Kukavica (planina)
Planina Kukavica se prostire na jugoistoku Srbije na levoj obali Južne Morave, u Pčinjskom i Jablaničkom okrugu. Prema zapadu je ograničena rekom Veternicom. Spada u Rodopske planine.
| Kukavica | |
|---|---|
 Planina Kukavica | |
| Geografske karakteristike | |
| Najviša tačka | Vlajna |
| Ndm. visina | 1442 m |
| Koordinate | 42° 47′ 28″ S; 21° 56′ 47″ I / 42.791111° S; 21.946389° I |
| Geografija | |
  Kukavica | |
| Države |  Srbija |
| Regije | Južna Srbija |
| Grupa | Rodopske planine |
Planinski masiv Kukavice ograničen je sa istoka Južnom Moravom, sa zapada Vučjankom, sa severa Leskovačkim poljem, dok na južnoj strani prelazi u brdsko-planinsko područje Grdeličke klisure. Najbliža mesta su Vladičin Han, Grdelica i Vučje. Najviši vrh je Vlaina (1.442) koji se nalazi na severnim padinama, dok na južnim padinama postoji nekoliko vrhova visine do 1.400 metara.
Deo planine je zaštićen 1980. godine na predlog Republičkog zavoda za zaštitu prirode. Prostor na kome se nalazi rezervat pripada kompleksu mezofilnih bukovih i bukovo-četinarskih tipova šuma.
Etimologija uredi
Iako se sa sigurnošću ne zna kako je Kukavica dobila ima, prema jednoj od legendi naziv planine potiče iz perioda velikog stradanja srpske vojske u Kosovskom boju. Srpski vojnici su se, neposredno pre boja, skupljali u šumama Kukavice, ali se većina boraca iz bitke nije vratila. Dugo nakon toga, majke, udovice, sestre, kukale su za poginulim vojnicima, pa je narod planinu zbog toga nazvao Kukavica.[1]
Karakteristike uredi
Kukavica je velika planina koja se nalazi severno od Vranja i južno od Leskovca i padine joj se protežu do ovih gradova. Najviši vrh je Vlaina (1.442 m), a slede ga Valjovska čuka (1.207 m), Tumba (1.192 m), Furnište (1.370 m), Tikva (1.405 m), ? (1.327 m), Bukovska čuka (1.386 m) i Orlova čuka (1.306 m). Venac ovih vrhova, sa dolinom Goleme reke, deli planinu na dva dela — severni, strmiji, deo je bez naselja dok se na južnom, blažem, delu javljaju sela.[1] Na južnom delu planine, iznad Vranja, uzdižu se dva vrha Oblik (1.310 m) i Grot (1.327 m), paleovulkanske kupe. Zbog svojih pravilnih, kupastih, oblika ova dva vrha planine Kukavice se ponekad navode kao zasebne planine.[1]
Geologija uredi
Planinski masiv Kukavice pripada Rodopskom planinskom sistemu. Geološku podlogu u rezervatu čini pretežno gnajs u fazi raspadanja, nastao metamorfozom sitnozrnih klastita, sive ili tamnosive boje.
Matični supstrat planine Kukavice čine pretežno kristalasti škriljci, a zemljišta pripadaju razvojnoj seriji na kiselim silikatnim stenama. Kisela smeđa zemljišta (distrična smeđa zemljišta) najzastupljeniji su tip zemljišta.[2]
Klima uredi
Prostor Kukavice pripada oblasti umerenokontinentalne klime modifikovane uticajem reljefa, bogatstvom potoka i izvora. Klimatske karakteristike rezervata određene su na osnovu raspoloživih dugogodišnjih klimatoloških merenja za period od 1961. do 2005. godine za meteorološku stanicu Vranje (432 metra), pri čemu su korigovani korekcionim koeficijentom za prosečnu nadmorsku visinu rezervata Kukavica (923 metra).
Srednja godišnja suma padavina iznosi 736,4 milimetara, dok je srednja godišnja temperatura 7,5°C. Za ovo područje karakteristična je smena hladnog i toplog perioda godine. Za vreme hladnog perioda temperatura se spušta ispod 0°C, naročito u januaru kada je najniža i iznosi -3°C. Padavina ima tokom čitave godine, a u periodu sa minimumom padavina (avgust) javlja se polusušni period (žuto polje), koji ukazuje na tople letnje mediteranske uticaje u okolini Vranja.[3]
Biljni i životinjski svet uredi
Kukavica je u potpunosti pokrivena gustom borovom i hrastovom stogodišnjom šumom, ali i brojnim lekovitim biljem.[4] Nekada stočarski kraj, Kukavica je imala brojna pašnjake koje je, sredinom prošlog veka, vojska pošumila borom, smrčom i jelom. Tako se sada pored guste listopadne, uglavnom bukove, javljaju i delovi četinarske šume, dok su se pašnjaci zadržali samo u blizini naselja. Listopadno drveće je samoniklo, dok su četinari veštački pošumljeni.[1] Najpoznatija je zlatna bukva, koja je deo istoimenog prirodnog rezervata i ubraja se u najkvalitetnije drvo ove vrste u Srbiji.[5] Pored toga, na planini rastu i divlja malina, kupina, pečurke, lekovito i začinsko bilje, kao i krompir-goljak — autohtona vrsta sa visokim sadržajem hranljivih vrednosti.[1]
Kada je reč o životinjskom svetu, Kukavica je stanište brojnih životinjskih vrsta, a od krupne divljači se izdvajaju divlja svinja, lisica, srna i vuk, dok sitnu divljač na planini predstavljaju fazan, divlji golub, zec, veverica i jazavac.[1]
Vode uredi
Bogat biljni svet uslovljen je i bogatstvom vode koje na Kukavici ima na pretek. Mnoštvo izvora, potoka i rečica se spušta sa svih strana planine. Severnom stranom planine probija se brza i bistra reka Vučjanka, koja je usekla u stenje kanjon, dubok 300 metara. Njeno korito puno je vodopada, slapova i virova, od kojih su najpoznatiji Đokini virovi (u blizini Vučja). Reka izvire na oko 1.100 metara nadmorske visine, duga je 18 kilometara i ulazeći u leskovačku kotlinu uliva se u reku Veternicu.[6] Kanjon Vučjanke je dugačak 2 kilometra, usečen između vrhova Kitka (988 metara) i Samaric (619 metara). Na izlazu iz kanjona, na levoj obali, nalazi se HE Vučije, podignuta 1903. godine. Hidroelektrana Vučje je druga hidroelektrana podignuta u Srbiji.[7] Baš te vode ispiraju i odnose puteve i mnoga sela su većim delom godine nedostupna običnim vozilom.
Planina Kukavica je odvajkada pogranična zona i važno vojno uporište. Danas se na vrhu Vlaina nalazi meteorološka stanica i vojni objekti, a od nekadašnjih rimskih i turskih naseobina po planini je malo šta ostalo, gusto šumsko rastinje je pojelo mnoge zidine.[8]
Arheološki lokaliteti uredi
Veliki broj arheoloških lokaliteta, iz perioda vladavine Rimskog carstva, otkriven je na pobrđu koje čini ivične delove Leskovačke kotline. Njega čine severne i istočne padine ili preciznije rub Kukavice i prostor u dolinama Veternice, Vučjanske reke i Južne Morave. Pobrđe se vezuje za domu Vlajne koja gradi istočni obod jezgra Srpsko-makedonske mase.
Na pobrđu planine ustanovljeno je šest lokaliteta. To su: Kopriva, Skobaljić grad i Vlajčina njiva u Zbežištu, nepoznato nalazište u Vučju, Selište u Nakrivnju i nepoznati lokalitet u okolini Padeža. Prema položaju, ovi lokaliteti se mogu podeliti u dve visinske zone.
Na prostoru više zone, koja zahvata prostor od 700 do 1.000 metara nadmorske visine, nalaze se dva utvrđenja: na lokalitetu Kopriva u Zbežištu i kod sela Padeža. Na Koprivi postoji kula-osmatračnica podignuta na 764 metra nadmorske visine, na značajnom strateškom položaju. Postoje pretpostavke da je ova kula štitila put koji je dolinom Gornje Veternice vodio ka Vranju. Drugo utvrđenje, jugozapadno od Padeža, iznad Vojinićke reke, na osnovu položaja takođe je moglo imati funkciju zaštite ili je služilo kao pribežište u nemirnim vremenima.
U nižoj zoni, na oko 300 do 700 metara nadmorske visine, nalaze se tri lokaliteta, odnosno jedno utvrđenje i dva naselja. Utvrđenje Skobaljić grad, kao najpoznatiji lokalitet na obroncima Kukavice,[4] podignuto je na 550 metara nadmorske visine, iznad kanjona Vučjanske reke, na izvanrednom strateškom položaju. Smatra se da je ovo utvrđenje imalo odbrambenu funkciju i da je štitilo put koji je, preko Kukavice, izlazio na područje današnjeg Vranja. Ne treba, međutim, isključiti ni mogućnost da je služilo kao pribežište. Skobaljić grad je 1986. godine proglašen za kulturno dobro.[4] Ostaci dva naselja, u okviru niže zone, mogu se pretpostaviti u selu Nakrivnju, na lokalitetu Selište, i u Zbežištu, na položaju Vlajčina njiva.
Lokaliteti na pobrđu gravitiraju ka severistoku i okrenuti su prema dolini Veternice.[9]
Na Kukavici se nalazi i lokalitet Markovo kale, ali on ne pripada ovom pobrđu.
Turizam uredi
Kako na Kukavici ni u njenoj okolini nema fabrika i drugih zagađivača, brojni ljubitelji prirode je smatraju vazdušnom banjom.[4] Posebna vrednost planine jeste što je od Leskovca udaljena svega 16 kilometara i sa njim spojena linijama prigradskog saobraćaja, kao i putem sa savremenim kolovozom.[1] Ograničene mogućnosti prihvatanja izletnika u lokalitetu i sve veći broj posetilaca podstakli su nove razvojne zahvate, pa je na novom erozionom proširenju, u srcu planine, na nadmorskoj visini od 650 metara, izgrađen hotel „Vlaina”, udaljen 25 kilometara od Leskovca. Hotel je renoviran 2008. godine i ima 30 soba sa 77 ležaja. U okviru hotela se nalazi i restoran sa 590 sedišta.[4] Na planini se takođe nalazi i renovirani planinarski dom „Preka voda” koji je smešten na samom vrhu Vlaina i od hotela je udaljen 25 kilometara, kao i meteorološka stanica.[4] Dom je sagrađen 1939. godine i ima 45 ležaja,[1] a od hotela do Doma, i do samog vrha, vodi makadamski put.[4]
Svake godine, planinarsko društvo „Kukavica” iz Leskovca, kao i planinarsko društvo Srbije, organizuje pohod planinara na Kukavicu. U dva dana prelazi se staza duga 24 kilometra. Polazna i krajnja tačka je plato ispred hotela Vlaina, na lokaciji Jasičko ravnište.[1]
Strogi prirodni rezervat uredi
Rezervat prirode Kukavica je strogi rezervat prirode smešten na istočnoj padini istoimene planine. Predstavlja očuvanu zajednicu mezijske bukve (lat. Fagetum moesiacae serbicum) prašumskog tipa. U jugoistočnoj Srbiji je jedan od retkih netaknutih prirodnih šumskih ekosistema potpunog sklopa, povoljnih stanišnih uslova, sa vitkim stablima bukve starosti oko 140 godina.[10] Zaštićen je 1980. godine na predlog Republičkog zavoda za zaštitu prirode.[11]
Površine 75,76 hektara, rezervat prirode Kukavica predstavlja najveći rezervat čiste bukove šume prašumskog karaktera u Srbiji. Obuhvata vegetacijski pojas od oko 500 metara, odnosno visinski dijapazon 670—1.200 metara nadmorske visine, što je, uz promenu orografskih i edafskih karaktera, uslovilo pojavu više tipova bukovih šuma. Očuvanost sastojine prašumske strukture u rezervatu prirode Kukavica osnova je za očuvanje genofonda bukve i njenih zajednica.
Strogi rezervat prirode Kukavica nalazi se na planini Kukavici i pripada rodopskim planinama. Prostire se na jugoistoku Srbije, na obali Južne Morave, u Pčinjskom i Jablaničkom okrugu. Od Vladičinog Hana je udaljen oko 15 kilometara preko sela Rdovo ili putem preko sela Brestovo, Kukavica i Furnište u dužini od oko 25 kilometara. Teritorijalno se prostire na dve katarstarske opštine — Rdovo i Zebince.
Galerija uredi
-
Kukavica u proleće, snimak sa Čemernika -
Pogled s Kukavice na grad Leskovac -
Pogled na Kukavicu iz Nakrivnja -
Pogled na Kukavicu iz Nakrivnja -
Pogled na Kukavicu iz Belog Potoka -
-
Pogled na Kukavicu iz Vučja -
Pogled na Kukavicu iz Nakrivnja -
Pogled na Kukavicu iz Nakrivanjskog Čifluka -
-
-
-
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e ž z Đorđević, Milica (2016). Ekonomska valorizacija turističkih potencijala Jablaničkog okruga. Niš: UNIVERZITET U NIŠU, PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET, DEPARTMAN ZA GEOGRAFIJU.
- ^ Tomić, Z; Jović, N; Burlica, Č; Knežević, M; Cvijetićanin, R (2000). Ekološko-vegetacijska klasifikacija bukovih šuma južnog dela Kukavice (83 izd.). Beograd: Glasnik Šumarskog fakulteta.
- ^ Ostojić, Dragana; Jovanović, Biljana; Kisin, Bratislav (2010). Rezervat prirode Kukavica - stanje i zaštita (PDF). Pristupljeno 24. 5. 2017.
- ^ a b v g d đ e „Planina Kukavica”. panacomp.net (na jeziku: engleski). 15. 3. 2016. Pristupljeno 4. 8. 2019.
- ^ „Planina Kukavica”. Upoznaj Srbiju. Arhivirano iz originala 03. 11. 2013. g. Pristupljeno 28. 12. 2013.
- ^ „Planina Kukavica i kanjon Vučjanke”. Glas Srbije. Arhivirano iz originala 31. 12. 2013. g. Pristupljeno 28. 12. 2013.
- ^ Kukavica
- ^ Pavićević, M.; Rakić, H. (1985). Turistički vodič Leskovca i okoline. Turistički savez Leskovca.
- ^ Stamenković, Sonja (2013). Rimsko nasleđe u Leskovačkoj kotlini. Beograd: Arheološki institut.
- ^ Strogi prirodni rezervat Kukavica, studija zaštite. Beograd: Zavod za zaštitu prirode Srbije. 2012.
- ^ „Rezervat prirode Kukavica, stanje i zaštita”. srpskosumarskoudruzenje.org.rs. Pristupljeno 24. 5. 2017.
Literatura uredi
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
- Jovanović, B (2000). Dendrologija. Beograd: Univerzitetska štampa.
- Posebna osnova gazdovanja šumama za GJ Kukavica II. Beograd: JP Srbijašume. 2001.
- Tomić, Z (1992). Šumske fitocenoze Srbije. Beograd: Šumarski fakultet.
- Kisin, B (2006). Stanje, ciljevi gazdovanja i sistem upravljanja strogim prirodnim rezervatima u čistim bukovim sastojinama. Beograd.
- Mišić, V; Dinić, A (2004). Ekološka diferencijacija vrsta šumskog drveća u Srbiji. Beograd: Matica srpska.
- Dudley, N (2008). Guidelines for Applying Protected Area Management Categories. Gland: IUCN.
Spoljašnje veze uredi
Mediji vezani za članak Kukavica na Vikimedijinoj ostavi
