Klizišta u Republici Srpskoj
Klizišta u Republici Srpskoj spadaju u grupu padinskih procesa čija je aktivnost vezana za združeno delovanje gravitacije, atmosfere (padavine i temperatura vazduha), hidrosfere (površinske i podzemne vode), seizmičkih uticaja, egzogene procese (površinsko raspadanje, planarna i linijska erozija).[1]
Preduslovi
urediNa pojavu klizišta u Republici Srpskoj utuču topografske odlike zemljišta, kao i drugih prirodnih uslova kao što su obilne kišne padavine. Ona predstavljaju kontinuirane i veoma prisutne hazarde u Republici Srpskoj jer uzrokuju sve veće probleme zajednice i vlasti na svim nivoima.
Na pojavu klizišta nakon rata u Bosni i Hercegovini u periodu od 1992. do 1995. godine nastale su obimne migracije stanovništva,[2] koje su rezultovale ilegalnom gradnjom stambenih objekata na padinskim područjima ili duž rečnih korita.
Pored toga, aktivnosti ljudi koje se odnose na širenje naselja ka nesigurnim lokacijama, rudarske aktivnosti koje nisu zasnovane na naučnim istraživanjima, rizična izgradnja puteva i nasipa doprinose povećanju broja klizišta u Republiici Srpskoj.
Uticaj geološka građa terena na pojavu klizišta
urediTeren u Bosni i Hercegovine se može okarakterisati složenom geološkom građom koja uključuje različite stratigrafske jedinice od paleozoika do kvartara. Složenost je dodatno povećana zbog raznih litoloških tipova sedimentnih, metamorfnih i magmatskih stena koje uglavnom karakterišu različiti stepeni trošnosti. Zbog svojih različitih i promenljivih fizičkih i mehaničkih odlika, ti različiti masivi stena podležu procesu raspadanja i formiranja glinovitih i glinovito šljunkovitih pokrivača.[3]
U kompleksima jezerskih sedimenata mlađeg neogena izgrađenih od peskova, šljunkova i gline, podložnost eroziji i klizanju je veome izražena. Kompleksi ovih stena stvaraju velike teškoće, jer gline podležu raskvašavanju, bubrenju i tako slabljenju fizičko-mehaničkih karakteristika, što usled velikog priliva vode dovodi do stvaranja procesa nestabilnosti.
Raspadnuti flišni materijal lako podleže kvašenju i klizanju, tako da je ovaj geodinamički proces veoma čest u ovim stenskim masama. Kod ovog kompleksa značajno je da nagib površine slojevitosti predstavlja uslov stabilnosti padine. Prema tome, nepovoljni uslovi su na padinama u kojima slojevi padaju paralelno nagibu pod uglom manjim od nagiba padine. U tom slučaju su padine ili nestabilne ili se stene usecanjem mogu dovesti u nestabilno stanje.
Oko 83% ukupnog zemljišta u Bosni i Hercegovini se nalazi u brdovitom području (300 do 500m nadmorske visine), brdovitom ili mediteranskom planinskom području (500 do 700m nadmorske visine) ili planinskom području (više od 700m nadmorske visine). U tim područjima, tlo je često plitko i nivo podzemnih voda je visok. Ove topografske i hidrogeološke karakteristike se smatraju za jedan od glavnih razloga visokog rizika od klizišta u Bosni i Hercegovine.[4]
Uticaj padavina na pojavu klizišta
urediSrednja godišnja količina padavina u brdsko-planinskim područjima u Bosni i Hercegovini kreće se između 1.500 i 2.000 mm (južna regija) i oko 1.000 mm (centralna regija).
Padavine i/ili kombinacija kiše i topljenja snega su jedan od najčešćih pokretača klizišta u Republici Srpskoj. Kontinuirane obilne kiše sredinom maja 2014. su izazvale brojna klizišta i poplave u Republici Srpskoj, Srbiji i Hrvatskoj.
Prekomerna seča šuma i prenamena travnatog zemljišta
urediPrekomjerna seča šuma i neprimerena promena namene travnatog zemljišta u obradivo zemljište su najčešći uzrok klizišta povezanih s ljudskim aktivnostima.
Ostale ljudske aktivnosti
urediOstale ljudske aktivnosti koje često izazivaju klizišta su:
- izvođenje zasecanja terena tokom izgradnje puteva,
- izgradnja nasipa u čeonom području klizišta i
- neodržavanje sistema vodosnabjevanja.
Od tehnogenih uzročnika, najznačajniji su:
- Izgradnja građevinskih objekata na uslovno stabilnim i nestabilnim terenima;
- Loša drenaža tla i neodržavanje sistema vodosnabjevanja.
- Devastacija terena – ogoljavanje zemljišta, krčenje vegetacije;
- Neadekvatno usecanje, zasecanje ili nasipanje prirodnih padina (npr tokom izgradnje puteva);
- Neadekvatno odlaganje materijala na padinama (deponije smeća, jalovišta, šljačišta i sl.);
- Izgradnja nasipa u čeonom području klizišta.
Karakteristična klizišta
urediKlizište Čemerno
uredi
Klizište Čemerno je više od 10 godina aktivno i najveće je klizište u Republici Srpskoj. U više navrata je vršena sanacija na pojedinim dionicama puta. Međutim, pojavljivala su se nova klizišta, a i sanirani delovi su ponovo bili zahvaćeni klizanjem tla.
Zbog njegovih velikih dimenzija (dužina oko 5 km, vertikalni raspod 300 m), odustalo se od dalje sanacije i pristupilo izgradnji novog dela saobraćajnice (obilaznice). Nova trasa se sastoji od jednog mosta i dva tunela, gdje je uloženo oko 80 miliona KM.
Klizište Čemerno je izazvalo veliku štetu, tako da postoji pouzdana verovatnoća učestalost da će posledice izazvati veliku štetu i kritičnu situaciju.
Kod ovog klizišta postoji prosečan/prihvatljiv rizik po pitanju ugroženosti ljudskih života (što se do sada, na sreću, nije desilo), kao i prihvatljiv rizik da će katastrofično delovati na imovinu. Ovo klizište ima vrlo visok rizik na životnu sredinu i visok rizik na objekte infrastrukture.
Klizište je nanelo najveću štetu životnoj sredini, pošto je narušena prirodna stabilnost padina, uništene livade, pašnjaci i šume. Ukupna vrednost štete koja je uzrokovana aktivnošću ovog klizišta nije tačno utvrđena, mada se zna da su posledice na infrastrukturu ogromne, jer je putna komunikacija bila potpuno prekinuta, pa se, zbog nerentabilnosti održavanja, pristupilo izgradnji nove trase puta, koja je završena u drugoj polovini 2013. godine.
Klizišta na području opštine Zvornik.
urediNa teritoriji opštine Zvornik, u proleće 2010. godine, dogodio se veliki broj reaktiviranih i aktivnih klizišta, čemu je doprinelo naglo topljenje snega i velika količina kišnih padavina. Kao posledica ovih meteoroloških promena došlo je do raskvašavanja tla površinskim i podzemnim vodama.
Na ovom području registrovane su 52 lokacije na kojima su formirana aktivna klizišta koja su svojim razmrama i stepenom aktivnosti pričinila ogromnu materijalnu štetu.
Obzirom da su klizišta u poslednje vreme jako česta elementarna nepogoda koja se priprema kroz jako dug vremenski period, skoro neprimetno, a deluje u završnoj fazi jako brzo, gotovo trenutno sa, katastrofalnim posledicama, nameće se potreba za planskim pristupom rešavanja kako već aktiviranih klizišta tako i sa izradom katastra klizišta za čitavu opštinu Zvornik, sa kategorizacijom terena prema stepenu stabilnosti i preporukama za izgradnju na uslovno stabilnim i nestabilnim terenima koja će se na duži vremenski period višestruko isplatiti.[5]
Posledice
urediKlizišta predstavljaju ozbiljan društveni problem, jer mogu imati za posledicu pored velike materijalne štete, gubitak ljudskih života, ali i degradaciju prirode.
Direktne štete - nastaju u trenutku aktiviranja klizišta, rušenjem i oštećenjem objekata i ljudskim gubicima (smrt ili povreda).
Indirektne štete - se iskazuju i kroz duže vremensko razdoblje u smanjenju vrednosti nekretnina, gubitkom produktivnosti zbog oštećenja na dobrima ili prekidom saobraćaja i konačno, znatnim troškovima sanacije šteta.[6][7]
Izvori
uredi- ^ Kako živjeti sa klizištima, Cvjetko Sandić Koviljka Leka, Zvornik 2015. godine
- ^ Istorija Republike Srpske; NIP Nedeljnik, Beograd; Čedomir Antić, Nenad Kecmanović
- ^ „1.1.2 Geološke karakteristike, Škriljci niskog kristaliniteta U:Procena ugroženosti od elementarne nepogode i druge nesreće” (PDF). ruczrs.org. decembar 2013. str. 26. Pristupljeno 2. 10. 2021.
- ^ Custovic H. (unknown year), An overview of general land and soil water conditions in Bosnia and Herzegovina, European Soil Bureau – Research Report No. 9
- ^ Studija upravljanja rizikom od klizišta u BiH, prof. dr Biljana Abolmasov, Sarajevo 2015
- ^ Abolmasov, B. (2015). Brošura Beware projekta, Informator o projektu i priručnik za praktičan rad, Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP) Srbija, ISBN 978-86-7728-230-1
- ^ Studija upravljanja rizikom od klizišta u BiH, prof. dr Biljana Abolmasov, Sarajevo 2015.
Literatura
uredi- Statistički godišnjak Republike Srpske 2014 godine, Republički zavod za statistiku RS, Banja Luka.
- Procjene rizika od poplava i klizišta za stambeni sektor u Bosni i Hercegovini, Sar.2015.
