Kratovo
Kratovo je grad i naselje u Severnoj Makedoniji, u severoistočnom delu države. Kratovo je sedište istoimene opštine Kratovo.
| Kratovo | |
|---|---|
 Kratovo | |
  | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Severna Makedonija |
| Opština | Kratovo |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — | 6.924 |
| — gustina | 18,44 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 04′ 48″ S; 22° 10′ 49″ I / 42.080037872838744° S; 22.18027986325289° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 655 m |
| Površina | 375,44 km2 |
  Kratovo Kratovo na karti Severne Makedonije | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Ljupčo Bojadžiev (SDSM) |
| Poštanski broj | 1360 |
| Pozivni broj | (0)31 |
| Registarska oznaka | КР |
| Veb-sajt | |
| opstinakratovo.gov.mk | |
Kratovo spada među makedonske gradove sa očuvanom starom balkanskom arhitekturom, posebno u slučaju gradskih mostova i kula. Kroz grad su proticale tri reke: Kratovšica, Moiceva i Babakarina. Stari Radin most je poseban ukras grada.[1]
Poreklo naziva uredi
Naziv grada vezan je za njegov položaj, pošto se Kratovo nalazi u krateru zamrlog vulkana. Naziv je nastao tokom vizantijske vladavine Severnom Makedonijom, kada je grad nazivan „Koritosom“ ili „Koritonom“.
Geografija uredi
Grad Kratovo je smešten u severoistočnom delu Severne Makedonije. Od najbližeg grada, Kumanova grad je udaljen 50 km istočno, a od glavnog grada Skoplja 75 km istočno.
Reljef: Kratovo se nalazi u istorijskoj oblasti Kratovsko. Naselje je položeno u uzanoj dolini Kratovske Reke, nekadašnjem krateru. Istočno i južno od grada se izdižu zapadni visovi Osogovskih planina, a zapadno i severno je brdska oblast središnje Severne Makedonije.
Klima u Kratovu je umereno kontinentalna.
Vode: Kroz Kratovo protiče Kratovska Reka, koja kroz grad ima usečen tok, pa su prve ulice na „terasama“ 20-30 m iznad reke. Na gradskom području u nju se uliva 3 potoka.
Srbi u Kratovu uredi
Oblast Kratova je bila naseljena još u starorimsko vreme. Tada je grad bio poznat kao rudarsko središte, pod imenom Kratiškara.
Za vreme Vizantije grad je poznat kako Koritos ili Koriton. U to vreme Kratovo je trgovalo sa zlatom, srebrom i bakrom.
Kratovo je svoj procvat doživelo za vreme vladavine srpske dinastije Nemanjića. Tu su mnogi Nemanjići bili i sahranjeni. Gospodari Kratova i mesta Đustendila, Strumice i Štipa bili su srpski velikaši Dejanovići, braća Konstantin i Dragaš. Godine 1371. mesto je posed srpskih velikaša Dejanovića.[2] Grad je bio rudarsko mesto, a brojni rudnici srebra i zlata su bili razvijeni i izvor blagostanja. Tu su kovani srpski srednjovekovni novci. Kratovo su krasili raskošni dvorovi srpske srednjovekovne vlastele, tu su im bili letnjikovci. Razvoj mesta uprkos turskoj pretnji posle Kosovske bitke, nastavili su srpski despoti Brankovići. Rudnike je od Đurđa Brankovića uzimao u 15. veku, u zakup promućurni Dubrovnik, za 200.000 dukata.
Srednjovekovno Kratovo je bilo i centar srpske duhovnosti, a u blizini je manastir Lesnovo, sa crkvom Sv. Arhanđela Mihaila, čiji je ktitor bio velikaš u vreme cara Stefan Dušan, Jovan Oliver gospodar Kratova. Po predanju tri Srbina brata monaha, naselili su tri važna manastira: Jovan - manastir Rilski, Prohor - manastir Pčinjski, a Gavrilo - manastir Lesnovo. Tu se nalazilo najvažnije učilište kraljevine - carevine Srbije, gde se razvijala pismenost. U gradskoj crkvi i manastira Lesnovo nalazilo se sredinom 19. veka mnoštvo - "tovari" srpskih starih rukopisa, povelja i knjiga koji su tada nebrigom ubrzano propadali.[3] U Rusiji se čuva bogoslužbena knjiga Minej (za decembar), koji je 1571. godine napisao Srbin, pop Lazar iz Kratova. U Kratovu je rođen srpski svetac Sv. Đorđe Kratovac, koji je stradao mučeničkom smrću - bio spaljen 1515. godine u Sofiji. Mesto je poznato i po brojnim crkvenim slikarima zografima, koji su potekli odatle. Među Kratovcima bio je jak kult Kraljevića Marka.
Za vreme srpskog ropstva pod Turcima, u 18. veku u Kratovu je bilo sedište istoimenog sandžaka, u kojem je bio veći grad Niš.[4] "Carigradski glasnik" je pisao 1855. godine da je tada Kratovo vrlo siromašno mesto, koje pamti bolje dane. Imalo je oko 2800 stanovnika, a na ulicama se govorio turski i "slavjanski" (termin koji su Bugari forsirali) tj. bugarsko-srpski jezik. U mestu od znamenitosti bila vredna pažnje novoizgrađena crkva Sv. Jovana Krstitelja.
Turci su preoteli kratovske rudnike 1390. godine. Rudarstvo je kasnije bilo decenijama zanemareno, trgovalo se solidno a razvijena proizvodnja safijana. Kod obližnjeg Lesnova je bio vrlo razvijen zanat izrade vodeničnih kamenova, u vekovima starom kamenolomu.
U Kratovu je živeo arhimandrit Srbin, Antim Apostolović, koji će postati titularni mitropolit Kratovski.
Godine 1689. grad je napušten i rudarska okna su zatvorena do 1805.
Srpsko-slovenska škola tu je radila i pre 1820. godine.[5] Između 1868-1874. godine (ili 1871-1876) radila je srpska osnovna škola u mestu.[6] U srpskoj školi oko 1875. godine predavao je učitelj Života Milovanović. Srpska škola je u Kratovu ponovo otvorena 1891. godine. U njoj je 1897. godine svečano proslavljena školska slava Savindan. Svetosavsku besedu je izgovorio Blagoje Kaluđerović upravitelj srpskih škola. Učiteljice su pripremile prigodan đački program, a učestvovao je u njemu i gost mađioničar Adolf Berkovic.[7] Upravitelj srpske škole u "Carinskoj mali" 1899. bio je učitelj Jovan Popović. Druga srpska škola se nalazila u "Donjoj-mali", gde je bila učiteljica Draga Lazić. Pri srpskim školama je 1899. godine postojao Fond za pomoć sirotim srpskim učenicima pod imenom "Nada".[8] Tokom svetosavske proslave 1900. godine, tokom zabave svirao je orkestar Ćor Maneta Kratovca. Kosta Đorđević učitelj kratovski organizovao je 1906. godine Svetosavsku proslavu.[9]
Sveštenici pri hramu Sv. Nikole u Kratovu, bili su 1899. godine pop Mihajlo Đorđević i pop Đorđe Aleksić. Godine 1906. i dalje činodejstvuje pop Mihajlo, a novi sveštenik je pop Aleksa Anđelković.
Bugarski egzarhisti su novembra 1899. godine ubili srpskog protu u Kratovu, pop Jovana Maksimovića.[10] Veliki srpski i školski praznik Savindan proslavili su Srbi u Kratovu i 1900. godine. U hramu su služili prota Đorđe Aleksić namesnik, prota Mihailo Đorđević i pop Petar Cvetković. Po rezanju slavskog kolača u školi besedio je učitelj Jevta Džuković.
Godine 1912. Kratovo je oslobodila srpska vojska, posle čega je priključeno Kraljevini Srbiji, kasnije Jugoslaviji. Kratovska okolina bila je dugo poprište sukoba bugarskih komita i jugoslovenskih snaga. Bugari su često ubacivali komitske čete, da bi ubijali viđene ljude, činili materijalnu štetu, izazivali pometnju i haos. Zbog jednog u nizu, sada terorističkog čina - masakra nad generalom Mihailom Kovačevićem, organizovan je u centru Kratova, oktobra 1927. godine veliki protestni zbor. Trajala je mesec dana potera za ubačenim bugarskim ubicama, u kojem je učestvovalo naoružano stanovništvo. Skupilo se na kraju oko 4000 naoružanih ogorčenih ljudi željnih osvete. Bili su spremni da pređu bugarsku granicu i obračunaju se sa teroristima i njihovim pomagačima. Zborom je predsedavao predsednik opštine Toša Đorđević, a nakon više govornika usvojena je rezolucija, koju je pročitao učitelj Milan Jovanović. Po mestima je već počelo stvaranje narodne milicije, od naoružanih ljudi za odbranu od komita, nad kojim je stajalo "Udruženje protiv bugarskih bandita".[11]
U međuratnom periodu vladari Karađorđevići, vodili su brigu o Kratovu, i varošica zahvaljujući tome je rasla i izgrađivala se. Godine 1931. zahvaljujući kralju, mesto je dobilo moderan vodovod, čija je voda dovedena sa planine Bukovice.[12] Kratovo je 1933. godine gradilo impozantni Dom kulture (sa imenom počivšeg kralja Petra Oslobodioca), gde je trebalo da se smeste kulturna, humanitarna i patriotska društva. Projekat doma koji je imao hol, veliku salu (vežbalište za Sokole) i četiri kancelarije je bio dar inženjera iz Skoplja, Stojimira Simića rođenog Kratovca[13] Od 1991. godine grad je u okviru nezavisne Severne Makedonije.
Stanovništvo uredi
Početkom 20. veka grad je imao oko 5 hiljada žitelja, podeljenih na pravoslavnu i muslimansku polovinu.
Kratovo je prema poslednjem popisu iz 2002. godine imalo 6.924 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Pretežna veroispovest mesnog stanovništva je pravoslavlje.
Znamenitosti uredi
Kratovo spada među makedonske gradove sa očuvanom starom balkanskom arhitekturom, posebno u slučaju gradskih mostova i kula.
Galerija uredi
-
Stara ulica u Kratovu -
Crkva Svetog Jovana Krstitelja -
Jedna od gradskih kula, simbola Kratova -
Gradsko priobalje -
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ "Balkanski rat u slici i reči", Beograd 4. avgust 1913. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1902. godine
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1855. godine
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 45/1877. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine
- ^ "Delo", Beograd 1899. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1897. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1906. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1900. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1927. godine
- ^ "Vreme", Beograd 21. maj 1931. godine
- ^ "Pravda", Beograd 12. novembar 1933. godine
