Konak kneginje Ljubice

Konak kneginje Ljubice
Konak kneginje Ljubice
	Konak kneginje Ljubice
Opšte informacije
Mesto	Beograd
Opština	Stari grad
Država	Srbija
Koordinate	44° 49′ 01″ S; 20° 27′ 08″ I / 44.81708° S; 20.45232° I
Vreme nastanka	1830.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od izuzetnog značaja
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture
	beogradskonasledje.rs

Konak kneginje Ljubice nalazi se u Beogradu, u ulici kneza Sime Markovića broj 8. Zbog svog istorijskog i arhiktetonskog značaja konak ima status spomenika kulture od izuzetnog značaja.

Istorijat

Prvo nepokretno imanje koje je država kupila i isplatila iz narodne kase bio je Knežev dvorac 1818. za 15.000 groša.^[1]

Do 1829. godine, na mestu između zgrade Patrijaršije i današnjeg konaka nalazio se drugi (stari) dvor, koji je upotrebljavan za stanovanje. S obzirom na njegovu starost i oronulost, knez Miloš je odlučio da sazida drugi konak. Novi konak, kako je zvan u vreme građenja, bio je veći i reprezentativniji od Gospodarskog, jer je trebalo i da posvedoči o narasloj ekonomskoj moći i učvršćenoj vlasti Miloša Obrenovića posle dobijanja Hatišerifa 1830. godine.

Konak kneginje Ljubice jedan je od najreprezentativnijih sačuvanih primera građanske arhitekture prve polovine 19. veka u Beogradu. Građen je u periodu od 1829-1830. godine. Prema zamisli kneza Miloša, trebalo je da ima dvojaku namenu, da bude stan njegove porodice, kneginje Ljubice i sinova Milana i Mihaila, kasnijih srpskih knezova, a u isto vreme i dvor za rezidenciju. Izgrađen je po idejama i pod nadzorom Hadži-Nikole Živkovića, pionira srpskog neimarstva.

Knez Miloš je odlučio da angažuje neimara iz Vodena, Hadži Nikolu Živkovića, jer u to vreme u Beogradu nije ni bilo neimara, s obzirom na to da se godinama nije zidalo. Tako je Nikola Živković postao prvi neimar obnovljene Srbije i rukovodio je svim građevinama koje je knez Miloš podizao tokom svoje prve vladavine.

Kopanje temelja početo je u julu 1829. godine, a Konak je završen u kasnu jesen 1830. godine. Kneginja Ljubica je pismom javila mužu 22. novembra 1830. godine „da su se smestili u novom konaku“. Naknadno, 1836, dograđen je amam sa jednospratnim traktom.

Položaj

Konak kneginje Ljubice nalazi se na uglu ulica Kneza Sime Markovića i Kralja Petra, nekadašnjih ulica Bogojavljenske i Dubrovačke, u jednom od najstarijih delova Beograda. Preko puta današnje Saborne crkve nalazio se stari knežev dvorac i prostirao se, otprilike, od ulaza u sadašnju zgradu Patrijaršije do bašte današnjeg Konaka kneginje Ljubice.

Konak kneginje Ljubice smešten je u slobodni prostor, u centar velike bašte, prvobitno ograđen visokim zidom, kao i ostale građevine ovog tipa i okružen zelenilom. Imao je spoljašnje dvorište u koje se ulazilo kroz kolsku kapiju, kao i prostranu unutrašnju baštu prema Kosančićevom vencu. Glavnom fasadom, kojom dominira erker divanhane, Konak je okrenut prema reci Savi.

Arhitektura

Osnova Konaka je pravougaonog oblika i srazmerno velika, a ima tri nivoa: podrum, prizemlje i sprat. Podrum je pokriven svodovima, a prizemlje i sprat su zidani uz primenu klasičnog zidanja u opeci i bondručnog zidanja sa drvenom konstrukcijom ispunjenom opekom. Četvorovodni krov je pokriven ćeramidom, a nadvisuje ga osmostrano kube i osam dimnjaka.

Ova građevina sadrži sve odlike gradskih kuća srpsko-balkanskog stila. Prizemlje i sprat imaju središnji hol oko kojeg su raspoređene ostale odaje, što je tradicionalno orijentalni prostorni koncept proizašao iz nekadašnjih zatvorenih unutrašnjih dvorišta. Na oba sprata nalazi se i po jedna divanhana, neka vrsta današnje dnevne sobe, a takođe i salona za prijem. Divanhana u prizemlju je od ostalog prostora izdvojena pomoću dva stepenika, a oivičena je drvenim stubovima sa parapetima između njih. Odmah uz nju postavljene su široke stepenice koje vode u baštu i taj ulaz u kuću je širi od onog prema ulici.

Divanhana na spratu je intimnija. Ograđena je bočno zidovima, a ima prema centralno prostoru samo dva stuba. Njen pod bio je u ravni okolnog poda, a svi su bili od dasaka. Ova divanhana je orijentisana ka ulici.

Iako je svojim prostornim konceptom oslonjen na orijentalnu tradiciju, Konak kneginje Ljubice predstavlja prelomni trenutak u beogradskoj arhitekturi, jer svojim spoljnim oblikovanjem i dekorativnim elementima u velikoj meri nagoveštava uticaj evropske arhitekture. Ova evropska shvatanja posebno su vidljiva u razuđenosti fasada, izlomljenim linijama krova, dimnjaka i kubeta, u sporednim detaljima arhitektonske obrade fasada – pilastrima, lučnim završecima i šambranama na prozorima, profilisanim vencima i nekim detaljima enterijera. Erkeri na fasadi, inače tipično pravougaoni, imaju polukružni oblik u osnovi.

Razvoj konaka

Jedna od prvih vesti koju o Konaku kneginje Ljubice imamo jeste putopis Ota Dubislava Pirha^[2] iz 1829. godine: „Jedan malen deo Beograda odskočio je prema ostalim, a to je jedan mali prostor na jugozapadnom kraju glavne ulice u gornjoj varoši. (...) Iako nije najveća, po svojoj formi to je najlepša zgrada koju sam u Srbiji video.“Novi konak se već po ulozi koja mu je bila namenjena razlikovao od običnih privatnih kuća za stanovanje i „sadrži izvesne odlike koje ga (...) stavljaju u red utvrđenih dvoraca velikih paša i bogatih begova“.^[3]

Kneginja Ljubica, iako je bila skromna, želela je da život na dvoru uredi na visokom nivou. U sačuvanoj prepisci između kneginje i kneza Miloša od 1. januara 1981. godine Ljubica traži od muža da se „za služitelje u dvoru nabave crvene čarape“. Naslućujemo da je odgovor kneza bio negativan, s obzirom da u svom pismu od 24. januara kneginja piše da „se ona može služiti i sama, bez slugu“.

Za vreme prve vlade kneza Miloša u Konaku kneginje Ljubice nalazila se glavna državna blagajna. Namesništvo knjaževsko, do povratka kneza Mihaila u Srbiju 1840, održavalo je u Konaku sednice, a knez Mihailo je u Konaku živeo do 1842. godine.

Konak od liceja do galerije i muzeja

Nakon toga tu se nalazio Licej (preselio se 1863. u Kapetan-Mišino zdanje), zatim Prva beogradska gimnazija, pa Apelacioni i kasacioni sud (u prizemlju odn. na spratu, do 1905). Godine 1912. u Konak je smešten Zavod za vaspitanje gluvoneme dece. Muzej savremene umetnosti - "Muzej kneza Pavla" 1929-34. Crkveni muzej je osvećen januara 1938.^[4]^[5] Pred rat tu je (i) Škola za primenjenu umetnost, zbog koje se konak renovirao i proširivao^[6] (za Umetničku školu se 1935. kaže da se nalazi u zgradi u Kralja Petra 4, a Muzej kneza Pavla je u konaku, tj. Bogojavljenskoj 8^[1] ). Od 1945. do 1947. u Konaku je bio smešten deo Patrijaršije, a od 1947. Republički zavod za zaštitu spomenika kulture.

U periodu od 1971. do 1979. godine preduzeti su konzervatorsko-restauratorski radovi kojima su izvršene sanacija objekta i obnova fasade i enterijera. Tom prilikom, Konak kneginje Ljubice, koji je i danas u sastavu Muzeja grada Beograda, adaptiran je za reprezentativnu muzejsku postavku.

Konak kneginje Ljubice utvrđen je 1979. godine za spomenik kulture od izuzetnog značaja.