Korisnik:Jovan Boskovic98/pesak

Kopaonički rudarski bazen XIV veka

Uvod

Kopaonički rudarski basen obuhvata više rudnika i jedan je od najznačajnijih basena u srednjovekovnoj Srbiji. Do sredine XIV veka otvoreni su sledeći rudnici: Trepča, Koporić, Plana i Ostraća/Ostatija. Na Kopaoniku je do sada rekognoscirano oko 12.000 starih rudarskih radova i najmanje 215 topionica. Prema proračunima Vasilija Simića, njihov broj je još veći, a iznosi oko 15.000 svrtnjeva i oko 230 topionica.

Istorija

Rudnici Trepča i Koporić

U Trepči, smeštenoj na južnim ograncima Kopaonika, najpre je započeto korišćenje bogatog rudnog blaga ovog basena. Trepča se prvi put pominje u poznatom papskom pismu iz 1303. godine. Rudnik i naselje Trepča nastali su zahvaljujući aktivnosti nemačkih rudara Sasa. Sase je u Srbiju doveo srpski kralj Stefan Uroš I Nemanjić. Najveći napredak Trepča je doživela u prvoj polovini XV veka, u vreme vladavine despota Stefana Lazarevića i despota Đurađa Brankovića, poslednjih samostalnih vladara srednjovekovne Srbije. Iako je u izvorima zabeležena tek 1411. godine, otvaranje i rad rudnika pratila je i kovnica novca, ali je svakako radila još u vreme Vuka Brankovića, odnosno u drugoj polovini XIV veka, pre turskih osvajanja ovih prostora. Vuk Branković je koristeći resurse iz ovog basena kovao sopstveni novac sa svojim likom.

Karakteristike rudarskog basena Trepča

Rudnici Trepče bili su bogati srebrom, olovom i gvožđem. Brojni rudarski radovi nalaze se na površini dugoj 9, a širokoj 3 km i grupisani su oko brda Starog Trga, Mažića, Vitušića, Meljenice, Guvništa, Mađere i Gropova. Ostaci nekadašnjih topioničarskih radova najvećim delom su uništeni. Stoga se broj topionica u Trepči ne može tačno utvrditi, a bilo ih je oko 18-20, i to većinom na Trepčanskoj reci i okolnim potocima, zatim na Smrekovici, Trstenoj, Guvnišoj i Bajgorskoj reci. Ukupno je registrovano oko 2.000-2.200 starih rudarskih radova, a najobimniji su bili u Starom Trgu.

Koporić je rudarsko naselje koje se nalazilo najužnim obroncima Kopaonika. Selo Koporić pominje se prvi put u povelji kralja Milutina za manastir Svetog Stefana u Banjskoj (1314—1316). Tri decenije kasnije (1346), u Koporiću je postojala katolička parohija, koja je nesumnjivo nastala okupljanjem Sasa, Dubrovčana i drugih stranaca oko rudnika. Rudna bogatstva, mogućnost trgovine i unosne zarade, privukli su ih početkom četrdesetih godina XIV veka. O porastu rudarske proizvodnje i značaju trga svedoči i rad kovnice novca. Koporićki perperi bili su u opticaju u Prizrenu šezdesetih godina XIV veka.

Karakteristike rudarskog basena Koporić

U Koporiću se dobijalo srebronosno olovo, koje je, prema jednoj analizi, imalo 10 grama srebra na procenat olova, što znači da je pripadalo prosečnim olovnim kopaoničkim rudama, nešto siromašnijim srebrom. Prema istraživanjima Vasilija Simića u Koporiću postoji preko 1.100 raznovrsnih rudarskih rupa i veći broj potkopa, od kojih su neki bili veoma razgranati. Pronađeno je samo pet topionica, što je u znatnoj oprečnosti sa brojem rudarskih radova. Stoga je V. Simić zaključio da je rudnik radio duže, ali da nije bio bogat rudom. Na osnovu istorijskih izvora utvrđeno je da rudarska proizvodnja bila manjeg obima krajem XIV veka, iako su rudnik i trg bili aktivni i u prvoj polovini XV veka, tokom perioda vazalnog odnosa Srpske despotovine sa Otomanskim carstvom.

Rudnik Plana

Plana je bila jedno od većih rudarskih naselja, a smeštena je na krajnjem severu Kopaoničkog bazena. Prvi put je spomenuta u papskom pismu iz 1346. godine, kao jedno od mesta u srednjovekovnoj Srbiji gde se nalazila katolička parohija. Time se može zaključiti da je rudarsko naselje obrazovano bar nekoliko godina ranije. Kao i u ostalim rudarskim mestima, i ovde su katoličko stanovništvo činili Sasi, Dubrovčani i Kotorani. Rudnik je bio aktivan i narednih decenija na što ukazuje i rad kovnice. Novac kovan u Plani javlja se u dokumentima osamdesetih godina XIV veka.

Rudnici u Plani bili su bogati zlatom u prahu, koje je dobijeno ispiranjem, zatim srebrom, olovom, bakrom i gvožđem. Naselje je okruženo sa svih strana rudokopima i topionicama. Stara rudišta grupišu se na revire: Ceovište, Vlah-Orlje-Murča i Razlečje-Vučak. Rekognoscirani su mnogobrojni rudarski radovi — preko 2.700 svrtnjeva i uselina i 58 topionica olovnih, bakarnih i gvozdenih ruda. Postojalo je takođe i veliko hidrotehničko postrojenje, dugo preko 50 km. Okolina Plane obiluje nazivima koji svedoče o nekadašnjem rudarskom i privrednom karakteru naselja: Plakaonica, Ceovište, Šljaknište, Kolska reka, Kiža ili Planska reka, Kovačka reka, Rudnjačka reka, Rimska ili Majdanska brazda, Ustava, Trgovište, Pazarište, Carina i drugi.

Ostraća i Rogozna

Problemi sa lokacijom Ostraće i karakteristike

Ostraća/Ostatija je takođe navedena u papskom pismu iz 1346. godine kao katolička parohija, a kasnije se više ne pominje u dokumentima. Još uvek je sporno određivanje položaja ovog mesta: jedni ga identifikuju sa Ostraćom, selom na zapadnim obroncima Kopaonika, a drugi sa Ostatijom u izvorišnom predelu Studenice na planini Goliji. U Ostraći su sačuvani ostaci naselja, ali ne i starih rudarskih radova. Doduše, u njenoj blizini otkopavane su olovne rude. U Ostatiji je eksploatisano olovo i gvožđe. O tome svedoče rudarski radovi i topionice, koji su nađeni u okolini naselja. Na staro rudarstvo upućuju i toponimi u neposrednoj blizini Ostatije: Sase, Rudno, Samokovska reka, Plakaonica, Rudište, Majdani, Ugljari, Samokov itd.

Područje planine Rogozne

Na planini Rogozna, koja se nalazi između Kosovske Mitrovice i Novog Pazara, bilo je značajno rudarsko područje. U Rogozni je postojala katolička parohija 1303. godine, a u Svetostefanskoj povelji (1314—1316) pominju se Saška reka i „stare rupe“. Naselje i rudnik bili su aktivni i kasnije, tokom XIV veka. Pojava katoličkog stanovništva na Rogozni svakako je vezana za rudarstvo.

Na planini Rogozna, koja se nalazi između Kosovske Mitrovice i Novog Pazara, bilo je značajno rudarsko područje. U Rogozni je postojala katolička parohija 1303. godine, a u Svetostefanskoj povelji (1314—1316) pominju se Saška reka i „stare rupe“. Naselje i rudnik bili su aktivni i kasnije, tokom XIV veka. Pojava katoličkog stanovništva na Rogozni svakako je vezana za rudarstvo. Planina Rogozna bogata je rudama srebra, zlata i olova, koje su vađene na mnogim mestima. O tome svedoče stari rudarski radovi, troskišta i veliki broj toponima kao što su: Plakaonica, Zlatni kamen, Zlatna glava, Zlatare, Žežnica, Kiža, Crvena reka i drugi. O tome svedoče stari rudarski radovi, troskišta i veliki broj toponima kao što su: Plakaonica, Zlatni kamen, Zlatna glava, Zlatare, Žežnica, Kiža, Crvena reka i drugi.

Literatura

• Sima Ćirković, Desanka Kovačević-Kojić , Ruža Ćuk (2002). „Staro srpsko rudarstvo ”