapija	18. vek	44° 49′ 37″ N 20° 27′ 6″ E / 44.82694° S; 20.45167° I / 44.82694; 20.45167 (Vidin Gate)	Istočna kapija Donjeg grada (prema Dorćolu), izgrađena u 18. veku, tokom austrijskih proširenja. Prvobitna je bila flankirana s dve kule (kao Zindan kapija), ali su je Nemci 1944. digli u vazduh.^[4]
Vodena kapija 1		44° 49′ 28″ N 20° 26′ 45″ E / 44.82444° S; 20.44583° I / 44.82444; 20.44583 (Water Gate I)	Prva Vodena kapija se nalazi na zapadnom bedemu Donjeg grada.
Vodena kapija 2		44° 49′ 36″ N 20° 26′ 49″ E / 44.82667° S; 20.44694° I / 44.82667; 20.44694 (Water Gate II)	Druga Vodena kapija, koja se koristi i danas, na severnom je bedemu, sa druge strane Nebojše kule u odnosu na Pristanišnu kapiju.

Kapije u Šancu

Naziv	Izgrađena	Lokacija	Opis
Sava kapija		44° 49′ 6″ N 20° 26′ 58″ E / 44.81833° S; 20.44944° I / 44.81833; 20.44944 (Sava Gate plaque)	Sava kapija je bila južna kapija Varoši. Kada su ustanici 1806. napali Beograd, ušli su upravo kroz ovu kapiju, nakon što su je otvorili Uzun Mirko i Ostoja Konda. Danas njen položaj označava spomen-ploča
Stambol kapija	1723-1739^[5]	44° 48′ 59″ N 20° 27′ 37″ E / 44.81639° S; 20.46028° I / 44.81639; 20.46028 (Stambol Gate)	Zastrašujuća Stambol kapija se nalazila na Carigradskom drumu, okrenuta ostatku današnjeg grada, na današnjem mestu Narodnog pozorišta. Izgrađena je tokom austrijske okupacije 1717-39, Turci su je kasnije koristili kao mesto za javna pogubljenja i izlaganje pogubljenih. Kao simbol turske opresije, srušena je 1866.
Varoš-kapija		44° 48′ 59.5728″ N 20° 27′ 11.1276″ E / 44.816548000° S; 20.453091000° I / 44.816548000; 20.453091000 (Varoš Gate plaque)	Ova kapija bila je zid između Stambol kapije i Sava kapije, i nalazila se na uglu ulice Pop Lukine i Maršala Birjuzova. Ostaci kapije još uvek se nalaze u temeljima obližnjih kuća. Po njoj je naselje dobilo ime.
Vidin kapija		44° 49′ 14″ N 20° 27′ 55″ E / 44.82056° S; 20.46528° I / 44.82056; 20.46528 (Vidin Gate plaque)	Istočna kapija Varoši se zvala Vidin kapija, nalazila se kod današnje Prve beogradske gimnazije, na čijoj se zgradi nalazi spomen-ploča. Put od nje zvao se Vidinski drum.

Moderne „kapije“

Naziv	Izgled	Izgrađena	Lokacija	Opis
Istočna kapija Beograda		1980	44° 47′ 3″ N 20° 30′ 44″ E / 44.78417° S; 20.51222° I / 44.78417; 20.51222 (Eastern Gate of Belgrade)	Istočna kapija Beograda je kompleks tri stambena oblakodera, nadaleko vidljiv na prilazu Beogradu auto-putem E75. Nalazi se u naselju Konjarnik.
Zapadna kapija Beograda		1977	44° 49′ 13″ N 20° 24′ 17″ E / 44.82028° S; 20.40472° I / 44.82028; 20.40472 (Western Gate of Belgrade)	Zapadna kapija Beograda je oblakoder, nadaleko vidljiv. Građen je u vidu dve kule povezane mostom, tako da izgleda kao vrata, ali putevi (E75, E70) prolaze pored njega, a ne ispod.

Izvori

^ Garašanin, Draga.1954. Arheološki spomenici u Beogradu i okolini. Godišnjak Muzeja grada Beograda Knj. I, Beograd
^ „Beograd-Singidunum, treći deo”. Pristupljeno 8. 4. 2013. ^{[nepouzdan izvor?]}
^ „Beograd-Singidunum, četvrti deo”. Pristupljeno 8. 4. 2013. ^{[nepouzdan izvor?]}
^ ^a ^b Ratna prošlost Beograda, pogl. Beogradska tvrđava (arh. Dragoljub Jovanović), izdanje NIP „Beogradske novine“ 1954
^ Rajković, Ljubinka (1973). „Još jedanput oko dva spomenika iz starog Beograda” (PDF). Annual of the City of Belgrade. Belgrade: Belgrade City Museum (XX): 229. Pristupljeno 6. 12. 2013. ^{[mrtva veza]}

Spoljašnje veze

Iz Godišnjaka Muzeja grada Beograda XIX
Iz Godišnjaka Muzeja grada Beograda XX
Marko Popović: Sava kapija Beogradske tvrđave, Nasleđe, broj 10, 2009. godine

[1] Garašanin, Draga.1954. Arheološki spomenici u Beogradu i okolini. Godišnjak Muzeja grada Beograda Knj. I, Beograd

[2] „Beograd-Singidunum, treći deo”. Pristupljeno 8. 4. 2013. ^{[nepouzdan izvor?]}

[3] „Beograd-Singidunum, četvrti deo”. Pristupljeno 8. 4. 2013. ^{[nepouzdan izvor?]}

[РПБ-4] Ratna prošlost Beograda, pogl. Beogradska tvrđava (arh. Dragoljub Jovanović), izdanje NIP „Beogradske novine“ 1954

[:0-5] Rajković, Ljubinka (1973). „Još jedanput oko dva spomenika iz starog Beograda” (PDF). Annual of the City of Belgrade. Belgrade: Belgrade City Museum (XX): 229. Pristupljeno 6. 12. 2013. ^{[mrtva veza]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]