Karlo Bijelicki

Karlo Bijelicki (Kula, 20. marta 1813 - Sombor, 16. februara 1878) bio je osnivač Gradske biblioteke u Somboru, 1859. godine, u kojoj je besplatno radio kao bibliotekar i sekretar sve do smrti 1878. godine.

Karlo Bijelicki
Lični podaci
Datum rođenja	(1813-00-{{{day}}})1813.
Mesto rođenja	Kula,
Datum smrti	1878
Mesto smrti	Sombor,
Naučni rad
Institucija	Gradska biblioteka Karlo Bijelicki
Potpis

Tekst na poleđini portreta Karla Bijelickog.

Grob Karla Bijelickog na katoličkom groblju u Somboru.

Život i karijera

Karlo Bijelicki rođen je u Kuli 20. marta 1813. godine. Otac mu se zvao Adam, bio je upravnik državnih dobara u Staparu i Kuli, a majka Ana rođena Tordi. Po očevoj grani, a možda i po majčinoj, poreklo vodi iz Galicije. Kao plemići dobili su od Josifa II imanje u Banatu. Pretpostavlja se da im prezime potiče od mesta Bielic (granica Galicije i Šleske). Preseljavanje iz Banata u Bačku nije razjašnjeno, te se može pretpostaviti da su i Bijelicki naseljeni u Kulu 1746. godine kada je doseljeno nekoliko porodica Rusina. Osnovnu (trivijalnu) školu i gimnaziju završio je u rodnom mestu a giimnaziju u Vrbasu. Studirao nije. Godine 1830. dolazi u Sombor i zapošljava se pri Bačkoj kanalskoj upravi kao finansijski manipulant. Na tom mestu ostaje do 1851. godine kada prelazi u Carsku i kraljevsku sresku finansijsku upravu u kojoj je dugo godina bio vodeći finansijski službenik. U Somboru je imao kuću sa velikom baštom u kojoj se u slobodnom vremenu bavio baštovanstvom i vinogradarstvom, koje ga je dovelo u dodir sa "nižim narodnim slojevima" i izazvalo želju da radi na podizanju poljoprivrednog obrazovanja, a kasnije na narodnom prosvećivanju uopšte. Pored baštovanstva i vinogradarstva Bijelickog su interesovale i ostale naučne grane, sem politike, književnost i muzika. On je već 1857. godine je u svojoj privatnoj biblioteci imao preko 10.000 knjiga, slika i muzičkih dela. Bijelicki se oženio u 54. godini 5. novembra 1866. godine sa Marijom Budai, koja je bila jedina gospođica od pet ženskih učlanjenih u Čitalački kružok 1857. godine. Potomstva nisu imali.

Rad na osnivanju biblioteke

Opšti razvoj kulturno-prosvetnog života polovinom XIX veka bio je uslovljen unutrašnjom i spoljašnjom politikom Austrije. Centralističko-apsolutistička vlast budno je pratila rad svih kulturnih udruženja. Bahov apsolutizam nastojao je da rad nacionalnih ustanova potčini što svestranijoj kontroli organa Ministarstva unutrašnjih dela. Nekoliko "čovekoljubivih ljudi u Beču" uputilo je 13. decembra 1848. godine poziv svima plemenotomišljenicima u cilju osnivanja Udruženja za širenje štampanih dela radi narodnog obrazovanja.

U Beču se početkom 1849. godine osniva Udruženje za širenje knjiga i brošura radi narodnog obrazovanja, ali se ono zbog unutrašnjih i spoljnopolitičkih događaja vrlo slabo razvijalo. Od početka svog rada Udruženje je imalo pristalica u svim krajevima austrijske carevine, tako da je njegovo osnivanje umnogome doprinelo učvršćivanju društvenog centralizma posle Revolucije. Po svemu izgleda da se za postojanje Udruženja u Somboru nije znalo, ili mu se nije poklanjala nikakva pažnja, sve do decembra 1856. Godine kada je Karlo Bijelicki u "Austriskom kalendaru za dva groša" za 1857. godinu, čitajući članak "Trajanje učenja u poljoprivredi" video poziv Uprave udruženja za širenje knjiga i brošura iz Beča koje se obraćalo onima koji nisu ravnodušni prema duhovnom stanju svojih sugrađana kao i nižih slojeva naroda da se obrate pomenutom Udruženju, čija je svrha da opštinama upućuje čitave zbirke najodličnijih knjiga uz najpovoljniju cenu i izvesnu količinu malih spisa sasvim besplatno za širenje obrazovanja i znanja.

Obraćanje Karla Bijelickog Beču

Bijelicki se pismom od 16. decembra 1856. godine obraća Udruženju za širenje knjiga i brošura radi narodnog obrazovanja i nudi se za osnivača Čitalačkkog kružoka u Somboru sa centralom u Beču, da bi doprineo proširivanju narodnog obrazovanja, jer je narodu pristupačno samo minimalno obrazovanje osnovne škole, čitanje, ponešto pisanja, malo računanja i veronauka.

Početkom februara 1857. godine Bijelicki je u Čitalački kružok br. 46 u Somboru učlanio 35 (8 osnovnih i 27 redovnih) članova. Uprava Udruženja za širenje knjiga i brošura radi narodnog obrazovanja 13. marta 1857. godine dozvolila je Bijelickom da vodi novoosnovani Kružok, i dostavila mu njegove dužnosti. Bečko udruženje je politikom osnivanja i popunjavanja knjižnog fonda Čitalačkog kružoka nastojalo da utiče i usmerava formiranje gledišta i stavova čitalaca. Takav stav Udruženja za širenje knjiga i brošura radi narodnog obrazovanja, Somborci su na čelu sa Bijelickim oštro kritikovali, te su ga ubrzo shvatili kao sredstvo Bahove politike.

Do kraja 1857. godine Bijelicki je sa Upravom udruženja razmenio nekoliko pisama pokušavajući da uskladi odnose i zanosio se mišlju da će preko i u sklopu Bečkog udruženja moći da formira Opštinsku biblioteku. Pismo Bijelickog Bečkom udruželju od 8. septembra 1857, zavedeno pod br. 19/1857. Ovo što sam napisao, nije moje raspoloženje, nego stav ostalih Somboraca. Ja ću i nadalje da se zauzimam za dobru stvar kao i ranije, s istim oduševljenjem, iskreno i pošteno. Kad bih bio u stanju da ljude učinim boljim nego što jesu, ili kad bih sa svoje strane bar nešto tome doprineo, smatrao bih se najsretnijim čovekom; nažalost , oni ljudi čiji je to poziv i dužnost ne čine to u dovoljnoj meri ili ništa, štaviše, bez savesti ih prepuštaju najvećoj demoralizaciji. Bijelicki je shvatio da pomoću Bečkog udruženja neće moći da ostvari svoj cilj – osnivanje Opštinske javne biblioteke čije bi knjige besplatno koristili najsiromašniji slojevi naroda, nego da mu se za ostvarenje te namere valja osloniti na lokalne snage i osnivanje nezavisnog Udruženja. Pod uticajem prosvetiteljskih ideja, nacionalno neopredeljen u sredini intenzivnog razvoja nacionalizma i građanskih nacionalnih političkih partija, Bijelicki se orijentisao na vannacionalno i vanklasno narodno prosvećivanje.

Osnivanje Udruženja za osnivanje Opštinske javne biblioteke

Sa svojim prijateljima osnovao je Udruženje za osnivanje Opštinske javne biblioteke u Somboru i preduzeo pripreme za njeno osnivanje. Novoosnovano Udruženje je 31. oktobra 1857. godine tražilo odobrenje Carskog i kraljevskog Srpsko-banatskog Državnog namesništva u Temišvaru za osnivanje Opštinske javne biblioteke. Treba naglasiti da ovde prvi put nalazimo i to da Bijelicki uviđa i ističe neophodnost da se knjižni fond srazmerno popunjava i knjigama na maternjim jezicima naroda koji žive u Somboru.

Posle ove molbe u stavu Bijelickog prema Bečkom udruželju zapaža se promena. Njegova su istupanja otvorenija i konkretnija. Ostavljaju utisak da je konačno došao do ubeđenja da se Opštinska biblioteka u Somboru ne može osnovati ukoliko se i nadalje ostane u okviru Bečkog udriženja.

Tokom 1858. godine Bijelicki je izvršio sve neophodne pripreme i napravio nacrt Statuta, da bi na njegovu inicijativu 2. januara 1859. godine bila održana I Generalna skupština Udruženja za osnivanje Opštinske javne biblioteke u Somboru. Gotovo u isto vreme kada je pripremao nacrt Statuta Opštinske javne biblioteke, Bijelicki je preveo i jedan od dva sačuvana prevoda Ustava Srpske čitaonice, osnovane 1845. godine.

Da se ne bi propustila pogodna prilika za rešavanje statusa biblioteke Bijelicki je 9. avgusta 1859. godine ponovo podsetio gradski Magistrat na odliku I Generalne skupštine o ustupanju biblioteke gradu uz uslov da joj grad obezbedi odgovarajuće javne prostorije. Nema podataka o tome gde je bila smeštena biblioteka Čitalačkog kružoka, kao i biblioteka Udruženja do dobijanja prostorije od grada. Ističe potrebu biblioteke za "oplemenjivanje i obrazovanje ljudi...Čovečanstvo koje danas živi ne može svom potomstvu ostaviti uzvišeniji, dostojniji i pun blagoslova spomenik sećanja i ne može se u tolikoj meri zadužiti za zahvalnost kao kao osnivanjem jedne ovakve vlastite biblioteke koja će gradu služiti na veliku čast".

Zasluge i vrednovanje rada Karla Bijelickog

Za 20 godina rada u Biblioteci, kao njen osnivač, sekretar i bibliotekar, Bijelicki je uspeo da oformi fond od gotovo 23.000 knjiga. Da bi omogućio uvid u fond, s vremena na vreme je štampao Kataloge u kojima je davao i pregled darodavaca i darovanih knjiga, izvode iz Statuta, važnija rešenja Generalnih skupština, spisak članova Uprave i stanje knjižnog fonda.

Od početka svog rada u Biblioteci Bijelicki je propagirao učlanjivanje lepog pola, gospođa i gospođica, koje do tada nisu učestvovale u javnom i kulturnom životu.

Kao strastan bibliofil i dobar bibliotekar strogo je vodio računa o stanju i čuvanju knjižnog fonda, pazio je da se one vraćaju neoštećene i čiste, blagovremeno ih je davao na koričenje , neuredne čitaoce opominjao je neposredno i posredno, pa i pismeno, pogotovo one koji su isuviše dugo zadržavali knjigu.

Pored davanja priznanja za neumoran i nesebičan rad na osnivanju Biblioteke od strane lokalnih organa vlasti, Bijelicki je dobio i priznanje od Udruženja za osnivanje Opštinske javne biblioteke u Somboru, koje mu je na svojoj IV Generalnoj skupštini javno izrazilo zahvalnost, a jedan od utemeljivača Udruženja, doktor Moric Špicer, zahtevao je da se osnivač i poslovođa Biblioteke naslika, i da taj portret ostane za večitu uspomenu izložen u prostorijama Opštinske javne biblioteke. Portret je naslikao akademski slikar Rihard Puhta, a svečano je otkriven na V Generalnoj skupštini održanoj 17. aprila 1864. godine. Portret je sačuvan i danas se nalazi u Zgradi dečjeg odeljenja.

Na poleđini portreta prilepljen je tekst ns nemačkom jeziku koji u prevodu glasi: "Ovaj portret osnivača Opštinske biblioteke gospodina Karla Bijelickog, carsko-kraljevskog službenika, nabavljen je jednoglasnom odlukom Generalne skupštine 8. februara 1863.(br.553) u znak zahvalnosti i priznanja njegovih zasluga, za trajnu uspomenu na njega od strane opštinske biblioteke. Portret je naslikao akademski slikar Rihard Puhta i svečano je otkriven na Generalnoj skupštini 17. aprila 1864(br.663)". U pozadini portreta s leve strane na knjigama u srednjem redu jasno su ispisana imena pisaca: Ruso, Bajron, Taso, Etveš, Gete i Dositejeve basne. Možda isticanje ovih pisaca treba da obeleži kosmopolitizam Bijelickog. Bijelicki već sledeće, 1865. godine, daje ostavku na sve funkcije koje je obavljao u Biblioteci od njenog osnivanja, ali njegovu ostavku Skupština nije prihvatila.

Sedamdesetih godina Bijelicki radi i na mestu glavnog knjigovođe Somborske štedionice, osnovane 1868. godine. Na Skupštini održanoj 1874. godine, Bijelicki zbog službene zauzetosti i bolesti daje ostavke na mesta sekretara i bibliotekara, ali i dalje radi na dužnostima poslovođe i računovođe. Do kraja života ostao je veran svojim humanističko-prosvetiteljskim i apolitičkim shvatanjima. Karlo Bijelicki je umro 16. februara 1878. godine. Sahranjen je na Velikom katoličkom groblju u Somboru dva dana kasnije.