Википедија

Konstantin Dragaš Dejanović

српски средњовековни велможа
Za drugu upotrebu, pogledajte članak Konstantin Dragaš.

Konstantin Dragaš Dejanović (oko 1350 — Rovine, 17. maj 1395) je bio srpski srednjovekovni velmoža i pripadnik velikaške porodice Dejanovića (Dragaša),[1][2] koja je u vreme raspada Srpskog carstva ovladala prostranom oblašću na istoku srpske države.[3][4]

Konstantin Dragaš Dejanović
Četvorojevanđelje cara Jovana Aleksandra - Konstantin Dragaš
Lični podaci
Datum rođenjaoko 1350.
Datum smrti17. maj 1395.(1395-05-17) (39/40 god.)
Porodica
PotomstvoJelena Dragaš
RoditeljiDejan
Teodora Nemanjić
DinastijaDejanovići
PrethodnikJovan Dragaš

Bio je mlađi sin sevastokratora, odnosno despota Dejana i despine Teodore Nemanjić, a vlast je delio sa bratom despotom Jovanom, do njegove smrti 1378. ili 1379. godine. Posle Maričke bitke (1371. godine), Dejanovići su postali osmanski vazali, a sam Konstantin je poginuo 1395. godine, predvodeći pomoćne odrede u bici na Rovinama.[5]

Konstantin se ženio dva puta, a njegova ćerka Jelena se 1392. godine, udala za vizantijskog cara Manojla II Paleologa (1391—1425) i bila je majka poslednjih vizantijskih careva Jovana VIII (1425—1448) i Konstantina XI (1449—1453).[6]

Zajedno sa majkom i bratom pomogao je svetogorske manastire,[7] a grad Ćustendil u današnjoj Bugarskoj, nazvan je po njemu (Kostadinova Banja).

Poreklo i porodica

uredi

Konstantin je rođen u braku velmože Dejana (rodonačelnika Dejanovića) i princeze Teodore Nemanjić, ćerke kralja Stefana Dečanskog (1322—1331) iz njegovog drugog braka sa kraljicom Marijom Paleolog, iz bočne linije vizantijske dinastije Paleologa (bila je praunuka vizantijskog cara Mihajla VIII (1261—1282) i unuka njegovog trećeg sina Konstantina). Njen brat je bio gospodar Tesalije i Epira car Simeon Siniša (1359—1370), a polubrat Dušan Silni (kralj 1331—1346, car 1346—1355). Konstantin je imao i starijeg brata despota Jovana Dragaša, sa kojim je delio vlast.

Oženio se nepoznatom plemkinjom sa kojom je najverovatnije imao dvoje dece:

Drugi put se oženio Evdokijom iz porodice Velikih Komnina, sa kojom nije imao dece. Ona je bila ćerka trapezuntskog cara Aleksija III (1349—1380) i carice Teodore Kantakuzin, iz bočne linije Kantakuzina.

Konstantin Dejanović, preko poslednjih vizantijskih vasilevsa i naslednika rimskih careva, bio je preko despota Tome Paleologa i velike kneginje Sofije Paleologine, rodonačelnik prvog ruskog cara Ivana IV Vasiljeviča Groznog Rjurikoviča.

Život i vladavina

uredi
 
Država Konstantina Dragaša i okolne države

Nakon smrti sevastokratora Dejana, sredinom XIV veka, vladavinu njegovim posedima preuzeli su njegovi sinovi Jovan i Konstantin. Oni su, zajedno sa svojom majkom despinom Teodorom (Evdokijom), bogato darivali svetogorske manastire, pogotovo Hilandar, Pantelejmon i Vatoped.

Posle Maričke bitke 1371. godine, u kojoj su poginuli njihovi susedi kralj Vukašin (1365—1371) i despot Uglješa Mrnjavčević, braća Dragaš su, kao i njihov naslednik kralj Marko Mrnjavčević (1371—1395), postali vazali sultana Murata I (1359—1389). Despot Jovan Dragaš je umro 1378. ili 1379. godine, nakon čega je Konstantin nastavio da samostalno vlada njihovom državom.

U istorijskoj nauci postoji pretpostavka da je u Kosovskoj bici učestvovao na strani sultana Murata I, zajedno sa kraljem Markom Mrnjavčevićem, vođen ne samo svojim vazalnim dužnostima, već i političkim i koristoljubivim razlozima, zauzimanjem dela posede kneza Stefana Lazara Hrabeljanovića. Postoji mogućnost da je sultanu Muratu I poslao pomoćne odrede, jer je njegova vojska prošla kroz Velbuždsku despotovinu prilikom odlaska na Kosovo polje, gde se odigrala Kosovska bitka (1389. godine).

Na čelu svojih snaga, učestvovao je, kao osmanski vazal, u bici na Rovinama 17.05. 1395. godine. Pored njega, kao osmanski vazali, protiv vlaškog vojvode Mirče I (1386—1418) borili su se i knez Stefan Lazarević (knez 1389—1402, despot 1402 — 1427) i kralj Marko Mrnjavčević, koji je pred bitku, prema narodnom predanju, rekao:„Molim Gospoda da bude hrišćanima pomoćnik, a ja neka budem prvi među mrtvima u ovom ratu“. Vlaške snage su odnele pobedu u bici, tokom koje su poginuli i kralj Marko Mrnjavčević i Konstantin Dejanović. Nakon bitke, njegov sin Jakov (Jakub) je nasledio njegovu državu, ali su Osmanlije, tokom narednih godina, preuzele sve njegove posede.

Prema nekim istoričarima, neposredno pre svoje smrti, despot Konstantin Dejanović započeo je izgradnju manastira Poganovo, posvećenog „Svetom Jovanu Bogoslovu“.

U istorijskim izvorima na srpskom jeziku, Konstantin se pominje sa titulom gospodin, dok se u onima na grčkom jeziku pominje kao kir i autentes, dok neki autori smatraju da je nosio titulu despot Srbije. Grad Velbužd, kod koga su srpske snage predvođene njegovim dedom (kraljem Stefanom Dečanskim Nemanjićem) i ujakom (mladim kraljem Dušanom Silnim Nemanjićem) potukle u bici Bugare 1330. godine, nalazio se u sastavu njegove države. Osmanlije su grad po njemu nazivali Konstantinova Banja odnosno Köstendil, a taj naziv se, u nešto iskvarenom obliku, održao do danas, kao Ćustendil.

Hipoteza

uredi
 
Manastir Poganovo, čiji je osnivač Konstantin Dejanović.

Prema jednoj hipotezi Jordana Ivanova, Konstantin Dejanović je bio oženjen Kerom Tamarom, ćerkom bugarskog cara Jovana Aleksandra. Upravo kao carev zet, prema Ivanovu, Konstantin je prikazan u Londonskom jevanđelju cara Jovana Aleksandra Stratimirovića Keri Tamari, gde je naveden kao „Konstantin despot, zet velikog cara Jovana Aleksandara“. Među argumentima koje istoričar navodi u prilog svojoj tezi su i dvoglavi orlovi kojima su u minijaturi ukrašene haljine despota Konstantina. Bugarski naučnik tumači ovaj heraldički simbol kao grb dinastije Nemanjića,[9] rodbinska veza koju Dragaši više puta ističu. Tako je u jednoj svojoj povelji od 20. maja 1380 . godine, Konstantin Dragaš navodi da srpske kraljeve smatra svojim „precima i prethodnicima“.[9]

Međutim, tezu Ivanova većina istoričara ne prihvata.[10] Poznato je da je 1371. godine, Kera Tamara već bila udovica, dok je Konstantin Dragaš umro tek 1395. godine. Stoga je verovatnije da je despot Konstantin iz Londonskog jevanđelja druga (drugačija) ličnost, o kojoj se ništa više ne zna, osim da je carski zet koji je nosio titulu „despot“ (Konstantin Balšić). U srednjovekovnoj bugarskoj crkvi u selu Staničenje je otkriven grob najvišeg bugarskog feudalca, koji je vladao niškom oblašću, obučen u takvu zlatotkanu odeždu sa izvezenim dvoglavim orlovima i šest carskih monograma cara Jovana Aleksandra „Car Bugara i Grka„. U stvarnosti, despina Kera Tamara je verovatno bila udata za drugog Konstantina, bugarskog despota koji je umro pune dve decenije pre Konstantina Dragaša.[11]

Nasleđe

uredi

Konstantin Dejanović je u srpskoj epskoj poeziji zabeležen kao beg Kostadin (u poeziji je dobio titulu bega jer je postao osmanski vazal).[12] Obično prikazan kao preterano negativan lik, njegova karakterizacija prvenstveno služi kao kontrast ličnosti Marka Kraljevića (njih dvojica se često prikazuju kao braća po krvi), sa ciljem da se istakne razlika između dve naizgled identične prirode njihovih odnosa. sa Osmanlijama, pošto su obojica bili njihovi vazali. Njihovi motivi su, međutim, nešto drugačiji. Dok je kralj Marko prikazan kako prihvata osmansko sizerenstvo zarad i dobrobit svog stada, Konstantin traži način da sačuva svoj položaj i privilegije bez obzira na bilo koji oblik višeg moralnog kodeksa.

Porodično stablo

uredi
Preci Konstantin Dragaš Dejanović
2. Dejan
1. Konstantin Dragaš Dejanović
24. Stefan Uroš I
12. Stefan Uroš II Milutin
25. Jelena Anžujska
6. Stefan Uroš III Dečanski
13. Jelena ili Ana Terter
3. Teodora Nemanjić
28. Konstantin Paleolog
14. Jovan Paleolog
7. Marija Paleolog

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ Šuica 2008, str. 301.
  2. ^ Aleksić 2019.
  3. ^ Rajičić 1954, str. 227-243.
  4. ^ Mihaljčić 1975.
  5. ^ Veselinović & Ljušić 2008, str. 105, 114.
  6. ^ Nikolić 2018.
  7. ^ Živojinović 2006, str. 41-57.
  8. ^ Sakaoğlu, Necdet (2008). Bu mülkün kadın sultanları: Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. Oğlak Yayıncılık. str. 35, 82—92. ISBN 978-975-329-623-6. .
  9. ^ a b Matanov, Hristo. Юgozapadnite bъlgarski zemi prez XIV vek
  10. ^ Matanov, Hristo. Koй e bil despot Konstantin ot miniatюrite na Londonskoto evangelie. Istoričeski pregled, № 7, 1985.
  11. ^ Plamen Pavlov, „Zabravenoto Srednovekovie“, izd. Bъlgarska istoriя, 2019 g., str.276
  12. ^ Čubelić, Tvrtko (1970). Epske narodne pjesme: izbor tekstova s komentarima i objašnjenjima i rasprava o epskim narodnim pjesmama (in Serbian) (6 ed.). p. cxii. Retrieved 19 July 2012. "Kostadin – beg Kostadin historijsko lice; sin je Dušanova velikaša Dejana, a bio je gospodar sjeveroistočne Makedonije. Poslije bitke na Marici 1371. postao je turski vazal; zato ga pjesma naziva beg Kostadin"

Literatura

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Константин_Драгаш_Дејановић&oldid=29899897”