Krajina ekspres

Za druge upotrebe, pogledajte Krajina (višeznačna odrednica).

Krajina ekspres je ime za 7. oklopni voz Srpske vojske Krajine. Voz je napravljen na samom početku rata u Hrvatskoj 1991. godine i bio je korišćen sve do raspada Republike Srpske Krajine u leto 1995. godine.

7. oklopni voz "Krajina ekspres"
Postojanje	1991 — 1995.
Zemlja	Republika Srpska Krajina
Vrsta	oklopni voz
Jačina	20 ljudi
Deo	TO Srpske Krajine (1991–1992) Srpska vojska Krajine (1992–1995)
Štab	Knin
Angažovanje	Štikada Drniš Sveti Rok Zadar Bihać
Komandanti
Komandant	rezervni stariji vodnik Blagoje Guska

Istorija

1991.

Oklopni voz Krajina ekspres nastao je u železničkom depou u Kninu tokom leta 1991. godine na inicijativu železničkih radnika iz Knina kao doprinos odbrani Srpske autonomne oblasti Krajine. Prvobitnu kompoziciju činila su dva vagona naoružana starim protivavionskim topovima, nemačkim topom 20 mm Flak 38 na prvom vagonu i britanskim topom 40 mm Bofors M-12 na drugom vagonu. Trofejno naoružanje ukrcano na voz je poreklom iz arsenala Teritorijalne odbrane. Za vuču kompozicije određena je dizel lokomotiva američke proizvodnje Dženeral Motors JŽ 664-013. Cela kompozicija je zaštićena od dejstva neprijateljske vatre oklopom debljine 25 mm kao i džakovima peska. Oklopni voz se na početku rata nalazio u sastavu Milicije SAO Krajine.

Svoju prvu borbu Krajina ekspres imao je protiv Zbora narodne garde u Lici, kod Štikade. Oklopni voz učestvovao je i u borbama u Dalmaciji kod Drniša. U septembru 1991. godine voz se vraća u Liku gde je angažovan u podršci deblokade skladišta naoružanja u Svetom Roku, gde se posada voza odbranila od pešadijskog napada hrvatskih snaga pomoću mitraljeza M53 uzvraćajući vatru kroz puškarnice na boku oklopa kompozicije. Smatra se da je tokom višenedeljnog boravka u Lici voz i imenovan kao Krajina ekspres.

Pre primirja u januaru 1992. godine, Krajina ekspres učestvuje u zaštiti vojnog aerodroma Zemunik kod Zadra.

1992.

Tokom 1992. godine voz je ojačan za još jedan borbeni vagon naoružan sa jednocevnim i trocevnim protivavionskim topovima 20 mm M-75 i M-55, kao i platformom za minobacač 120 mm. Nemački top Flak 38 zamenjen je jačim sovjetskim topom 76 mm ZIS-3.

Posada oklopnog voza je kao sastav MUP-a Krajine učestvovala u borbama i kada voz nije angažovan, kao u operaciji "Koridor" tokom leta i jeseni 1992. godine.

Krajem novembra 1992. godine sa ustrojavanjem Srpske vojske Krajine, oklopni voz je pretpotčinjena u sastav 75. motorizovane brigade 7. sjevernodalmatinskog korpusa kao Železnička četa 75. motorizovane brigade, označen kao 7. oklopni voz.

1993.

Nakon hrvatske agresije na Velebitu u okviru operacije HV "Maslenica 93", posada voza ponovo je angažovana kako u artiljerijskoj podršci iz samog voza, tako i u pešadijskoj borbi van voza. U tom periodu izvedena je i najpoznatija operacija oklopnog voza, kada je iz Benkovca prema Zadru niz prugu pušten vagon sa 3.650 kg eksploziva i 5 tona metalnog otpada. Kompozicija Krajina ekspresa gurala je ovaj vagon sve do sela Nadin odakle se vagon samostalno kretao niz prugu prirodnim padom ka železničkom tunelu kod Zadra koji su hrvatske snage koristile kao skladište artiljerijske municije. Vagon je miniran sa protivtenkovskim minama na odbojnicima kao detonatorima. Nije tačno poznat efekat ove diverzije, ali je snažna eksplozija izazvala paniku među stanovništvom Zadra.

U leto 1993. godine oklop voza ojačan je armiranom gumom koja se u tom periodu u praksi pokazala kao uspešna zaštita od dejstvovanja protivoklopnih projektila na oklopnim vozilima. Iste godine voz je i prenaoružan, pa je umesto topa ZIS-3, na borbeni vagon ukrcana samohodna haubica američke proizvodnje 76 mm M18 Helket.

1994.

Tokom 1994. godine 7. oklopni voz angažovan je i na bihaćkom ratištu preko Unske pruge u sadejstvu sa Vojskom Republike Srpske i Narodnom odbranom AP Zapadne Bosne. Voz dejstvuje sa avionskim lanserima navođenih raketnih zrna kalibra 57 mm i samohodnom haubicom M18 po muslimanskim snagama 5. korpusa iz Bihaća. Na pruzi nailazi na razne diverzije, postavljene mine i uništene šine, te se voz kretao sporo sa jedinicom inžinjeraca kao prethodnicom koja je vršila razminiranje i popravljala uništenu prugu. Tokom borbenih dejstava ma bihaćkom ratištu drugi borbeni vagon pogođen je sa protivoklopnom raketom Maljutka koju su ispalile muslimanske snage. Tom prilikom dobro se pokazala dodatna gumena zaštita koja je smanjila kumulativni mlaz rakete, pa je jedina posledica bilo ranjavanje jednog člana posade.

Borbena dejstva oko Bihaća trajala su do decembra 1994. godine kada se Krajina ekspres povukao u Knin.

1995.

Zbog složene situacije na ratištu, gde su hrvatske snage prešle u ofanzivu i ovladale bitnijim tačkama na Dinari, voz je manje angažovan tokom 1995. godine. Posada je aktivno učestvovala u borbama kao pešadijska jedinica, dok je voz u Kninu bio u pripravnosti sa rezervnom posadom.

Po početku hrvatske agresije na Republiku Srpsku Krajinu, jakim artiljerijskim napadima na Knin i ostale srpske gradove u ranu zoru 4. avgusta, oklopni voz Krajina ekspres dobija naređenje da se iz Knina uputi u Liku. Usled opšteg rasula u Republici Srpskoj Krajini, posada voza odlučuje da voz uništi i pristupi izvlačenju ljudstva.

Kompozicija oklopnog voza je puštena na strmini ličke pruge u punoj brzini, te je iskočila iz šina. Lokomotiva JŽ 664-013, koja je vukla voz Krajina ekspres, nakon rata je remontovana u Gredelju i uključena u saobraćaj sa Hrvatskim železnicama, sa novom oznakom HŽ 2062-055.

Tokom celog rata posada voza je imala samo dvoje nastradalih boraca usled dejstva neprijateljske artiljerijske vatre.

Komandant 7. oklopnog voza i njegov mašinovođa bio je stariji rezervni vodnik Blagoje Guska. Posadu je činilo 20 ljudi.

Kompozicija voza

• oklopljena dizel lokomotiva JŽ serije 664
• tri naoružana borbena vagona
• tri otvorena vagona ispred lokomotive za aktiviranje potencijalnih mina

Naoružanje i oprema

• samohodna haubica 76 mm M18 Helket (od 1993. do 1995. godine)
• protivoklopni top 76 mm ZIS-3 (od 1992. do 1993. godine)
• PA top 40 mm Bofors M-12
• PA top 20 mm Flak 38 (zamenjen 1992. godine topom ZIS-3)
• 2 lansera nevođenih raketnih zrna 57 mm
• 2 lansera PO raketa 9M14 Maljutka
• PA top 3 x 20 mm M-55
• PA top 20 mm M-75
• minobacač 120 mm
• PA mitraljez 12,7 mm Brauning
• mitraljezi M53
• oklop 25 mm
• armirana guma (dodata 1993. godine)
• oprema za popravku pruge

Oklopni voz u javnosti

Oklopni voz je privlačio mnogo pažnje kako u srpskoj tako i u međunarodnoj javnosti. Različite televizije su snimile više emisija o oklopnom vozu i napisano je nekoliko novinskih članaka o njemu kako u domaćim tako i u stranim medijima. Masovno je korišćen u propagandne svrhe i imao je veliki značaj u podizanju morala srpskim borcima gde god da se pojavi. Poznat je snimak Radio-televizije Crne Gore gde je jedna članica posade izjavila kako "voz može da se kreće i van pruge" što je komandant voza Blagoje Guska potvrdio, dodajući da je voz opremljen najsavremenijim radarima za praćenje aviona, helikoptera i pešadije, kao i radio vezom svih članova posade, što nije bilo istinito.

Čuveni narodni pevač iz Like, Borislav Zorić Ličanin izdao je pesmu "Krajinom juri ekspres" o oklopnom vozu na svom albumu Ameriko ne diraj Srbiju iz 1994.