Википедија

Lira

Lira je žičani muzički instrument i jedan je od najpopularnijih instrumenata u Staroj Grčkoj. Njena rezonantska kutija je bila od kornjačine kore. Učenje lire je u Atini bilo obavezno za sve omladince. Pored lire, poznati grčki instrumenti su kitara i aulos. Antički trzalački instrument lira je bio poznat Sumeranima, Egipćanima i drugim narodima Prednjeg istoka. U Grka dobija svoj tipičan oblik, sličan gitari, sa 5-7 žica koje su se trzale prstima ili trzalicom.[1] Raširena je od 6. veka pre nove ere, naročito kao instrument grčkih pesnika i pevača lirika.

Lira
Grčka vaza sa muzom koja svira na forminksu, vrsti lire
Klasifikacija321.2
Hornobestel-Zaks sistemKompozitni kordofon zvučao je plektrumom
RazvijenSumer, Irak, bronzano doba
Lira

Lira ima svoje poreklo u drevnoj istoriji. Lire su korišćene u nekoliko drevnih kultura u regionu Sredozemnog mora. Najraniji poznati primerci lire pronađeni su na arheološkim nalazištima koja datiraju od oko 2700 pne u Mesopotamiji.[2][3] Najstarije lire sa Plodnog polumeseca poznate su kao istočne lire i razlikuju se od drugih drevnih lira po ravnoj osnovi. Pronađene su na arheološkim nalazištima u Egiptu, Siriji, Anadoliji i Levantu.[2]

Okrugla lira ili zapadna lira takođe je nastala u Siriji i Anadoliji, ali nije bila toliko korišćena i na kraju je izumrla na istoku oko 1750 pne. Okrugla lira, nazvana tako zbog svoje zaobljene osnove, ponovo se pojavila vekovima kasnije u staroj Grčkoj oko 1700-1400 p.n.e,[4] a zatim se kasnije proširila po celom Rimskom carstvu.[2] Ova lira je poslužila kao poreklo evropske lire poznate kao germanska lira ili rot koja je bila u širokoj upotrebi u severozapadnoj Evropi od pre pojave hrišćanstva do srednjeg veka.[5]

Rimska freska iz Pompeja, 1. vek nove ere, koja prikazuje muškarca u pozorišnoj maski i ženu koja nosi venac dok svira na liri

Etimologija uredi

Najranije spominjanje reči „lira“ je mikenski grčki ru-ra-ta-e, što znači „liričari“ i napisano je linear B pismom.[6] U klasičnom grčkom, reč „lira“ može da se odnosi na amaterski instrument, koji je manja verzija profesionalne kitare i istočno-egejskog barbitona, ili se „lira“ može uopšteno odnositi na sva tri instrumenta kao porodicu.[7] Engleska reč dolazi preko latinskog iz grčkog.[8]

Klasifikacija uredi

 
Mikenski sarkofag Aja Trijade, 14. vek pre nove ere, sa prikazom najranije lire sa sedam žica, koju drži čovek u dugačkoj odori, treći sa leve strane.

Hornbostel-Zaksov sistem klasifikuje liru kao člana porodice instrumenata laute koja je jedna od familija pod klasifikacijom instrumenata za kordofone. Hornbostel-Zaks deli lire u dve grupe zdelaste lire (321.21), kutijaste lire (321.22).[9] U organologiji, lira se smatra jarmastom lautom, pošto je to lauta u kojoj su žice pričvršćene za jaram koji leži u istoj ravni kao i zvučni sto, a sastoji se od dva kraka i prečke.[10]

Drevne lire uredi

Postoje dokazi o razvoju mnogih oblika lira iz perioda od 2700. pre nove ere do 700. pre nove ere. Lire iz antičkog sveta naučnici dele u dve posebne grupe, istočne i zapadne lire, koje su definisane obrascima geografije i hronologije.[2]

Istočnjačke lire uredi

Bikovske lire uredi

Bikovske lire su vrsta istočnjačke lire koja ima ravnu osnovu i glavu bika na jednoj strani.[11] Lire iz Ura su bikovske lire iskopane u drevnoj Mesopotamiji (moderni Irak), koje datiraju iz 2500. godine pre nove ere i smatraju se najstarijim preživelim žičanim instrumentima na svetu.[12] Međutim, stariji slikovni dokazi o bikovskim lirama postoje u drugim delovima Mesopotamije i Elama, uključujući Suzu.[11]

Tanke lire uredi

Tanke lire su vrsta istočne lire na ravnoj bazi sa tanjim zvučnim kutijom gde se zvučna rupa stvara ostavljanjem osnove rezonatora otvorenom. Najraniji poznati primer tanke lire datira iz oko 2500 p.n.e. u Siriji. Posle ovoga, primeri tanke lire mogu se naći širom Plodnog polumeseca. Tanka lira je jedina od drevnih istočnjačkih lira koja se i danas koristi u dizajnu instrumenata među sadašnjim praktičarima instrumenta. Kao sredstvo podrške, svirači tanke lire nose remen oko levog zgloba koji je takođe pričvršćen za podnožje lire. Svira se pomoću plektruma ili okidača za udaranje po žicama; tehnika koju su Grci kasnije koristili na zapadnim lirama.[2]

Kinor je drevni izraelski muzički instrument za koji se smatra da je vrsta tanke lire na osnovu ikonografskih arheoloških dokaza.[2] To je prvi instrument iz porodice lira koji se pominje u Starom zavetu. Njena tačna identifikacija je nejasna, ali se u današnje vreme uglavnom prevodi kao „harfa“ ili „lira“,[13]‍:440 i povezuje se sa vrstom lire prikazanom na izraelskim slikama, posebno novčićima Simona bar Kohbe.[13]‍:440 O njoj se govorilo kao o „nacionalnom instrumentu” jevrejskog naroda,[14] a moderni lutjeri su napravili reprodukcijske lire od „kinora” na osnovu ovih slika.

Reference uredi

  1. ^ Opšta enciklopedija Jugoslavenskog leksikografskog zavoda, svezak 5 (L-Nigh), Zagreb 1979, str. 139
  2. ^ a b v g d đ Klaus Wachsmann; Bo Lawergren; Ulrich Wegner; John Clark (2002). „Lyre (from Gk.; Lat. lyra)”. Grove Music Online. Oxford Music Online. Oxford University Press. doi:10.1093/gmo/9781561592630.article.50534. 
  3. ^ Lawergren, Bo (februar 1998). „Distinctions among Canaanite Philistine and Israelite Lyres and their Global Lyrical Contexts” (pdf). Bulletin of the American Schools of Oriental Research (309): 41—68. JSTOR 1357602. S2CID 163212339. doi:10.2307/1357602. 
  4. ^ Josho Brouwers (15. 10. 2019). „The Agia Triada sarcophagus”. Ancient World Magazine. Pristupljeno 25. 1. 2023. 
  5. ^ Myrtle Bruce-Mitford (2002). „Rotte [round lyre, Germanic lyre]”. Grove Music Online. Oxford Music Online. Oxford University Press. doi:10.1093/gmo/9781561592630.article.23943. 
  6. ^ „Palaeolexicon”. „word study tool of ancient languages” 
  7. ^ West, Martin L. (1992). Ancient Greek Music. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 0-19-814975-1. 
  8. ^ Liddell, Henry G.; Scott, Robert. „λύρα” [lura / lyre]. A Greek-English Lexicon — preko Tufts U. / Perseus Digital Library. 
  9. ^ Ghirardini, Cristina (2020). „Reflecting on Hornbostel-Sachs's Versuch a century later” (PDF). Edizioni Fondazione Levi. Quaderni di Etnomusicologia. Pristupljeno 25. 1. 2023. 
  10. ^ Murray Campbell; Clive Greated; Arnold Myers (2004). „Plucked and Hammered String Instruments; Historical Development”. Musical Instruments: History, Technology, and Performance of Instruments of Western Music. Oxford University Press. str. 284. ISBN 9780198165040. 
  11. ^ a b Bo Lawergren, Hormoz Farhat and Stephen Blum (2002). „Bull lyres”. Iran. Grove Music Online. Oxford Music Online. Oxford University Press. doi:10.1093/gmo/9781561592630.article.13895. 
  12. ^ Michael Chanan (1994). Musica Practica: The Social Practice of Western Music from Gregorian Chant to Postmodernism. Verso. str. 170. ISBN 978-1-85984-005-4. 
  13. ^ a b Geoffrey W. Bromiley (februar 1995). The International Standard Bible Encyclopedia. Wm. B. Eerdmans Publishing. str. 442—. ISBN 978-0-8028-3785-1. Pristupljeno 4. 6. 2013. 
  14. ^ Nathanael D. Putnam; Darrell E. Urban; Horace Monroe Lewis (1968). Three Dissertations on Ancient Instruments from Babylon to Bach. F. E. Olds. Pristupljeno 4. 6. 2013. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Lira na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Лира&oldid=27554447”